น หิ สงฺขตธมฺมานํ ปจฺจยนฺตเรน วินาโส สมฺภวติ, สมฺภเว จ ตสฺส ปจฺจยนฺตรตาทิปฺปสงฺคโตฯ ตพฺพิรุทฺธกฺขณุปฺปาทนเมว ตพฺพินาสุปฺปาทนํฯ ตนฺติ ขีณชาติํ อพฺภญฺญาสินฺติ สมฺพนฺโธฯ อิตฺถตฺตายาติ อิเม ปการา อิตฺถํ, ตพฺภาโว อิตฺถตฺตํ, ตทตฺถายฯ ทสฺเสนฺโตติ นิคมนวเสน ทสฺเสนฺโตติฯ

วิชฺชาตฺตยกถาวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

อุปาสกตฺตปฏิเวทนากถาวณฺณนา

[15] อญฺญาณนฺติ ธิ-สทฺทโยเคน สามิอตฺเถ อุปโยควจนํฯ ปาทานีติ ปาเทฯ ยสสาติ ปริวาเรนฯ โกตูหลจฺฉเรติ โกตูหเล อจฺฉเร จฯ อยนฺติ อมิกฺกนฺต-สทฺโทฯ นยิทํ อาเมฑิตวเสน ทฺวิกฺขตฺตุํ, อถ โข อตฺถทฺวยวเสนาติ ทสฺเสนฺโต อถ วาติอาทิมาหฯ อวิเสเสน อตฺถสามญฺเญน นิปฺผนฺโน อภิกฺกนฺตนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส, เทสนาปสาทาทิวิเสสาเปกฺขายปิ ตเถว ติฏฺฐติ ปุพฺเพ นิปฺผนฺนตฺตาติ อาห ‘‘อภิกฺกนฺตํ…เป.… ปสาโท’’ติฯ อโธมุขฐปิตํ เกนจิฯ เหฏฺฐามุขชาตํ สยเมวฯ ปริยาเยหีติ ปกาเรหิ, อรสรูปตฺตาทิปฏิปาทกการเณหิ วาฯ

คมุธาตุสฺส ทฺวิกมฺมกตฺตาภาวา โคตมํ สรณนฺติ อิทํ ปททฺวยมฺปิ น อุปโยควจนํฯ อปิ จ โข ปุริมเมว, ปจฺฉิมํ ปน ปจฺจตฺตวจนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘โคตมํ สรณนฺติ คจฺฉามี’’ติ วุตฺตํฯ เตน จ อิติ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐติ ทสฺเสติฯ อฆสฺสาติ อฆโต ปาปโตฯ ตาตาติ หิ ปทํ อเปกฺขิตฺวา นิสฺสกฺกสฺเสว ยุตฺตตฺตาฯ อธิคตมคฺเค สจฺฉิกตนิโรเธติ ปททฺวเยนาปิ ผลฏฺฐา เอว ทสฺสิตา, น มคฺคฏฺฐาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน จา’’ติ อาหฯ วิตฺถาโรติ อิมินา ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา, วิราโค เตสํ อคฺคมกฺขายตี’’ติ (อิติวุ. 90; อ. นิ. 4.34) วุตฺตปทํ สงฺคณฺหาติฯ อเนชนฺติ นิตฺตณฺหํฯ อปฺปฏิกูลนฺติ อวิโรธตฺถทีปนโต อวิรุทฺธสุจิํ ปณีตํ วาฯ วาจาย ปคุณีกตฺตพฺพโต, ปกฏฺเฐหิ สทฺทตฺถคุเณหิ โยคโต วา ปคุณํฯ