สุกฺกวิสฺสฏฺฐีติ วตฺถุ เจว โคตฺตญฺจาติ ‘‘สุกฺกวิสฺสฏฺฐี’’ติ อิทํ อสุจิโมจนลกฺขณสฺส วีติกฺกมสฺส ปกาสนโต วตฺถุ เจว โหติ, สชาติยสาธารณวิชาติยวินิวตฺตสภาวาย สุกฺกวิสฺสฏฺฐิยา เอว ปกาสนโต โคตฺตญฺจ โหตีติ อตฺโถฯ คํ ตายตีติ หิ โคตฺตํฯ สงฺฆาทิเสโสติ นามญฺเจว อาปตฺติ จาติ สงฺฆาทิเสโสติ เตน เตน วีติกฺกเมน อาปนฺนสฺส อาปตฺตินิกายสฺส นามปกาสนโต นามญฺเจว โหติ, อาปตฺติสภาวโต อาปตฺติ จฯ

สุทฺธสฺสาติ สภาคสงฺฆาทิเสสํ อนาปนฺนสฺส, ตโต วุฏฺฐิตสฺส วาฯ อญฺญสฺมินฺติ สุทฺธนฺตปริวาสวเสน อาปตฺติวุฏฺฐานโต อญฺญสฺมิํ อาปตฺติวุฏฺฐาเนฯ ปฏิจฺฉาทิยิตฺถาติ ปฏิจฺฉนฺนาฯ กา สา? อาปตฺติฯ ทิวสาทีหิ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วสนํ ปริวาโสฯ โก โส? วินยกมฺมกรณํฯ ปฏิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ปริวาโส ปฏิจฺฉนฺนปริวาโสฯ

ปฏิจฺฉนฺนปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

สุทฺธนฺตปริวาสกถา

[242] สุชฺฌนํ สุทฺโธ, โก โส? อาปตฺติวิคโมฯ อมติ โอสานภาวํ คจฺฉตีติ อนฺโต, สุทฺโธ อนฺโต ยสฺส ปริวาสสฺสาติ สุทฺธนฺโต, สุทฺธนฺโต จ โส ปริวาโส จาติ สุทฺธนฺตปริวาโส, สุทฺธกาลํ ปริยนฺตํ กตฺวา อสุทฺธกาลปฺปมาเณน ปริจฺฉินฺทิตฺวา กตปริวาโสฯ

สุทฺธนฺตปริวาสกถา นิฏฺฐิตาฯ

โอธานสโมธานปริวาสกถา

[243] สโมธียเต สโมธานํ, นานากาลิกา นานาวตฺถุกา อาปตฺติโย อคฺฆาทิวเสน สโมธานํ เอกีกรณํ , สโมธาเนตฺวา กโต ปริวาโส สโมธานปริวาโสติ วิคฺคโหฯ กมฺมวาจายํ ‘‘ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อนฺตรา สมฺพหุลานํ อาปตฺตีนํ อปฺปฏิจฺฉนฺนานํ มูลายปฏิกสฺสนา, ขมติ สงฺฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’’ติ เอตฺถ คตฺยตฺถธาตุยา กมฺมนิ จ นยนตฺถธาตุยา กมฺมนิ จ ตทตฺถสมฺปทาเน จ วิภตฺติปริณาเม จาติ อิเมสุ จตูสุ ฐาเนสุ อายาเทสสฺส วุตฺตตฺตา, ปฏิปุพฺพกสธาตุยา จ นยนตฺถตฺตา ‘‘มูลายา’’ติ อิทํ ‘‘ปฏิกสฺสิโต’’ติ เอตฺถ กมฺมํ, ตสฺมา ‘‘ปฏิกสฺสิโต…เป.… มูลาย’’ อิติ เอตฺตกเมว ภวิตพฺพํ, น ‘‘มูลายปฏิกสฺสนา’’ติ เอวํ มญฺญมานา สทฺทวิทุโน ‘‘ปฏิกสฺสนา’’ติ อิทํ อธิกนฺติ วา วเทยฺยุํ มกฺเขยฺยุํ วา, น ปเนตํ วตฺตพฺพํฯ นวปาเฐสุเยว อยํ ปาโฐ สทฺทลกฺขณยุตฺโต วา อยุตฺโต วาติ จินฺเตตพฺโพ, น ปน ปาฬิยฏฺฐกถาทิโต อาคเตสุ โปราณปาเฐสุฯ เตสุ ปน กถํ โยชิยมาโน อยํ ปาโฐ สทฺทยุตฺติยา จ อตฺถยุตฺติยา จ สมนฺนาคโต ภเวยฺยาติ โยชนากาโรเยว จินฺเตตพฺโพฯ อยญฺจ ปาโฐ โปราณปาฬิปาโฐว, ตสฺมา ‘‘มูลายปฏิกสฺสนา’’ติ อิทํ กรณวเสน วิปริณาเมตฺวา ‘‘มูลายปฏิกสฺสนาย ปฏิกสฺสิโต’’ติ โยเชตพฺพํฯ

กถํ ปเนตสฺส โปราณปาฐภาโว ชานิตพฺโพติ? ปกรเณ อาคตตฺตาฯ วุตฺตญฺหิ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.102) ‘‘ปาฬิยํ ปฏิกสฺสิโต สงฺเฆน อุทายิ ภิกฺขุ อนฺตรา เอกิสฺสา อาปตฺติยา…เป.… มูลายปฏิกสฺสนาติ อิทํ กรณวเสน วิปริณาเมตฺวา มูลายปฏิกสฺสนาย ปฏิกสฺสิโตติ โยเชตพฺพ’’นฺติฯ