เมนู

อาทาสาทิกถา

[24] อาทาสาทิกถายํ อาทาโส นาม มณฺฑนปกติกานํ มนุสฺสานํ อตฺตโน มุขจฺฉายาทสฺสนตฺถํ กํสโลหาทีหิ กโต ภณฺฑวิเสโสฯ อุทกปตฺโต นาม อุทกฏฺฐปนโก ปาติสราวาทิโก ภาชนวิเสโสฯ กํสปตฺตาทีนีติ อาทาสภาเวน อกตานิ ปริสุทฺธภาเวน อาโลกกรานิ วตฺถูนิฯ อาทิ-สทฺเทน สุวณฺณรชตชาติผลิกาทโย สงฺคณฺหาติ, กญฺชิยาทีนีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ทฺรวชาติกานิ เตลมธุขีราทีนิฯ อาพาธปจฺจยาติ อตฺตโน มุเข อุปฺปนฺนวณปจฺจยาฯ เตนาห ‘‘สญฺฉวิ นุ โข เม วโณ’’ติอาทิฯ อายุํ สงฺขโรตีติ อายุสงฺขาโรฯ โก โส? อตฺตภาโว, ตํ อายุสงฺขารํ, ตํ โอโลเกนฺโต เกนากาเรน โอโลเกยฺยาติ ปุจฺฉายมาห ‘‘ชิณฺโณ นุ โขมฺหิ โนติ เอว’’นฺติฯ ตสฺสตฺโถ – มม อตฺตภาโว ชิณฺโณ นุ โข วา, โน ชิณฺโณ นุ โข วาติ เอวํ อิมินา มนสิกาเรน กมฺมฏฺฐานสีเสน โอโลเกตุํ วฏฺฏติฯ ‘‘โสภติ นุ โข เม อตฺตภาโว, โน วา’’ติ เอวํ ปวตฺเตน อตฺตสิเนหวเสน โอโลเกตุํ น วฏฺฏตีติฯ

น มุขํ อาลิมฺปิตพฺพนฺติ วิปฺปสนฺนฉวิวณฺณกเรหิ มุขเลปเนหิ น ลิมฺปิตพฺพํฯ น อุมฺมทฺทิตพฺพนฺติ นานาอุมฺมทฺทเนหิ น อุมฺมทฺทิตพฺพํฯ น จุณฺเณตพฺพนฺติ มุขจุณฺณเกน น มกฺเขตพฺพํฯ น มโนสิลิกาย มุขํ ลญฺเชตพฺพนฺติ มโนสิลาย ติลกาทิลญฺชนานิ น กาตพฺพานิ ฯ น เกวลํ มโนสิลายเมว, หริตาลาทีหิปิ ตานิ น วฏฺฏนฺติเยวฯ องฺคราคาทโย ปากฏาเยวฯ

นจฺจาทิกถา

[25] นจฺจาทิกถายํ ‘‘สาธุคีตนฺติ อนิจฺจตาทิปฏิสํยุตฺตคีตํฯ จตุรสฺเสน วตฺเตนาติ ปริปุณฺเณน อุจฺจารณวตฺเตนฯ ตรงฺควตฺตาทีนํ อุจฺจารณวิธานานิ นฏฺฐปฺปโยคานี’’ติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.248-249) วุตฺตํ, วิมติวิโนทนิยมฺปิ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.248-249) ‘‘สาธุคีตนฺติ อนิจฺจตาทิปฏิสญฺญุตฺตํ คีตํฯ จตุรสฺเสน วตฺเตนาติ ปริปุณฺเณน อุจฺจารณวตฺเตนฯ ตรงฺควตฺตาทีนํ สพฺเพสํ สามญฺญลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘สพฺเพสํ…เป.… ลกฺขณ’นฺติ วุตฺตํฯ ยตฺตกาหิ มตฺตาหิ อกฺขรํ ปริปุณฺณํ โหติ, ตโตปิ อธิกมตฺตายุตฺตํ กตฺวา กถนํ วิการกถนํ นาม, ตถา อกตฺวา กถนเมว ลกฺขณนฺติ อตฺโถ’’ติ วุตฺตํฯ วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. จูฬวคฺค 248-249) ปน ‘‘สาธุคีตํ นาม ปรินิพฺพุตฏฺฐาเน คีตนฺติ ลิขิตํฯ ทนฺตคีตํ คายิตุกามานํ วากฺกรณียํฯ ทนฺตคีตสฺส วิภาวนตฺถํ ‘ยํ คายิสฺสามา’ติอาทิมาหฯ จตุรสฺสวตฺตํ นาม จตุปาทคาถาวตฺตํฯ ‘ตรงฺควตฺตาทีนิ อุจฺจารณวิธานานิ นฏฺฐปฺปโยคานี’ติ ลิขิต’’นฺติ วุตฺตํฯ

องฺคจฺเฉทาทิกถา

[26] องฺคจฺเฉทาทิกถายํ ‘‘อตฺตโน องฺคชาตํ ฉินฺทนฺตสฺเสว ถุลฺลจฺจยํ, ตโต อญฺญํ ฉินฺทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ, อาพาธปจฺจยา ฉินฺทนฺตสฺส อนาปตฺตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.251) ปน ‘‘องฺคชาตนฺติ พีชวิรหิตํ ปุริสนิมิตฺตํฯ พีเช หิ ฉินฺเน โอปกฺกมิกปณฺฑโก นาม อภพฺโพ โหตีติ วทนฺติฯ เอเก ปน ‘พีชสฺสปิ เฉทนกฺขเณ ทุกฺกฏาปตฺติ เอว, กเมน ปุริสินฺทฺริยาทิเก อนฺตรหิเต ปณฺฑโก นาม อภพฺโพ โหติ, ตทา ลิงฺคนาสนาย นาเสตพฺโพ’ติ วทนฺติฯ ตาทิสํ วา ทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺตสฺสาติ มุฏฺฐิปฺปหาราทีหิ อตฺตโน ทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ