5. ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธโก

ขุทฺทกวตฺถุกถาวณฺณนา

[243] ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธเก อฏฺฐปทากาเรนาติ ชูตผลเก อฏฺฐคพฺภราชิอากาเรนฯ มลฺลกมูลสณฺฐาเนนาติ เขฬมลฺลกมูลสณฺฐาเนนฯ อิทญฺจ วฏฺฏาธารกํ สนฺธาย วุตฺตํ, กณฺฏเก อุฏฺฐาเปตฺวา กตวฏฺฏกปาลสฺเสตํ อธิวจนํฯ

[244] ปุถุปาณิกนฺติ มุฏฺฐิํ อกตฺวา วิกสิตหตฺถตเลหิ ปิฏฺฐิปริกมฺมํ วุจฺจติฯ เอตเมว สนฺธาย ‘‘หตฺถปริกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ

[245] มุตฺโตลมฺพกาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน กุณฺฑลาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปลมฺพกสุตฺตนฺติ พฺราหฺมณานํ ยญฺโญปจิตสุตฺตาทิอาการํ วุจฺจติฯ วลยนฺติ หตฺถปาทวลยํฯ

[246] ทฺวงฺคุเลติ อุปโยคพหุวจนํ, ทฺวงฺคุลปฺปมาณํ อติกฺกาเมตุํ น วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ เอตฺถ จ ทุมาสสฺส วา ทฺวงฺคุลสฺส วา อติกฺกนฺตภาวํ อชานนฺตสฺสาปิ เกสมสฺสุคณนาย อจิตฺตกาปตฺติโย โหนฺตีติ วทนฺติฯ

โกจฺเฉนาติ อุสีรติณาทีนิ พนฺธิตฺวา สมํ ฉินฺทิตฺวา คหิตโกจฺเฉนฯ จิกฺกเลนาติ สิเลสยุตฺตเตเลนฯ อุณฺหาภิตตฺตรชสิรานมฺปีติ อุณฺหาภิตตฺตานํ รโชกิณฺณสิรานํฯ อทฺทหตฺเถนาติ อลฺลหตฺเถนฯ

[248-9] สาธุคีตนฺติ อนิจฺจตาทิปฏิสญฺญุตฺตํ คีตํฯ จตุรสฺเสน วตฺเตนาติ ปริปุณฺเณน อุจฺจารณวตฺเตนฯ ตรงฺควตฺตาทีนํ สพฺเพสมฺปิ สามญฺญลกฺขณํ ทสฺเสตุํ ‘‘สพฺเพสํ…เป.… ลกฺขณ’’นฺติ วุตฺตํฯ ยตฺตกาหิ มตฺตาหิ อกฺขรํ ปริปุณฺณํ โหติ, ตโตปิ อธิกมตฺตายุตฺตํ กตฺวา กถนํ วิการกถนํ นาม, ตถา อกตฺวา กถนเมว ลกฺขณนฺติ อตฺโถฯ พาหิรโลมินฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโส, ยถา พหิทฺธา โลมานิ ทิสฺสนฺติ, เอวํ ธาเรนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ