16. สหเสยฺยวินิจฺฉยกถา

[79] เอวํ ภูตคามวินิจฺฉยํ กเถตฺวา อิทานิ สหเสยฺยวินิจฺฉยํ กเถตุํ ‘‘ทุวิธํ สหเสยฺยก’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ทฺเว วิธา ปการา ยสฺส สหเสยฺยกสฺส ตํ ทุวิธํ, สห สยนํ, สห วา สยติ เอตฺถาติ สหเสยฺยา, สหเสยฺยา เอว สหเสยฺยกํ สกตฺเถ ก-ปจฺจยวเสนฯ ตํ ปน อนุปสมฺปนฺเนนสหเสยฺยามาตุคาเมนสหเสยฺยาวเสน ทุวิธํฯ เตนาห ‘‘ทุวิธํ สหเสยฺยก’’นฺติฯ ทิรตฺตติรตฺตนฺติ เอตฺถ วจนสิลิฏฺฐตามตฺเตน ทิรตฺตคฺคหณํ กตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ติรตฺตญฺหิ สหวาเส ลพฺภมาเน ทิรตฺเต วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทิรตฺตคฺคหณํ วิสุํ น ปโยเชติฯ เตเนวาห ‘‘อุตฺตริทิรตฺตติรตฺตนฺติ ภควา สามเณรานํ สงฺคหกรณตฺถาย ติรตฺตปริหารํ อทาสี’’ติฯ นิรนฺตรํ ติรตฺตคฺคหณตฺถํ วา ทิรตฺตคฺคหณํ กตํฯ เกวลญฺหิ ‘‘ติรตฺต’’นฺติ วุตฺเต อญฺญตฺถ วาเสน อนฺตริกมฺปิ ติรตฺตํ คณฺเหยฺยฯ ทิรตฺตวิสิฏฺฐํ ปน ติรตฺตํ วุจฺจมานํ เตน อนนฺตริกเมว ติรตฺตํ ทีเปติฯ วิมติวิโนทนิยมฺปิ (วิ. วิ. ฏี. ปาจิตฺติย 2.50-51) ‘‘ทิรตฺตคฺคหณํ วจนาลงฺการตฺถํฯ นิรนฺตรํ ติสฺโสว รตฺติโย สยิตฺวา จตุตฺถทิวสาทีสุ สยนฺตสฺเสว อาปตฺติ, น เอกนฺตริกาทิวเสน สยนฺตสฺสาติ ทสฺสนตฺถมฺปีติ ทฏฺฐพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ สหเสยฺยํ เอกโต เสยฺยํฯ เสยฺยนฺติ เจตฺถ กายปฺปสารณสงฺขาตํ สยนมฺปิ วุจฺจติ, ยสฺมิํ เสนาสเน สยนฺติ, ตมฺปิ, ตสฺมา เสยฺยํ กปฺเปยฺยาติ เอตฺถ เสนาสนสงฺขาตํ เสยฺยํ ปวิสิตฺวา กายปฺปสารณสงฺขาตํ เสยฺยํ กปฺเปยฺย สมฺปาเทยฺยาติ อตฺโถฯ ทิยฑฺฒหตฺถุพฺเพเธนาติ เอตฺถ ทิยฑฺฒหตฺโถ วฑฺฒกิหตฺเถน คเหตพฺโพฯ ปญฺจหิ ฉทเนหีติ อิฏฺฐกาสิลาสุธาติณปณฺณสงฺขาเตหิ ปญฺจหิ ฉทเนหิฯ วาจุคฺคตวเสนาติ ปคุณวเสนฯ