เมนู

ปิณฺฑจาริกวตฺตกถาวณฺณนา

[189] ปิณฺฑจาริกวตฺเต ปิณฺฑิตพฺโพ สงฺฆริตพฺโพติ ปิณฺโฑ, ปิณฺฑปาโตฯ ปิณฺฑาย จรณํ สีลมสฺสาติ ปิณฺฑจารี, โส เอว ปิณฺฑจาริโก สกตฺเถ กปจฺจยวเสนฯ ปิณฺฑจาริเกน วตฺติตพฺพํ วตฺตํ ปิณฺฑจาริกวตฺตํฯ ตตฺรายมนุตฺตานปทวณฺณนา – นิเวสนํ นาม อิตฺถิกุมาริกาทีนํ วสนฏฺฐานํฯ ยสฺมา ปวิสนนิกฺขมนทฺวารํ อสลฺลกฺเขตฺวา สหสา ปวิสนฺโต วิสภาคารมฺมณํ วา ปสฺเสยฺย, ปริสฺสโย วา ภเวยฺย, ตสฺมา ‘‘นิเวสนํ…เป.… ปวิสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ อติทูเร ติฏฺฐนฺโต อปสฺสนฺโต วา ภเวยฺย, ‘‘อญฺญสฺส เคเห ติฏฺฐตี’’ติ วา มญฺเญยฺยฯ อจฺจาสนฺเน ติฏฺฐนฺโต อปสฺสิตพฺพํ วา ปสฺเสยฺย, อสุณิตพฺพํ วา สุเณยฺย, เตน มนุสฺสานํ อคารโว วา อปฺปสาโท วา ภเวยฺย, ตสฺมา ‘‘นาติทูเร นาจฺจาสนฺเน ฐาตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ อติจิรํ ติฏฺฐนฺโต อทาตุกามานํ มโนปโทโส ภเวยฺย, อญฺญตฺถ ภิกฺขา จ ปริกฺขเยยฺย, อติลหุกํ นิวตฺตนฺโต ทาตุกามานํ ปุญฺญหานิ จ ภเวยฺย, ภิกฺขุโน จ ภิกฺขาย อสมฺปชฺชนํ, ตสฺมา ‘‘นาติจิรํ ฐาตพฺพํ, นาติลหุกํ นิวตฺติตพฺพํ, ฐิเตน สลฺลกฺเขตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ สลฺลกฺขณาการํ ทสฺเสติ ‘‘สเจ กมฺมํ วา นิกฺขิปตี’’ติอาทินาฯ ตตฺถ กมฺมํ วา นิกฺขิปตีติ กปฺปาสํ วา สุปฺปํ วา มุสลํ วา ยญฺจ คเหตฺวา กมฺมํ กโรนฺติ, ฐิตา วา นิสินฺนา วา โหนฺติ, ตํ นิกฺขิปติฯ ปรามสตีติ คณฺหาติฯ ฐเปติ วาติ ‘‘ติฏฺฐถ ภนฺเต’’ติ วทนฺตี ฐเปติ นามฯ อวกฺการปาตีติ อติเรกปิณฺฑปาตํ อปเนตฺวา ฐปนตฺถาย เอกา สมุคฺคปาติฯ เอตฺถ จ สมุคฺคปาติ นาม สมุคฺคปุฏสทิสา ปาติฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ

ปิณฺฑจาริกวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อารญฺญิกวตฺตกถาวณฺณนา

[190] อารญฺญิกวตฺเต น รมนฺติ ชนา เอตฺถาติ อรญฺญํฯ วุตฺตญฺหิ –

‘‘รมณียานิ อรญฺญานิ, ยตฺถ น รมตี ชโน;

วีตราคา รมิสฺสนฺติ, น เต กามคเวสิโน’’ติฯ (ธ. ป. 99);

อรญฺเญ วสตีติ อารญฺญิโก, เตน วตฺติตพฺพํ วตฺตํ อารญฺญิกวตฺตํฯ ตตฺรายํ วิเสสปทานมตฺโถ – กาลสฺเสว อุฏฺฐายาติ อรญฺญเสนาสนสฺส คามโต ทูรตฺตา วุตฺตํ, เตเนว การเณน ‘‘ปตฺตํ คเหตฺวา จีวรํ ปารุปิตฺวา คจฺฉนฺโต ปริสฺสโม โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ปตฺตํ ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา อํเส ลคฺเคตฺวา จีวรํ ขนฺเธ กริตฺวา อรญฺญมคฺโค น ทุสฺโสธโน โหติ, ตสฺมา กณฺฏกสรีสปาทิปริสฺสยวิโมจนตฺถํ อุปาหนา อาโรหิตฺวา

อรญฺญํ นาม ยสฺมา โจราทีนํ วิจรฏฺฐานํ โหติ, ตสฺมา ‘‘ทารุภณฺฑํ มตฺติกาภณฺฑํ ปฏิสาเมตฺวา ทฺวารวาตปานํ ถเกตฺวา วสนฏฺฐานโต นิกฺขมิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ อิโต ปรานิ ภตฺตคฺควตฺตปิณฺฑจาริกวตฺเตสุ วุตฺตสทิสาเนวฯ คามโต นิกฺขมิตฺวา สเจ พหิคาเม อุทกํ นตฺถิ, อนฺโตคาเมเยว ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา, อถ พหิคาเม อตฺถิ, ภตฺตกิจฺจํ กตฺวา ปตฺตํ โธวิตฺวา โวทกํ กตฺวา ถวิกาย ปกฺขิปิตฺวา จีวรํ สงฺฆริตฺวา อํเส กริตฺวา อุปาหนา อาโรหิตฺวา คนฺตพฺพํฯ

ภาชนํ อลภนฺเตนาติอาทิ อรญฺญเสนาสนสฺส ทุลฺลภทพฺพสมฺภารตฺตา วุตฺตํ, อคฺคิ อุปฏฺฐาเปตพฺโพติอาทิ วาฬมิคสรีสปาทิพาหิรปริสฺสยกาเล จ วาตปิตฺตาทิอชฺฌตฺตปอสฺสยกาเล จ อิจฺฉิตพฺพตฺตาฯ พหูนํ ปน วสนฏฺฐาเน ตาทิสานิ สุลภานิ โหนฺตีติ อาห ‘‘คณวาสิโน ปน เตน วินาปิ วฏฺฏตี’’ติฯ กตฺตรทณฺโฑ นาม ปริสฺสยวิโนทโน โหติ, ตสฺมา อรญฺเญ วิหรนฺเตน อวสฺสํ อิจฺฉิตพฺโพติ วุตฺตํ ‘‘กตฺตรทณฺโฑ อุปฏฺฐาเปตพฺโพ’’ติฯ นกฺขตฺตาเนว นกฺขตฺตปทานิฯ โจราทีสุ อาคนฺตฺวา ‘‘อชฺช, ภนฺเต, เกน นกฺขตฺเตน จนฺโท ยุตฺโต’’ติ ปุจฺฉิเตสุ ‘‘น ชานามา’’ติ วุตฺเต กุชฺฌนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘นกฺขตฺตปทานิ อุคฺคเหตพฺพานิ สกลานิ วา เอกเทสานิ วา’’ติ, ตถา ทิสามูฬฺเหสุ ‘‘กตมายํ, ภนฺเต, ทิสา’’ติ ปุจฺฉิเตสุ, ตสฺมา ‘‘ทิสากุสเลน ภวิตพฺพ’’นฺติฯ

อารญฺญิกวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เสนาสนวตฺตกถาวณฺณนา

[191] เสนาสนวตฺเต สยนฺติ เอตฺถาติ เสนํ, สยนนฺติ อตฺโถฯ อาวสนฺติ เอตฺถาติ อาสนํฯ เสนญฺจ อาสนญฺจ เสนาสนํฯ เสนาสเนสุ กตฺตพฺพํ วตฺตํ เสนาสนวตฺตํ ฯ อิธ ปน ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ อุปชฺฌายวตฺตกถายํ (วิ. สงฺค. อฏฺฐ. 183 ) วุตฺตเมวฯ ตตฺถ ปน อุปชฺฌาเยน วุตฺถวิหาโร วุตฺโต, อิธ ปน อตฺตนา วุตฺถวิหาโรติ อยเมว วิเสโสฯ น วุฑฺฒํ อนาปุจฺฉาติ เอตฺถ ตสฺส โอวรเก ตทุปจาเร จ อาปุจฺฉิตพฺพนฺติ วทนฺติฯ โภชนสาลาทีสุปิ เอวเมว ปฏิปชฺชิตพฺพนฺติ โภชนสาลาทีสุปิ อุทฺเทสทานาทิ อาปุจฺฉิตฺวาว กาตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

เสนาสนวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ชนฺตาฆรวตฺตกถาวณฺณนา

[192] ชนฺตาฆรวตฺเต ชายตีติ ชํ, กิํ ตํ? สรีรํฯ ชํ ตายติ รกฺขตีติ ชนฺตา, กา สา? ติกิจฺฉาฯ คยฺหเตติ ฆรํ, กิํ ตํ? นิเวสนํ, ชนฺตาย สรีรติกิจฺฉาย กตํ ฆรํ ชนฺตาฆรํ, ชนฺตาฆเร กตฺตพฺพํ วตฺตํ ชนฺตาฆรวตฺตํฯ ตตฺถ ปริภณฺฑนฺติ พหิชคติฯ เสสํ อุปชฺฌายวตฺเต วุตฺตนยตฺตา สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ชนฺตาฆรวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ