นจฺจาทิกถา

[25] นจฺจาทิกถายํ ‘‘สาธุคีตนฺติ อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺตคีตํฯ จตุรสฺเสน วตฺเตนาติ ปริปุณฺเณน อุจฺจารณวตฺเตนฯ ตรงฺควตฺตาทีนํ อุจฺจารณวิธานานิ นฏฺฐปฺปโยคานี’’ติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.248-249) วุตฺตํ, วิมติวิโนทนิยมฺปิ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.248-249) ‘‘สาธุคีตนฺติ อนิจฺจตาทิปฏิสญฺญุตฺตํ คีตํฯ จตุรสฺเสน วตฺเตนาติ ปริปุณฺเณน อุจฺจารณวตฺเตนฯ ตรงฺควตฺตาทีนํ สพฺเพสํ สามญฺญลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘สพฺเพสํ…เป.… ลกฺขณ’นฺติ วุตฺตํฯ ยตฺตกาหิ มตฺตาหิ อกฺขรํ ปริปุณฺณํ โหติ, ตโตปิ อธิกมตฺตายุตฺตํ กตฺวา กถนํ วิการกถนํ นาม, ตถา อกตฺวา กถนเมว ลกฺขณนฺติ อตฺโถ’’ติ วุตฺตํฯ วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. จูฬวคฺค 248-249) ปน ‘‘สาธุคีตํ นาม ปรินิพฺพุตฏฺฐาเน คีตนฺติ ลิขิตํฯ ทนฺตคีตํ คายิตุกามานํ วากฺกรณียํฯ ทนฺตคีตสฺส วิภาวนตฺถํ ‘ยํ คายิสฺสามา’ติอาทิมาหฯ จตุรสฺสวตฺตํ นาม จตุปาทคาถาวตฺตํฯ ‘ตรงฺควตฺตาทีนิ อุจฺจารณวิธานานิ นฏฺฐปฺปโยคานี’ติ ลิขิต’’นฺติ วุตฺตํฯ

องฺคจฺเฉทาทิกถา

[26] องฺคจฺเฉทาทิกถายํ ‘‘อตฺตโน องฺคชาตํ ฉินฺทนฺตสฺเสว ถุลฺลจฺจยํ, ตโต อญฺญํ ฉินฺทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, อาพาธปจฺจยา ฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.251) ปน ‘‘องฺคชาตนฺติ พีชวิรหิตํ ปุริสนิมิตฺตํฯ พีเช หิ ฉินฺเน โอปกฺกมิกปณฺฑโก นาม อภพฺโพ โหตีติ วทนฺติฯ เอเก ปน ‘พีชสฺสปิ เฉทนกฺขเณ ทุกฺกฏาปตฺติ เอว, กเมน ปุริสินฺทฺริยาทิเก อนฺตรหิเต ปณฺฑโก นาม อภพฺโพ โหติ, ตทา ลิงฺคนาสนาย นาเสตพฺโพ’ติ วทนฺติฯ ตาทิสํ วา ทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ มุฏฺฐิปฺปหาราทีหิ อตฺตโน ทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ

ปตฺตกถา

[28] ปตฺตกถายํ ‘‘ภูมิอาธารเกติ วลยาธารเกฯ ทารุอาธารกทณฺฑาธารเกสูติ เอกทารุนา กตอาธารเก, พหูหิ ทณฺฑเกหิ กตอาธารเก วาติ อตฺโถ ฯ ตีหิ ทณฺเฑหิ กโต ปน น วฏฺฏติฯ ภูมิยํ ปน นิกฺกุชฺชิตฺวา เอกเมว ฐเปตพฺพนฺติ เอตฺถ ‘ทฺเว ฐเปนฺเตน อุปริ ฐปิตปตฺตํ เอเกน ปสฺเสน ภูมิยํ ผุสาเปตฺวา ฐเปตุํ วฏฺฏตี’ติ วทนฺติฯ อาลินฺทกมิฑฺฒิกาทีนนฺติ ปมุขมิฑฺฒิกาทีนํฯ ปริวตฺเตตฺวา ตตฺเถว ปติฏฺฐาตีติ เอตฺถ ‘ปริวตฺเตตฺวา ตติยวาเร ตตฺเถว มิฑฺฒิยา ปติฏฺฐาตี’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ปริภณฺฑนฺเตติ เอตฺถ ปริภณฺฑํ นาม เคหสฺส พหิกุฏฺฏปาทสฺส ถิรภาวตฺถํ กตา ตนุกมิฑฺฒิกา วุจฺจติฯ ตนุกมิฑฺฒิกายาติ ขุทฺทกมิฑฺฒิกายฯ มิฑฺฒนฺเตปิ อาธารเก ฐเปตุํ วฏฺฏติฯ ‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาธารก’นฺติ หิ วจนโต มิฑฺฒาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ อาธารกํ ฐเปตฺวา ตตฺถ ปตฺตํ ฐเปตุํ วฏฺฏติ อาธารเก ฐปโนกาสสฺส อนิยมิตตฺตาติ วทนฺติฯ ‘ปตฺตมาโฬ นาม วฏฺเฏตฺวา ปตฺตานํ อคมนตฺถํ วฏฺฏํ วา จตุรสฺสํ วา อิฏฺฐกาทีหิ ปริกฺขิปิตฺวา กโต’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ฆฏิกนฺติ อุปริ โยชิตํ อคฺคฬํฯ ตาวกาลิกํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏตีติ สกิเทว คเหตฺวา เตน อามิสํ ปริภุญฺชิตฺวา ฉฑฺเฑตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ ฆฏิกฏาเหติ ภาชนกปาเลฯ ปาฬิยํ อภุํ เมติ เอตฺถ ภวตีติ ภู, วฑฺฒิฯ น ภูติ อภู, อวฑฺฒิฯ ภยวเสน ปน สา อิตฺถี ‘อภุ’นฺติ อาห, วินาโส มยฺหนฺติ อตฺโถฯ ฉวสีสสฺส ปตฺตนฺติ ฉวสีสมยํ ปตฺตํฯ ปกติวิการสมฺพนฺเธ เจตํ สามิวจนํฯ อเภเทปิ วา ตทุปจารวเสเนวายํ โวหาโร ‘สิลาปุตฺตกสฺส สรีร’นฺติอาทีสุ วิยฯ จพฺเพตฺวาติ ขาทิตฺวาฯ เอกํ อุทกคณฺฑุสํ คเหตฺวาติ วามหตฺเถเนว ปตฺตํ อุกฺขิปิตฺวา มุเขน คณฺฑุสํ คเหตฺวาฯ อุจฺฉิฏฺฐหตฺเถนาติ สามิเสน หตฺเถนฯ เอตฺตาวตาติ เอกคณฺฑุสํ คหณมตฺเตนฯ ลุญฺจิตฺวาติ ตโต มํสํ อุทฺธริตฺวาฯ เอเตสุ สพฺเพสุ ปณฺณตฺติํ ชานาตุ วา, มา วา, อาปตฺติเยวา’’ติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.253-255) วุตฺตํฯ