นคฺคกถา

[31] นคฺคกถายํ น นคฺเคน นคฺโค อภิวาเทตพฺโพติ นคฺเคน นวกตเรน ภิกฺขุนา นคฺโค วุฑฺฒตโร ภิกฺขุ น อภิวาเทตพฺโพ น วนฺทิตพฺโพฯ กสฺมา? ‘‘น, ภิกฺขเว, นคฺเคน นคฺโค อภิวาเทตพฺโพ, โย อภิวาเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 261) ภควตา วจนโต น อภิวาเทตพฺโพติ โยชนา ฯ เอตฺถ ปน วทิ อภิวาทนถุตีสูติ ธาตุสฺส จุราทิคณตฺตา เณ-ปจฺจโย โหติ, น เหตฺวตฺถตฺตาฯ

‘‘อกมฺมเกหิ ธาตูหิ, ภาเว กิจฺจา ภวนฺติ เต;

สกมฺมเกหิ กมฺมตฺเถ, อรหสกฺกตฺถทีปกา’’ติฯ –

วจนโต กมฺมตฺเถ ตพฺพ-ปจฺจโยติ ทฏฺฐพฺโพฯ น นคฺเคน อภิวาเทตพฺพนฺติ เอตฺถ ตุ นคฺเคน ภิกฺขุนา น อภิวาเทตพฺพนฺติ เอตฺตกเมว โยชนาฯ นนุ จ โภ –

‘‘กิจฺจา ธาตุหฺยกมฺเมหิ, ภาเวเยว นปุํสเก;

ตทนฺตา ปายโต กมฺเม, สกมฺเมหิ ติลิงฺคิกา’’ติฯ –

วจนโต, อิมิสฺสา จ ธาตุยา สกมฺมตฺตา กมฺมํ อชฺฌาหริตพฺพํ, กมฺมานุรูปญฺจ ลิงฺคํ ฐเปตพฺพํ, อถ กสฺมา เอตฺตกเมว โยชนา กตาติ? กมฺมวจนิจฺฉาภาวโตฯ วุตฺตญฺหิ –

‘‘กมฺมสฺสาวจนิจฺฉายํ, สกมฺมาขฺยาตปจฺจยา;

ภาเวปิ ตํ ยถา เคเห, เทวทตฺเตน ปจฺจเต’’ติฯ

ยถา อาขฺยาตปจฺจยสงฺขาตา วิภตฺติโย สกมฺมกธาตุโต ภวนฺตาปิ กมฺมวจนิจฺฉาย อสติ กมฺมํ อวตฺวา ภาวตฺถเมว วทนฺติ, เอวํ กิจฺจปจฺจยาปิ สกมฺมกธาตุโต ภวนฺตาปิ กมฺมวจนิจฺฉายาภาวโต กมฺมํ อวตฺวา ภาวตฺถเมว วทนฺติ, ตสฺมา กมฺมญฺจ อนชฺฌาหริตํ, กมฺมานุรูปญฺจ ลิงฺคํ น ฐปิตํ, ภาวตฺถานุรูปเมว ฐปิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถ หิ ‘‘อยํ นาม ปุคฺคโล อภิวาเทตพฺโพ’’ติ อจินฺเตตฺวา สามญฺญโต กตฺตารเมว คเหตฺวา ฐปิโตติ เวทิตพฺโพฯ

น นคฺเคน นคฺโค อภิวาทาเปตพฺโพติ เอตฺถ ปน นคฺเคน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา นคฺโค นวกตโร ภิกฺขุ น อภิวาทาเปตพฺโพ, น วนฺทาเปตพฺโพติ โยชนาฯ

เอตฺถ หิ สการิตสฺส กิจฺจปจฺจยสฺส ทิฏฺฐตฺตา, ธาตุยา จ สกมฺมกตฺตา นวกตโร ภิกฺขุ ธาตุกตฺตา โหติ, วุฑฺฒตโร ภิกฺขุ ธาตุกมฺมํ , ปุน การิตสมฺพนฺเธ วุฑฺฒตโร ภิกฺขุ การิตกตฺตา โหติ, นวกตโร ภิกฺขุ การิตกมฺมํฯ วุตฺตญฺหิ –

‘‘เหตุกฺริยาย สมฺพนฺธี-ภาวา กมฺมนฺติ มนฺยเต;

เหตุกฺริยาปธานตฺตา, อญฺญถานุปปตฺติโต’’ติฯ

น นคฺเคน อภิวาทาเปตพฺพนฺติ เอตฺถ ตุ นคฺเคน วุฑฺฒตเรน ภิกฺขุนา น อภิวาทาเปตพฺพํ, น วนฺทาเปตพฺพนฺติ โยชนา, เอตฺถาปิ กมฺมวจนิจฺฉายาภาวโต วุตฺตนเยน ภาเวเยว กิจฺจปจฺจโย โหตีติ ทฏฺฐพฺโพฯ นนุ วนฺทาปเก สติ วนฺทาเปตพฺโพ ลพฺภติเยว, อถ ‘‘กสฺมา กมฺมวจนิจฺฉายาภาวโต’’ติ วุตฺตนฺติ? ‘‘วตฺติจฺฉานุปุพฺพิกา สทฺทปฏิปตฺตี’’ติ วจนโต วตฺติจฺฉาภาวโต น วุตฺตนฺติฯ วุตฺตญฺเหตํ ปุพฺพาจริเยหิ –

‘‘วตฺติจฺฉา น ภเว สนฺต-มปฺยสนฺตมฺปิ สา ภเว;

ตํ ยถานุทรา กญฺญา, สมุทฺโท กุณฺฑิกาติ จา’’ติฯ

อิตเรสุปิ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ ปฏิจฺฉาเทนฺติ องฺคมงฺคานิ เอตาหีติ ปฏิจฺฉาทิโยฯ

คนฺธปุปฺผกถา

[32] คนฺธปุปฺผกถายํ ‘‘คนฺธคนฺธํ ปน คเหตฺวา กวาเฏ ปญฺจงฺคุลิํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วจนโต คนฺเธ ทินฺเน ปฏิคฺคหิตุํ วฏฺฏติ, โน ลิมฺปิตุนฺติ สิทฺธํฯ อิทานิ ปน มนุสฺสา ภิกฺขู โภเชตฺวา หตฺถโธวนาวสาเน หตฺถวาสตฺถาย คนฺธวิเลปนํ เทนฺติ, ตํ ภิกฺขู ปฏิคฺคเหตฺวา เอกจฺเจ หตฺถเมว ลิมฺเปนฺติ, เอกจฺเจ กายมฺปิ มุขมฺปิ อาลิมฺเปนฺติ, ‘‘สุคนฺโธ วตา’’ติอาทีนิ วตฺวา หฏฺฐปหฏฺฐาการํ กโรนฺติ, ตํ วฏฺฏติ, น วฏฺฏตีติ? ‘‘กวาเฏ ปญฺจงฺคุลิกํ ทาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วิหาเร กวาฏธูปนมตฺตสฺเสว วุตฺตตฺตา กายธูปนสฺส อวุตฺตตฺตา, ‘‘มาลาคนฺธวิเลปนธารณมณฺฑนวิภูสนฏฺฐานา เวรมณี’’ติ วจนสฺสานุโลมโต จ น วฏฺฏตีติ ทิสฺสติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ ‘‘ปุปฺผํ คเหตฺวา วิหาเร เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ วจนโต ปุปฺเผ ทินฺเน คเหตุํ วฏฺฏติ, น ปิฬนฺธนาทีนิ กาตุนฺติ สิทฺธํฯ อิทานิ ปน ภิกฺขูสุ คนฺธปุปฺเผสุ ลทฺเธสุ ‘‘สุรภิคนฺธํ วติทํ ปุปฺผ’’นฺติอาทีนิ วตฺวา ปหฏฺฐาการํ กตฺวา สิงฺฆนฺติ, ตํ วฏฺฏติ, น วฏฺฏตีติ? ตมฺปิ วิหาเรเยว เอกมนฺตํ ฐปนสฺส วุตฺตตฺตา สิงฺฆิตพฺพาทิภาวสฺส อวุตฺตตฺตา, มาลาคนฺธาทิปาฐสฺส อนุโลมโต จ น วฏฺฏตีติ ทิสฺสติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ ‘‘เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตุ’’นฺติ วจนสฺส ปน สามตฺถิยโต เจติยปฏิมาปูชนาทีนิ จ กาตุํ วฏฺฏตีติ วิญฺญายติฯ

อาสิตฺตกูปธานกถา

[33] อาสิตฺตกูปธานกถายํ มนุสฺสานํ ภรณสีลตํ สนฺธาย ‘‘ตมฺพโลเหน วา รชเตน วา’’ติ วุตฺตํ, วิกปฺปนตฺเถน ปน วา-สทฺเทน หิรญฺเญน วา สุวณฺเณน วาติอาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปฏิกฺขิตฺตตฺตา ปนาติ ภควตา ปน อาสิตฺตกูปธานสฺส สามญฺญวเสน ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ น เกวลํ รตนเปฬา เอว น วฏฺฏติ, อถ โข ทารุมยาปีติฯ เอตฺถ ปิ-สทฺโท สมฺปิณฺฑนตฺโถ, ตํ น วิลีวมยตาลปณฺณมยเวตฺตมยาทิกํ สมฺปิณฺเฑติฯ