เมนู

ปญฺจวคฺโค

กมฺมวคฺควณฺณนา

[483] กมฺมวคฺเค ฐปิตอุโปสถปวารณานํ กตฺติกมาเส สามคฺคิยา กตาย สามคฺคีปวารณํ มุญฺจิตฺวา อุโปสถํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ อาห ‘‘ฐเปตฺวา กตฺติกมาส’’นฺติฯ สเจ ปน เตสํ นานาสีมาสุ มหาปวารณาย วิสุํ ปวาริตานํ กตฺติกมาสพฺภนฺตเร สามคฺคี โหติ, สามคฺคีอุโปสโถ เอว เตหิ กตฺตพฺโพ, น ปวารณาฯ เอกสฺมิํ วสฺเส กตปวารณานํ ปุน ปวารณาย อวิหิตตฺตาฯ สามคฺคีทิวโสติ อนุโปสถทิวเส สามคฺคีกรณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ ปน จาตุทฺทสิยํ, ปนฺนรสิยํ วา สงฺโฆ สามคฺคิํ กโรติ, ตทา สามคฺคีอุโปสถทิวโส น โหติ, จาตุทฺทสีปนฺนรสีอุโปสโถว โหติฯ อุปริ ปวารณายปิ เอเสว นโยฯ

ปจฺจุกฺกฑฺฒิตฺวา ฐปิตทิวโสติ ภณฺฑนการเกหิ อุปทฺทุตา วา เกนจิเทว กรณีเยน ปวารณาสงฺคหํ วา กตฺวา ฐปิโต กาฬปกฺขจาตุทฺทสีทิวโสวฯ ทฺเว จ ปุณฺณมาสิโยติ ปุพฺพ-กตฺติกปุณฺณมา, ปจฺฉิมกตฺติกปุณฺณมา จาติ ทฺเว ปุณฺณมาสิโยฯ เอวํ จตุพฺพิธมฺปีติ ปุณฺณมาสีทฺวเยน สทฺธิํ สามคฺคีปวารณํ, จาตุทฺทสีปวารณญฺจ สมฺปิณฺเฑตฺวา วุตฺตํฯ อิทญฺจ ปกติจาริตฺตวเสน วุตฺตํฯ ตถารูปปจฺจเย ปน สติ อุภินฺนํ ปุณฺณมาสีนํ ปุริมา ทฺเว จาตุทฺทสิโยปิ กาฬปกฺขจาตุทฺทสิยา อนนฺตรา ปนฺนรสีปีติ อิเมปิ ตโย ทิวสา ปวารณาทิวสา เอวาติ อิมํ สตฺตวิธมฺปิ ปวารณาทิวสํ ฐเปตฺวา อญฺญสฺมิํ ทิวเส ปวาเรตุํ น วฏฺฏติฯ

[484] อนุสฺสาวนกมฺมํ กตฺวาติ ปฐมํ อนุสฺสาวนํ สาเวตฺวา ‘‘เอสา ญตฺตี’’ติ อนุสฺสาวนานนฺตรเมว สกลํ ญตฺติํ วตฺวา, ปริโยสาเน ‘‘เอสา ญตฺตี’’ติ วตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ

[485] ยฺวายนฺติ พฺยญฺชนปฺปเภโท อธิปฺเปโตฯ ทสธา พฺยญฺชนพุทฺธิยา ปเภโทติ เอตฺถ ทสธา ทสวิเธน พฺยญฺชนานํ ปเภโทติ โยเชตพฺพํฯ เกนายํ ปเภโทติ อาห ‘‘พฺยญฺชนพุทฺธิยา’’ติฯ

ยถาธิปฺเปตตฺถพฺยญฺชนโต พฺยญฺชนสงฺขาตานํ อกฺขรานํ ชนิกา พุทฺธิ พฺยญฺชนพุทฺธิ, ตาย พฺยญฺชนพุทฺธิยา , อกฺขรสมุฏฺฐาปกจิตฺตเภเทเนวาติ อตฺโถฯ ยํ วา สํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติ, อิทมฺปิ ครุกนฺติ โยชนาฯ

ตตฺถ อายสฺมโตติอาทีสุ ยานิ อนนฺตริตานิ -การ-การาทิพฺยญฺชนานิ ‘‘สํโยโค’’ติ วุจฺจนฺติ, โส สํโยโค ปโร ยสฺส -การาทิโน, โส สํโยคปโร นามฯ รสฺสนฺติ อการาทิพฺยญฺชนรหิตํ สรํฯ อสํโยคปรนฺติ ‘‘ยสฺส นกฺขมตี’’ติอาทีสุ -การ -การาทิพฺยญฺชนสหิตสรํ สนฺธาย วุตฺตํฯ -การสฺส -การํ อกตฺวา วคฺคนฺตเร สิถิลเมว กตฺวา ‘‘สุณาฏุ เม’’ติอาทิํ วทนฺโตปิ ทุรุตฺตํ กโรติเยว ฐเปตฺวา อนุรูปํ อาเทสํฯ ยญฺหิ ‘‘สจฺจิกตฺถปรมตฺเถนา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘สจฺจิกฏฺฐปรมฏฺเฐนา’’ติ จ ‘‘อตฺถกถา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘อฏฺฐกถา’’ติ จ ตตฺถ ตตฺถ วุจฺจติ, ตาทิสํ ปาฬิอฏฺฐกถาสุ ทิฏฺฐปโยคํ, ตทนุรูปญฺจ วตฺตุํ วฏฺฏติ, ตโต อญฺญํ น วฏฺฏติฯ เตนาห ‘‘อนุกฺกมาคตํ ปเวณิํ อวินาเสนฺเตนา’’ติอาทิฯ

ทีเฆ วตฺตพฺเพ รสฺสนฺติอาทีสุ ‘‘ภิกฺขูน’’นฺติ วตฺตพฺเพ ‘‘ภิกฺขุน’’นฺติ วา ‘‘พหูสู’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘พหุสู’’ติ วา ‘‘นกฺขมตี’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘น ขมตี’’ติ วา ‘‘อุปสมฺปทาเปกฺโข’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘อุปสมฺปทาเปโข’’ติ วา เอวํ อนุรูปฏฺฐาเนสุ เอว ทีฆรสฺสาทิ รสฺสทีฆาทิวเสน ปริวตฺเตตุํ วฏฺฏติ, น ปน ‘‘นาโค’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘นโค’’ติ วา ‘‘สงฺโฆ’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘สโฆ’’ติ วา ‘‘ติสฺโส’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘ติโส’’ติ วา ‘‘ยาจตี’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘ยาจนฺตี’’ติ วา เอวํ อนนุรูปฏฺฐาเนสุ วตฺตุํฯ สมฺพนฺธํ, ปน ววตฺถานญฺจ สพฺพถาปิ วฏฺฏตีติ คเหตพฺพํฯ

[486] เสสสีมาสุปีติ อติมหตีอาทีสุ ทสสุปิฯ

[488] จตุวคฺคกรเณติ จตุวคฺเคน สงฺเฆน กตฺตพฺเพฯ อนิสฺสาริตาติ อุโปสถฏฺฐปนาทินา วา ลทฺธินานาสํวาสกภาเวน วา น พหิกตาฯ อฏฺฐกถายญฺหิ ‘‘อปกตตฺตสฺสาติ อุกฺขิตฺตกสฺส วา, ยสฺส วา อุโปสถปวารณา ฐปิตา โหนฺตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 425) วุตฺตตฺตา ฐปิตอุโปสถปวารโณ ภิกฺขุ อปกตตฺโต เอวาติ คเหตพฺพํฯ ปริสุทฺธสีลาติ ปาราชิกํ อนาปนฺนา อธิปฺเปตาฯ ปริวาสาทิกมฺเมสุ ปน ครุกฏฺฐาปิ อปกตตฺตา เอวาติ คเหตพฺพํ

อวเสสา…เป.… ฉนฺทารหาว โหนฺตีติ สงฺฆโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ฐิเต สนฺธาย วุตฺตํฯ อวิชหิตฺวา ฐิตา ปน ฉนฺทารหา น โหนฺติ, เตปิ จตุวคฺคาทิโต อธิกา หตฺถปาสํ วิชหิตฺวาว ฉนฺทารหา โหนฺติฯ ตสฺมา สงฺฆโต หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ฐิเตเนว ฉนฺโท วา ปาริสุทฺธิ วา ทาตพฺพาฯ

กมฺมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปโลกนกมฺมกถาวณฺณนา

[496] เอตรหิ สเจปิ สามเณโรติอาทีสุ พุทฺธาทีนํ อวณฺณภาสนมฺปิ อกปฺปิยาทิํ กปฺปิยาทิภาเวน ทีปนมฺปิ ทิฏฺฐิวิปตฺติยญฺเญว ปวิสติฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ตํ ลทฺธิํ นิสฺสชฺชาเปตพฺโพ’’ติฯ ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโยฯ มิจฺฉาทิฏฺฐิโกติ พุทฺธวจนาธิปฺปายํ วิปรีตโต คณฺหนฺโต, โส เอว อนฺตคฺคาหิกาย ทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโตติ จ วุตฺโตฯ เกจิ ปน ‘‘สสฺสตุจฺเฉทานํ อญฺญตรทิฏฺฐิยา สมนฺนาคโต’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํ, สสฺสตุจฺเฉทคฺคาหสฺส สามเณรานํ ลิงฺคนาสนาย การณตฺเตน เหฏฺฐา อฏฺฐกถายเมว (มหาว. อฏฺฐ. 108) วุตฺตตฺตา, อิธ จ ทณฺฑกมฺมนาสนาย เอว อธิปฺเปตตฺตาฯ

ตสฺสาปิ ทาตพฺโพติ วิชฺชมานํ มุขราทิภาวํ นิสฺสาย อปฺปฏิปุจฺฉิตฺวาปิ ปฏิญฺญํ อคฺคเหตฺวาปิ อาปตฺติํ อนาโรเปตฺวาปิ เทสิตายปิ อาปตฺติยา ขุํสนาทิโต อโนรมนฺตสฺส ทาตพฺโพวฯ โอรมนฺตสฺส ปน ขมาเปนฺตสฺส น ทาตพฺโพฯ

พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานนฺติ ขรทณฺฑสฺส อุกฺกฏฺฐทณฺฑสฺส ทานํฯ ตชฺชนียาทิกมฺเม หิ กเต โอวาทานุสาสนิปฺปทานปฏิกฺเขโป นตฺถิฯ ทินฺนพฺรหฺมทณฺเฑ ปน ตสฺมิํ สทฺธิํ ตชฺชนียาทิกมฺมกเตหิ ปฏิกฺขิตฺตมฺปิ กาตุํ น วฏฺฏติ, ‘‘เนว วตฺตพฺโพ’’ติอาทินา อาลาปสลฺลาปาทิมตฺตสฺสาปิ นกาเรน ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ ตญฺหิ ทิสฺวา ภิกฺขู คีวํ ปริวตฺเตตฺวา โอโลกนมตฺตมฺปิ น กโรนฺติ, เอวํ วิวชฺเชตพฺพํ นิมฺมทนกรณตฺถเมว ตสฺส ทณฺฑสฺส อนุญฺญาตตฺตาฯ เตเนว ฉนฺนตฺเถโรปิ อุกฺเขปนียาทิกมฺมกโตปิ อภายิตฺวา พฺรหฺมทณฺเฑ ทินฺเน ‘‘สงฺเฆนาหํ สพฺพถา วิวชฺชิโต’’ติ มุจฺฉิโต ปปติฯ