ยทิ หิ ตํ นิวิฏฺฐเมว สิยา, ภติกรณเมว วิธาตพฺพํฯ ตสฺมา วสฺสคฺเคน คาหิตํ ฉินฺนวสฺสาทโย น ลภนฺตีติ เวทิตพฺพํฯ

‘‘สงฺฆิกํ โหตี’’ติ เอเตน วุตฺถวสฺสานมฺปิ วสฺสาวาสิกภาโค สงฺฆิกโต อโมจิโต เตสํ วิพฺภเมน สงฺฆิโก โหตีติ ทสฺเสติฯ ลภตีติ ‘‘มม ปตฺตภาคํ เอตสฺส เทถา’’ติ ทายเก สมฺปฏิจฺฉาเปนฺเตเนว สงฺฆิกโต วิโยชิตํ โหตีติ วุตฺตํฯ

วรภาคํ สามเณรสฺสาติ ตสฺส ปฐมคาหตฺตา, เถเรน ปุพฺเพ ปฐมภาคสฺส คหิตตฺตา, อิทานิ คยฺหมานสฺส ทุติยภาคตฺตา จ วุตฺตํฯ

เสนาสนคฺคาหกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปนนฺทวตฺถุกถาวณฺณนา

[319] ปาฬิยํ อุภยตฺถ ปริพาหิโรติ กเมน อุภยสฺสปิ มุตฺตตฺตา วุตฺตํ, น สพฺพถา อุภยโต ปริพาหิรตฺตาฯ เตนาห ‘‘ปจฺฉิเม…เป.… ติฏฺฐตี’’ติฯ

[320] ยํ ติณฺณํ ปโหตีติ มญฺจปีฐวินิมุตฺตํ ยํ อาสนํ ติณฺณํ สุขํ นิสีทิตุํ ปโหติ, อิทํ ปจฺฉิมทีฆาสนํฯ เอตฺถ มญฺจปีฐรหิเตสุ อสมานาสนิกาปิ ตโย นิสีทิตุํ ลภนฺติฯ มญฺจปีเฐสุ ปน ทฺเวฯ อทีฆาสเนสุ มญฺจปีเฐสุ สมานาสนิกา เอว ทฺเว นิสีทิตุํ ลภนฺติ ทุวคฺคสฺเสว อนุญฺญาตตฺตาฯ

หตฺถินโข เหฏฺฐาภาเค เอตสฺส อตฺถีติ หตฺถินโข, ปาสาโทฯ ปาสาทสฺส นโข นาม เหฏฺฐิมภาโค ปาทนขสทิสตฺตา, โส สพฺพทิสาสุ อเนเกหิ หตฺถิรูเปหิ สมลงฺกโต ฐิโตฯ ตสฺสูปริ กโต ปาสาโท หตฺถิกุมฺเภ ปติฏฺฐิโต วิย โหตีติ อาห ‘‘หตฺถิกุมฺเภ ปติฏฺฐิต’’นฺติฯ สุวณฺณรชตาทิวิจิตฺรานีติ สงฺฆิกเสนาสนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปุคฺคลิกํ ปน สุวณฺณาทิวิจิตฺรํ ภิกฺขุสฺส สมฺปฏิจฺฉิตุเมว น วฏฺฏติ ‘‘น เกนจิ ปริยาเยน ชาตรูปรชตํ สาทิตพฺพ’’นฺติ (มหาว. 299) วุตฺตตฺตาฯ

เตเนเวตฺถ อฏฺฐกถายํ ‘‘สงฺฆิกวิหาเร วา ปุคฺคลิกวิหาเร วา’’ติ น วุตฺตํ, โคนกาทิอกปฺปิยภณฺฑวิสเย เอว วุตฺตํ เอกภิกฺขุสฺสาปิ เตสํ คหเณ โทสาภาวาฯ คิหิวิกฏนีหาเรนาติ คิหีหิ กตนีหาเรน, คิหีหิ อตฺตโน สนฺตกํ อตฺถริตฺวา ทินฺนนิยาเมนาติ อตฺโถฯ ลพฺภนฺตีติ นิสีทิตุํ ลพฺภนฺติฯ

อุปนนฺทวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อวิสฺสชฺชิยวตฺถุกถาวณฺณนา

[321] อรญฺชโรติ พหุอุทกคณฺหนิกา มหาจาฏิ, ชลํ คณฺหิตุมลนฺติ อรญฺชโรฯ

ถาวเรน จ ถาวรนฺติอาทีสุ ปญฺจสุ โกฏฺฐาเสสุ ปุริมทฺวยํ ถาวรํ, ปจฺฉิมตฺตยํ ครุภณฺฑนฺติ เวทิตพฺพํฯ สมกเมว เทตีติ เอตฺถ อูนกํ เทนฺตมฺปิ วิหารวตฺถุสามนฺตํ คเหตฺวา ทูรตรํ ทุกฺขโคปํ วิสฺสชฺเชตุํ วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ วกฺขติ หิ ‘‘ภิกฺขูนํ เจ มหคฺฆตรํ…เป.… สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏตี’’ติ (จูฬว. อฏฺฐ. 321)ฯ ชานาเปตฺวาติ ภิกฺขุสงฺฆสฺส ชานาเปตฺวา, อปโลเกตฺวาติ อตฺโถฯ ‘‘นนุ ตุมฺหากํ พหุตรา รุกฺขาติ วตฺตพฺพ’’นฺติ อิทํ สามิเกสุ อตฺตโน ภณฺฑสฺส มหคฺฆตํ อชานิตฺวา เทนฺเตสุ ตํ ญตฺวา เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโต อวหาโร โหตีติ วุตฺตํฯ

วิหาเรน วิหาโร ปริวตฺเตตพฺโพติ สวตฺถุเกน อญฺเญสํ ภูมิยํ กตปาสาทาทินา, อวตฺถุเกน วา สวตฺถุกํ ปริวตฺเตตพฺพํฯ อวตฺถุกํ ปน อวตฺถุเกเนว ปริวตฺเตตพฺพํฯ เกวลํ ปาสาทสฺส ภูมิโต อถาวรตฺตาฯ เอวํ ถาวเรสุปิ ถาวรวิภาคํ ญตฺวาว ปริวตฺเตตพฺพํฯ

‘‘กปฺปิยมญฺจา สมฺปฏิจฺฉิตพฺพา’’ติ อิมินา สุวณฺณาทิวิจิตฺตํ อกปฺปิยมญฺจํ ‘‘สงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺเตปิ สมฺปฏิจฺฉิตุํ น วฏฺฏตีติ ทสฺเสติฯ ‘‘วิหารสฺส เทมา’’ติ วุตฺเต สงฺฆสฺส วฏฺฏติ, น ปุคฺคลสฺส เขตฺตาทิ วิยาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอเตสูติ มญฺจาทีสุฯ กปฺปิยากปฺปิยํ วุตฺตนยเมวาติ อาสนฺทีตูลิกาทิวินิจฺฉเยสุ วุตฺตนยเมวฯ