สีหเสนาปติวตฺถุอาทิกถาวณฺณนา

[290] สนฺธาคาเรติ ราชกิจฺจสฺส สนฺธารณตฺถาย นิจฺฉิทฺทํ กตฺวา วิจารณตฺถาย กตมหาสภายฯ คมิกาภิสงฺขาโรติ คมเน วายาโมฯ ธมฺมสฺส จ อนุธมฺมนฺติ ตุมฺเหหิ วุตฺตสฺส การณสฺส อนุการณํ, ตุมฺเหหิ วุตฺตสฺส อตฺถสฺส อนุรูปเมวาติ อธิปฺปาโยฯ สหธมฺมิโก วาทานุวาโทติ ปเรหิ วุตฺตการเณน สการโณ หุตฺวา ตุมฺหากํ วาโท วา อิโต ปรํ ตสฺส อนุวาโท วาฯ โกจิ อปฺปมตฺตโกปิ คารยฺหํ ฐานํ น อาคจฺฉตีติ กิํ ตว วาเท คารยฺหการณํ นตฺถีติ วุตฺตํ โหติฯ

[293] อนุวิจฺจการนฺติ อนุวิทิตาการํฯ รตนตฺตยสฺส สรณคมนาทิกิริยํ กโรติฯ สหสา กตฺวา มา ปจฺฉา วิปฺปฏิสารี อโหสีติ อตฺโถฯ ปฏากํ ปริหเรยฺยุนฺติ ธชปฏากํ อุกฺขิปิตฺวา ‘‘อีทิโส อมฺหากํ สรณํ คโต สาวโก ชาโต’’ติ นคเร โฆเสนฺตา อาหิณฺฑนฺติฯ

[294] นิมิตฺตกมฺมสฺสาติ มํสขาทนนิมิตฺเตน อุปฺปนฺนปาณาติปาตกมฺมสฺสฯ

สีหเสนาปติวตฺถุอาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กปฺปิยภูมิอนุชานนกถาวณฺณนา

[295] อนุปฺปเค เอวาติ ปาโตวฯ โอรวสทฺทนฺติ มหาสทฺทํฯ ตํ ปน อวตฺวาปีติ ปิ-สทฺเทน ตถาวจนมฺปิ อนุชานาติฯ อฏฺฐกถาสูติ อนฺธกฏฺฐกถาวิรหิตาสุ เสสฏฺฐกถาสุฯ สาธารณลกฺขณนฺติ อนฺธกฏฺฐกถาย สห สพฺพฏฺฐกถานํ สมานํฯ

จยนฺติ อธิฏฺฐานอุจฺจวตฺถุํฯ ยโต ปฏฺฐายาติ ยโต อิฏฺฐกาทิโต ปฏฺฐาย, ยํ อาทิํ กตฺวา ภิตฺติํ อุฏฺฐาเปตุกามาติ อตฺโถฯ ‘‘ถมฺภา ปน อุปริ อุคฺคจฺฉนฺติ, ตสฺมา วฏฺฏนฺตี’’ติ เอเตน อิฏฺฐกปาสาณา เหฏฺฐา ปติฏฺฐาปิตาปิ ยทิ จยโต, ภูมิโต วา เอกงฺคุลมตฺตมฺปิ อุคฺคตา ติฏฺฐนฺติ, วฏฺฏนฺตีติ สิทฺธํ โหติฯ

อาราโมติ อุปจารสีมาปริจฺฉินฺโน สกโล วิหาโรฯ เสนาสนานีติ วิหารสฺส อนฺโต ติณกุฏิอาทิกานิ สงฺฆสฺส นิวาสเคหานิฯ วิหารโคนิสาทิกา นามาติ เสนาสนโคนิสาทิกาฯ เสนาสนานิ หิ สยํ ปริกฺขิตฺตานิปิ อารามปริกฺเขปาภาเวน ‘‘โคนิสาทิกานี’’ติ วุตฺตานิฯ ‘‘อุปฑฺฒปริกฺขิตฺโตปี’’ติ อิมินา ตโต อูนปริกฺขิตฺโต เยภุยฺเยน อปริกฺขิตฺโต นาม, ตสฺมา อปริกฺขิตฺตสงฺขฺยเมว คจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ เอตฺถาติ อุปฑฺฒาทิปริกฺขิตฺเตฯ

กปฺปิยกุฏิํ ลทฺธุํ วฏฺฏตีติ โคนิสาทิยา อภาเวน เสสกปฺปิยกุฏีสุ ตีสุ ยา กาจิ กปฺปิยกุฏิ กาตพฺพาติ อตฺโถฯ

เตสํ เคหานีติ เอตฺถ ภิกฺขูนํ วาสตฺถาย กตมฺปิ ยาว น เทนฺติ, ตาว เตสํ สนฺตกํเยว ภวิสฺสตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ วิหารํ ฐเปตฺวาติ อุปสมฺปนฺนานํ วาสตฺถาย กตเคหํ ฐเปตฺวาติ อตฺโถฯ เคหนฺติ นิวาสเคหํ, ตทญฺญํ ปน อุโปสถาคาราทิ สพฺพํ อนิวาสเคหํ จตุกปฺปิยภูมิวิมุตฺตา ปญฺจมี กปฺปิยภูมิฯ สงฺฆสนฺตเกปิ หิ เอตาทิเส เคเห สุฏฺฐุ ปริกฺขิตฺตารามตฺเตปิ อพฺโภกาเส วิย อนฺโตวุตฺถาทิโทโส นตฺถิฯ เยน เกนจิ ฉนฺเน, ปริจฺฉนฺเน จ สหเสยฺยปฺปโหนเก ภิกฺขุสงฺฆสฺส นิวาสเคเห อนฺโตวุตฺถาทิโทโส, น อญฺญตฺถฯ เตนาห ‘‘ยํ ปนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ‘‘สงฺฆิกํ วา ปุคฺคลิกํ วา’’ติ อิทํ กิญฺจาปิ ภิกฺขุนีนํ สามญฺญโต วุตฺตํ, ภิกฺขูนํ ปน สงฺฆิกํ ปุคฺคลิกญฺจ ภิกฺขุนีนํ, ตาสํ สงฺฆิกํ ปุคฺคลิกญฺจ ภิกฺขูนํ คิหิสนฺตกฏฺฐาเน ติฏฺฐตีติ เวทิตพฺพํฯ

มุขสนฺนิธีติ อนฺโตสนฺนิหิตโทโส หิ มุขปฺปเวสนนิมิตฺตํ อาปตฺติํ กโรติ, นาญฺญถาฯ ตสฺมา ‘‘มุขสนฺนิธี’’ติ วุตฺโตฯ

ตตฺถ ตตฺถ ขณฺฑา โหนฺตีติ อุปฑฺฒโต อธิกํ ขณฺฑา โหนฺติฯ สพฺพสฺมิํ ฉทเน วินฏฺเฐติ ติณปณฺณาทิวสฺสปริตฺตายเก ฉทเน วินฏฺเฐฯ โคปานสีนํ ปน อุปริ วลฺลีหิ พทฺธทณฺเฑสุ ฐิเตสุปิ ชหิตวตฺถุกา โหนฺติ เอวฯ ปกฺขปาสกมณฺฑลนฺติ เอกสฺมิํ ปสฺเส ติณฺณํ โคปานสีนํ อุปริ ฐิตติณปณฺณาทิจฺฉทนํ วุจฺจติฯ

อนุปสมฺปนฺนสฺส ทาตพฺโพ อสฺสาติอาทินา อกปฺปิยกุฏิยํ วุตฺถมฺปิ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทินฺเน กปฺปิยํ โหติ, สาเปกฺขทานญฺเจตฺถ วฏฺฏติ, ปฏิคฺคหณํ วิย น โหตีติ ทสฺเสติฯ

[299] ปาฬิยํ กนฺตาเร สมฺภาเวสีติ อปฺปภกฺขกนฺตาเร สมฺปาปุณิฯ

กปฺปิยภูมิอนุชานนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เกณิยชฏิลวตฺถุกถาวณฺณนา

[300] ชฏิโลติ อาหริมชฏาธโร ตาปสเวสธารโก ยญฺญยุตฺโต โลกปูชิโต พฺราหฺมโณฯ ปวตฺตาโร ปาวจนวเสน วตฺตาโรฯ เยสํ สนฺตกมิทํ, เยหิ วา อิทํ คีตนฺติ อตฺโถฯ คีตํ ปวุตฺตํ สมิหิตนฺติ อญฺญมญฺญสฺส ปริยายวจนํ วุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ตทนุคายนฺตีติ ตํ เตหิ ปุพฺเพ คีตํ อนุคายนฺติฯ เอวํ เสเสสุ จฯ

ยาวกาลิกปกฺกานนฺติ ปกฺเก สนฺธาย วุตฺตํ, อามานิ ปน อนุปสมฺปนฺเนหิ สีตุทเก มทฺทิตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา ทินฺนปานํ ปจฺฉาภตฺตมฺปิ กปฺปติ เอวฯ อยญฺจ อตฺโถ มหาอฏฺฐกถายํ สรูปโต อวุตฺโตติ อาห ‘‘กุรุนฺทิยํ ปนา’’ติอาทิฯ ‘‘อุจฺฉุรโส นิกสโฏ’’ติ อิทํ ปาตพฺพสามญฺเญน ยามกาลิกกถายํ วุตฺตํ, ตํ ปน สตฺตาหกาลิกเมวาติ คเหตพฺพํฯ อิเม จตฺตาโร รสาติ ผลปตฺตปุปฺผอุจฺฉุรสา จตฺตาโรฯ

ปาฬิยํ อคฺคิหุตฺตมุขาติ อคฺคิชุหนปุพฺพกาฯ ฉนฺทโสติ เวทสฺสฯ สาวิตฺตี มุขํ ปฐมํ สชฺฌายิตพฺพาติ อตฺโถฯ ตปตนฺติ วิโชตนฺตานํฯ

เกณิยชฏิลวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

โรชมลฺลาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[301] พหุกโต พุทฺเธ วาติ พุทฺเธ กตพหุมาโนติ อตฺโถฯ โส โข อหํ, ภนฺเต อานนฺท, ญาตีนํ ทณฺฑภยตชฺชิโต อโหสินฺติ เสโสฯ เอวญฺหิ สติ ‘‘เอวาห’’นฺติ ปุน อหํ-คหณํ ยุชฺชติฯ วิวรีติ ‘‘วิวรตู’’ติ จินฺตามตฺเตน วิวริ, น อุฏฺฐาย หตฺเถนฯ

[303] อญฺญตโรติ สุภทฺโท วุฑฺฒปพฺพชิโตฯ ทฺเว ทารกาติ สามเณรภูมิยํ ฐิตา ทฺเว ปุตฺตาฯ นาฬิยาวาปเกนาติ นาฬิยา เจว ถวิกาย จฯ สํหรถ อิเมหิ ภาชเนหิ ตณฺฑุลาทีนิ สงฺกฑฺฒถาติ อตฺโถฯ ภุสาคาเรติ ปลาลมเย อคาเร, ปลาลปุญฺชํ อพฺภนฺตรโต ปลาลํ สงฺกฑฺฒิตฺวา อคารํ กตํ โหติ, ตตฺถาติ อตฺโถฯ

โรชมลฺลาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ