‘‘เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐหนฺตี’’ติ อิทํ อิธ วิเสเสตฺวา ทสฺสิตานํ กายโตว สมุฏฺฐิตานํ วเสน วุตฺตํ, อวิเสสโต ปน ตา อาปตฺติโย อิตรสมุฏฺฐาเนหิปิ ยถารหํ สมุฏฺฐหนฺติ เอวฯ เอวํ อุปริปิฯ
‘‘ติณวตฺถารเกน จา’’ติ อิทํ สงฺฆาทิเสสวชฺชิตานํ จตุนฺนํ อาปตฺตีนํ วเสน วุตฺตํฯ
[279] สํวิทหิตฺวา กุฏิํ กโรตีติ วาจาย สํวิทหติ, สยญฺจ กาเยน กโรตีติ อตฺโถฯ
กตาปตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อาปตฺติสมุฏฺฐานคาถาวณฺณนา
[283] ตติโย ปน คาถาวาโร ทุติยวาเรน วุตฺตเมวตฺถํ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสตุํ วุตฺโตฯ ตตฺถ กาโยว กายิโกติ วตฺตพฺเพ วจนวิปลฺลาเสน ‘‘กายิกา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘เตน สมุฏฺฐิตา’’ติ, กาโย สมุฏฺฐานํ อกฺขาโตติ อตฺโถฯ
วิเวกทสฺสินาติ สพฺพสงฺขตวิวิตฺตตฺตา, ตโต วิวิตฺตเหตุตฺตา จ นีวรณวิเวกญฺจ นิพฺพานญฺจ ทสฺสนสีเลนฯ วิภงฺคโกวิทาติ อุภโตวิภงฺคกุสลาติ อาลปนํฯ อิธ ปเนวํ อญฺโญ ปุจฺฉนฺโต นาม นตฺถิ, อุปาลิตฺเถโร สยเมว อตฺถํ ปากฏํ กาตุํ ปุจฺฉาวิสชฺชนญฺจ อกาสีติ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ
อาปตฺติสมุฏฺฐานคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
วิปตฺติปจฺจยวารวณฺณนา
[284] จตุตฺเถ ปน วิปตฺติปจฺจยวาเร สีลวิปตฺติปจฺจยาติ สีลวิปตฺติปอจฺฉาทนปจฺจยาฯ
[286] ทิฏฺฐิวิปตฺติปจฺจยาติ ทิฏฺฐิวิปตฺติยา อปฺปฏินิสฺสชฺชนปจฺจยาฯ
[287] อาชีววิปตฺติปจฺจยาติ เอตฺถ อาคมฺม ชีวนฺติ เอเตนาติ อาชีโว, จตุปจฺจโย, โสว มิจฺฉาปตฺติยา วิปนฺนตฺตา วิปตฺตีติ อาชีววิปตฺติ, ตสฺสา อาชีววิปตฺติยา เหตุ, ตทุปฺปาทนตปริโภคนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ
วิปตฺติปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อธิกรณปจฺจยวารวณฺณนา
[291] ปญฺจเม อธิกรณปจฺจยวาเร กิจฺจาธิกรณปจฺจยาติ อปโลกนวจนญตฺติกมฺมวาจาสงฺขตกมฺมวาจาปจฺจยาฯ ปญฺจาติ เอตฺถ อธมฺมิกกติกาทิํ อปโลเกตฺวา กโรนฺตานํ อนิมิตฺตนฺติ อตฺโถฯ ปญฺจเม อธิกรณปจฺจยวาเร กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อปโลกนาวสาเน ทุกฺกฏํ, อธิปฺปายาทินา ญตฺติกมฺมาทิํ กโรนฺตานํ ถุลฺลจฺจยาทิ จ สงฺคยฺหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อวเสสา อาปตฺติโยติ โสตาปตฺติผลสมาปตฺติอาทโยฯ ‘‘นตฺถญฺญา อาปตฺติโย’’ติ อิทํ วิปตฺติอาทิภาคินิโย สาวชฺชาปตฺติโย สนฺธาย วุตฺตํฯ
อธิกรณปจฺจยวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ