เมนู

10. โกสมฺพกกฺขนฺธโก

โกสมฺพกวิวาทกถาวณฺณนา

[451] โกสมฺพกกฺขนฺธเก สเจ โหติ, เทเสสฺสามีติ วินยธรสฺส วจเนน อาปตฺติทิฏฺฐิํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘โส ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ นตฺถิ อาปตฺตีติ อุทกสฺส ฐปนภาวํ อชานิตฺวา วา ฐปิตํ ฉฑฺเฑตฺวา วิสฺสริตฺวา วา คมเน อสญฺจิจฺจ อสติยา อนาปตฺติปกฺโขปิ สมฺภวตีติ วินยธโร ตตฺถ อนาปตฺติทิฏฺฐิํ ปฏิลภิตฺวา เอวมาหฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺส อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิโน โหนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ปริสายปิสฺส อนาปตฺติทิฏฺฐิยา อุปฺปนฺนตฺตา ‘‘อญฺเญ’’ติ พหุวจนํ กตํฯ อนาปตฺติทิฏฺฐิ อโหสีติ สุตฺตนฺติกตฺเถรสฺส วินเย อปกตญฺญุตาย วินยธรสฺส วจนมตฺเตน โส เอวมโหสิ, สา ปนสฺส อาปตฺติ เอว อุทกาวเสสสฺส ฐปนภาวํ ญตฺวา ฐปิตตฺตาฯ วตฺถุมตฺตชานเน เอว หิ เสขิยา สจิตฺตกา, น ปณฺณตฺติวิชานเนฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘ตสฺสา อาปตฺติยา อนาปตฺติทิฏฺฐิ โหตี’’ติ สพฺพตฺถ อาปตฺติ อิจฺเจว วุตฺตํฯ ‘‘อาปตฺติํ อาปชฺชมาโน’’ติ อิทํ วินยธรตฺเถโร ‘‘ตยา อิทํ อุทกํ ฐปิต’’นฺติ อตฺตนา ปุฏฺเฐน สุตฺตนฺติกตฺเถเรน ‘‘อามาวุโส’’ติ วุตฺตวจนํ สริตฺวา ปณฺณตฺติอโกวิทตาย สญฺจิจฺเจว อกาสีติ อาปตฺติทิฏฺฐิ หุตฺวาว อโวจฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อญฺเญ ภิกฺขู ตสฺสา อาปตฺติยา อาปตฺติทิฏฺฐิโน โหนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

[453] ‘‘น ตาว ภินฺโน’’ติ อิทํ อุกฺขิปนตทนุวตฺตนมตฺเตน สงฺโฆ ภินฺโน นาม น โหติ, ตํ นิสฺสาย ปน อุภยปกฺขิกานํ ปกฺขํ ปริเยสิตฺวา อญฺญมญฺญํ โกธวเสน กายวจีกลหวฑฺฒเนเนว โหตีติ อิมมตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘โส จ โข กลหวเสนา’’ติฯ สมฺภมอตฺถวเสนาติ ตุริตตฺถวเสนฯ

[454] อการเณติอาทิ อนุกฺขิปิตฺวาว อุปาเยน สญฺญาเปตฺวา หิเตสิตาย อาปตฺติโต โมเจตุํ ยุตฺตฏฺฐาเน โกธจิตฺตวเสน วิเหฐนตฺถาย กตภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ปน กมฺมงฺคสฺส อภาวํ สนฺธายฯ

เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อาปตฺติ เอสา, ภิกฺขเว, เนสา อนาปตฺติ…เป.… อุกฺขิตฺโต เอโส ภิกฺขู’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

[455] ‘‘อธมฺมวาทีนํ ปกฺเข นิสินฺโน’’ติ อิทํ อุปลกฺขณมตฺตํ, ธมฺมวาทีนํ ปกฺเข นิสีทิตฺวา อธมฺมวาทีนํ ลทฺธิํ คณฺหนฺโตปิ ธมฺมวาทีนํ นานาสํวาสโก โหติ เอวฯ กมฺมํ โกเปตีติ ตํ วินา คณสฺส อปูรณปกฺขํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยตฺถ วา ตตฺถ วาติ ธมฺมวาทีนํ ปกฺเข วา อธมฺมวาทีนํ ปกฺเข วาติ อตฺโถฯ อิเม ธมฺมวาทิโนติ คณฺหาตีติ ตํตํปกฺขคเต ภิกฺขู ยาถาวโต วา อยาถาวโต วา ‘‘อิเม ธมฺมวาทิโน’’ติ คณฺหาติ, อยํ ตํตํปกฺขคตานํ อตฺตานํ สมานสํวาสกํ กโรติฯ

[456] อุปทํเสนฺตีติ ปวตฺเตนฺติฯ ปาฬิยํ เอตฺตาวตาติ ‘‘เอตฺตกปเทสํ มุญฺจิตฺวา นิสินฺนา มยํ โกธจิตฺเต อุปฺปนฺเนปิ อญฺญมญฺญํ อนนุโลมิกํ กายกมฺมาทิํ ปวตฺเตตุํ น สกฺขิสฺสามา’’ติ สลฺเลกฺเขตฺวา ทูเร นิสีทิตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ เตนาห ‘‘อุปจารํ มุญฺจิตฺวา’’ติฯ

[457] ปาฬิยํ ภณฺฑนชาตาติอาทีสุ กลหสฺส ปุพฺพภาโค ภณฺฑนํ นามฯ หตฺถปรามาสาทิ กลโห นามฯ วิรุทฺธวาโท วิวาโท นามฯ

[458] ปริปุณฺณโกสโกฏฺฐาคาโรติ เอตฺถ โกโส นาม สุวณฺณมณิอาทิภณฺฑาคารสารคพฺโภฯ โกฏฺฐํ วุจฺจติ ธญฺญสฺส อาวสนฏฺฐานํ, โกฏฺฐภูตํ อคารํ โกฏฺฐาคารํ, ธญฺญสงฺคหฏฺฐานํฯ อพฺภุยฺยาสีติ ยุทฺธาย อภิมุโข นิกฺขมีติ อตฺโถฯ เอกสงฺฆาตมฺปีติ เอกยุทฺธมฺปิฯ โธวนนฺติ โธวนุทกํฯ

[463] ปริยาทินฺนรูปาติ โกธจิตฺเตน ปริคฺคหิตสภาวาฯ

[464] ตํ น ชานนฺตีติ ตํ กลหํ น ชานนฺติฯ เย อุปนยฺหนฺตีติ ยถาวุตฺตํ โกธาการํ จิตฺเต พนฺธนฺติฯ ปากฏปริสฺสเยติ สีหาทิเกฯ ปฏิจฺฉนฺนปริสฺสเยติ ราคาทิเกฯ ปาฬิยํ นตฺถิ พาเล 97 สหายตาติ พาลํ นิสฺสาย สีลาทิคุณสงฺขาตา สหายตา นตฺถิ, น สกฺกา ลทฺธุนฺติ อตฺโถฯ

[466] อตฺตกามรูปาติ อตฺตโน หิตกามยมานสภาวาฯ อนุรุทฺธาติ เอกเสสนเยน ติณฺณมฺปิ กุลปุตฺตานํ อาลปนํ, เตเนว พหุวจนนิทฺเทโส กโตฯ ขมนียํ สรีรํ ยาปนียํ ชีวิตํ ‘‘กจฺจิ โว สรีรญฺจ ธาเรตุํ, ชีวิตญฺจ ยาเปตุํ สกฺกา’’ติ ปุจฺฉติฯ ตคฺฆาติ เอกํสตฺเถ นิปาโต, เอกํเสน มยํ ภนฺเตติ อตฺโถฯ ยถา กถนฺติ เอตฺถ ยถาติ นิปาตมตฺตํ, ยถากถนฺติ วา เอโก นิปาโต การณปุจฺฉนตฺโถ, เกน ปกาเรนาติ อตฺโถฯ เอกญฺจ ปน มญฺเญ จิตฺตนฺติ เอกสฺส จิตฺตวเสน อิตเรสมฺปิ ปวตฺตนโต สพฺเพสํ โน เอกํ วิย จิตฺตนฺติ อตฺโถฯ กจฺจิ ปน โว อนุรุทฺธาติ เอตฺถ โวติ นิปาตมตฺตํ, ปจฺจตฺตวจนํ วา, กจฺจิ ตุมฺเหติ อตฺโถฯ อมฺหากนฺติ นิทฺธารเณ สามิวจนํ, อมฺเหสุ ตีสุ โย ปฐมํ ปฏิกฺกมตีติ อตฺโถฯ

โกสมฺพกวิวาทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาลิเลยฺยกคมนกถาวณฺณนา

[467] เยน ปาลิเลยฺยกนฺติ ปจฺจตฺเต อุปโยควจนํ, ยตฺถ ปาลิเลยฺยโก คาโม, ตตฺถ อวสรีติ อตฺโถฯ ทหรโปตเกหีติ ภิงฺกจฺฉาเปหิฯ ‘‘โอคาหิ’’นฺติปิ ปาโฐ, นหานโปกฺขรณินฺติ อตฺโถฯ

อุทานคาถายํ ปน – รถอีสสทิสทนฺตสฺส นาคสฺส หตฺถิโน เอตํ วิเวกนินฺนํ จิตฺตํ นาเคน พุทฺธนาคสฺส วิเวกนินฺนจิตฺเตน สเมติฯ กสฺมา? ยํ ยสฺมา เอโกว รมติ วเน, ตสฺมา เอวํ โยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ

ปาลิเลยฺยกคมนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อฏฺฐารสวตฺถุกถาวณฺณนา

[468] ยถา ธมฺโม ตถา ติฏฺฐาหีติ ยถา ธมฺโม จ วินโย จ ฐิโต, ตถา ติฏฺฐ, ธมฺมวาทีปกฺเข ติฏฺฐาติ อตฺโถฯ

[473] ‘‘โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ อิทํ สามคฺคีเภทสฺส อการเก สนฺธาย วุตฺตํฯ