มหาปจฺจริยํ วุตฺตํ เอตาทิเส กาเล อนุทกฏฺฐานํ อลภนฺเตน กาตุํ วฏฺฏตีติ วุตฺต’’นฺติ อฏฺฐกถายํ อาคตตฺตา มหนฺเตสุ นทีชาตสฺสราทีสุ นาวาทีหิ คตกาเล ตาทิเส การเณ สติ ‘‘ตีรํ อุปเนหี’’ติ วตฺวา ‘‘อุปเนตุํ อสกฺกุเณยฺยฏฺฐาเน อุทเกปิ กาตุํ วฏฺฏติ, อนาปตฺตี’’ติ อฏฺฐกถานุโลมโต วิญฺญายติ, อุปปริกฺขิตฺวา คเหตพฺพํฯ

นหาเนรุกฺขาทิฆํสนกถา

[21] นหาเน รุกฺขาทิฆํสนนฺติ เอตฺถ อฏฺฐปทากาเรนาติ อฏฺฐปทผลกากาเรน, ชูตผลกสทิสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ มลฺลกมูลกสณฺฐาเนนาติ เขฬมลฺลกมูลสณฺฐาเนนฯ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.243) ปน ‘‘อฏฺฐปทากาเรนาติ ชูตผลเก อฏฺฐคพฺภราชิอากาเรนฯ มลฺลกมูลสณฺฐาเนนาติ เขฬมลฺลกมูลสณฺฐาเนนฯ อิทญฺจ วฏฺฏาธารกํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กณฺฏเก อุฏฺฐาเปตฺวา กตวฏฺฏกปาลสฺเสตํ อธิวจนํฯ ปุถุปาณิกนฺติ มุฏฺฐิํ อกตฺวา วิกสิตหตฺถตเลหิ ปิฏฺฐิปริกมฺมํ วุจฺจติฯ เอตเมว สนฺธาย หตฺถปริกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. จูฬวคฺค 244) ปน ‘‘ปุถุปาณินา กตฺตพฺพํ กมฺมํ ปุถุปาณิกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ

เอวํ ปาฬิอนุสาเรเนว นหาเน กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ นหานติตฺเถ นหายนฺตานํ ภิกฺขูนํ นหานวิธิํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อิทํ ปเนตฺถ นหานวตฺต’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปสฺสนฺตานํ อปฺปสาทาวหนโต, คิหิปุริสานํ กมฺมํ วิยาติ ครหิตพฺพภาวโต จ วุตฺตํ ‘‘ยตฺถ วา ตตฺถ วา…เป.… น โอตริตพฺพ’’นฺติฯ อญฺเญสุ สมฺมุขีภูเตสุ อนุทกสาฏเกน นหายิตุํ ทุกฺกรตฺตา ‘‘สพฺพทิสา ปน โอโลเกตฺวา วิวิตฺตภาวํ ญตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เอวมฺปิ ขาณุคุมฺพลตาทีหิ ปฏิจฺฉนฺนาปิ หุตฺวา ติฏฺเฐยฺยุนฺติ อาห ‘‘ขาณุ…เป.… อุกฺกาสิตฺวา’’ติฯ อุทฺธํมุเขน จีวราปนยนํ หรายิตพฺพํ สิยาติ วุตฺตํ ‘‘อวกุชฺช…เป.… อปเนตฺวา’’ติฯ