เมนู

อมิสฺสีกตนฺติ อมิสฺสกตํฯ กิเลสา หิ อารมฺมเณน สทฺธิํ จิตฺตํ มิสฺสํ กโรนฺติ, เตสํ อภาวา อมิสฺสีกตํฯ ภุสา วาตวุฏฺฐีติ พลววาตกฺขนฺโธฯ

อุปาทานกฺขยสฺส จาติ อุปโยคตฺเถ สามิวจนํฯ ทิสฺวา อายตนุปฺปาทนฺติ จกฺขาทิอายตนานํ อุปฺปาทญฺจ วยญฺจ ทิสฺวาฯ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ อิมาย วิปสฺสนาปฏิปตฺติยา ผลสมาปตฺติวเสน จิตฺตํ วิมุจฺจติฯ

โสณโกฬิวิสกถาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทิคุณาทิอุปาหนปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[245] สกฏวาเหติ ทฺวีหิ สกเฏหิ ปริจฺฉินฺเน วาเหฯ ‘‘วาเห’’ติ พหุวจนสฺส หิรญฺญวิเสสนตฺเตปิ สามญฺญาเปกฺขาย ‘‘หิรญฺญ’’นฺติ เอกวจนํ กตํฯ

[246] อทฺทาริฏฺฐกวณฺณาติ อลฺลาริฏฺฐผลวณฺณา, ตินฺตกากปกฺขวณฺณาติปิ วทนฺติฯ รชนนฺติ อุปลิตฺตํ นีลาทิวณฺณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘โจฬเกน ปุญฺฉิตฺวา’’ติฯ ตญฺหิ ตถา ปุญฺฉิเต วิคจฺฉติฯ ยํ ปน จมฺมสฺส ทุคฺคนฺธาปนยนตฺถํ กาฬรตฺตาทิรชเนหิ รญฺชิตตฺตา กาฬรตฺตาทิวณฺณํ โหติ, ตํ โจฬาทีหิ อปเนตุํ น สกฺกา จมฺมคติกเมว, ตสฺมา ตํ วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ขลฺลกนฺติ สพฺพปณฺหิปิธานจมฺมํ, อปริคฬนตฺถํ ปณฺหิอุปริภาเค อปิธาย อาโรปนพนฺธนมตฺตํ วฏฺฏติฯ วิจิตฺราติ สณฺฐานโต วิจิตฺรปฏา อธิปฺเปตา, น วณฺณโต สพฺพโส อปเนตพฺเพสุ ขลฺลกาทีสุ ปวิฏฺฐตฺตาฯ พิฬาลสทิสมุขตฺตา มหาอุลูกา ‘‘ปกฺขิพิฬาลา’’ติ วุจฺจติ, เตสํ จมฺมํ นาม ปกฺขโลมเมวฯ

ทิคุณาทิอุปาหนปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อชฺฌาราเมอุปาหนปฏิกฺเขปกถาทิวณฺณนา

[251] อุณฺณาหิ กตปาทุกาติ เอตฺถ อุณฺณามยกมฺพเลหิ กตา ปาทุกา สงฺคยฺหนฺติฯ

[253] คงฺคามหกีฬิกายาติ คงฺคามเห กีฬิกายฯ ตตฺถ หิ อิตฺถิปุริสา ยาเนหิ อุทกกีฬํ คจฺฉนฺติฯ ปีฐกสิวิกนฺติ ผลกาทินา กตํ ปีฐกยานํฯ ปฏโปตลิกํ อนฺโทลิกาฯ สพฺพมฺปิ ยานํ อุปาหเนนปิ คนฺตุํ อสมตฺถสฺส คิลานสฺส อนุญฺญาตํฯ

[254] วาฬรูปานีติ อาหริมานิ วาฬรูปานิฯ จตุรงฺคุลาธิกานีติ อุทฺทโลมีเอกนฺตโลมีหิ วิเสสทสฺสนํฯ จตุรงฺคุลโต หิ อูนานิ กิร อุทฺทโลมีอาทีสุ ปวิสนฺติฯ วานจิตฺโร อุณฺณามยตฺถรโณติ นานาวณฺเณหิ อุณฺณามยสุตฺเตหิ ภิตฺติจฺเฉทาทิวเสน วายิตฺวา กตจิตฺตตฺถรโณฯ ฆนปุปฺผโกติ พหลราโคฯ ปกติตูลิกาติ ตูลปุณฺณา ภิสิฯ วิกติกาติ สีหรูปาทิวเสน วานจิตฺราว คยฺหติฯ อุทฺทโลมีติ ‘‘อุภโตทสํ อุณฺณามยตฺถรณ’’นฺติ ทีฆนิกายฏฺฐกถายํ วุตฺตํฯ โกเสยฺยกฏฺฏิสฺสมยนฺติ โกสิยสุตฺตานํ อนฺตรา สุวณฺณมยสุตฺตานิ ปเวเสตฺวา วีตํฯ สุวณฺณสุตฺตํ กิร ‘‘กฏฺฏิสฺสํ, กสฏ’’นฺติ จ วุจฺจติฯ เตเนว ‘‘โกเสยฺยกสฏมย’’นฺติ อาจริย-ธมฺมปาลตฺเถเรน วุตฺตนฺติ วทนฺติฯ รตนปริสิพฺพิตนฺติ สุวณฺณลิตฺตํฯ สุทฺธโกเสยฺยนฺติ รตนปริสิพฺพนรหิตํฯ

อชินมิคจมฺมานํ อติสุขุมตฺตา ทุปฏฺฏติปฏฺฏานิ กตฺวา สิพฺพนฺตีติ วุตฺตํ ‘‘อชินปฺปเวณี’’ติฯ รตฺตวิตาเนนาติ สพฺพรตฺเตน วิตาเนนฯ ยํ ปน นานาวณฺณํ วานจิตฺตํ วา เลปจิตฺตํ วา, ตํ วฏฺฏติฯ อุภโตโลหิตกูปธาเนปิ เอเสว นโยฯ ‘‘จิตฺรํ วา’’ติ อิทํ ปน สพฺพถา กปฺปิยตฺตา วุตฺตํ, น ปน อุภโตอุปธาเนสุ อกปฺปิยตฺตาฯ น หิ โลหิตก-สทฺโท จิตฺเต วตฺตติ, ปฏลิคฺคหเณเนว จิตฺตกสฺสปิ อตฺถรณสฺส สงฺคเหตพฺพปฺปสงฺคโต, กาสาวํ ปน โลหิตกโวหารํ น คจฺฉติฯ ตสฺมา วิตาเนปิ อุภโตอุปธาเนปิ วฏฺฏติฯ สเจ ปมาณยุตฺตนฺติอาทิ อญฺญปฺปมาณาติกฺกนฺตสฺส พิพฺโพหนสฺส ปฏิกฺขิตฺตภาวทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, น ปน อุจฺจาสยนมหาสยนภาวทสฺสนตฺถํ ตถา อวุตฺตตฺตาฯ