เมนู

ปุริมกฺขเณ อาโภคํ กตฺวา คมนกฺขเณ วิสฺสริตฺวา คเตปิ โทโส นตฺถิ ‘‘สกรณีโย ปกฺกมตี’’ติ (มหาว. 207) วุตฺตตฺตาฯ สพฺพถา ปน อาโภคํ อกตฺวา คตสฺส วสฺสจฺเฉโทติ วทนฺติฯ โย ปน สตฺตาหกรณียนิมิตฺตาภาเวปิ ‘‘สตฺตาหพฺภนฺตเร อาคมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ กตฺวา คนฺตฺวา สตฺตาหพฺภนฺตเร อาคจฺฉติ, ตสฺส อาปตฺติเยว, วสฺสจฺเฉโท นตฺถิ สตฺตาหสฺส สนฺนิวตฺตตฺตาติ วทนฺติฯ วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ ภณฺฑกนฺติ จีวรภณฺฑํฯ สมฺปาปุณิตุํ น สกฺโกติ, วฏฺฏตีติ ตทเหว อาคมเน สอุสฺสาหตฺตา วสฺสจฺเฉโท วา อาปตฺติ วา น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อาจริยนฺติ อคิลานมฺปิ นิสฺสยาจริยญฺจ ธมฺมาจริยญฺจ, ปเคว อุปสมฺปทาจริยอุปชฺฌาเยสุฯ วทติ, วฏฺฏตีติ สตฺตาหาติกฺกเม อาปตฺติอภาวํ สนฺธาย วุตฺตํ, วสฺสจฺเฉโท ปน โหติ เอวฯ

ปหิเตเยวอนุชานนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนฺตราเยอนาปตฺติวสฺสจฺเฉทกถาวณฺณนา

[200] ปาฬิยํ คณฺหิํสูติ คเหตฺวา ขาทิํสุฯ ปริปาติํสูติ ปลาเปสุํ, อนุพนฺธิํสูติ อตฺโถฯ

[201] สตฺตาหวาเรน อรุโณ อุฏฺฐาเปตพฺโพติ เอตฺถ ฉทิวสานิ พหิทฺธา วีตินาเมตฺวา สตฺตเม ทิวเส ปุรารุณา เอว อนฺโตอุปจารสีมาย ปวิสิตฺวา อรุณํ อุฏฺฐาเปตฺวา ปุนทิวเส สตฺตาหํ อธิฏฺฐาย คนฺตพฺพนฺติ อธิปฺปาโยฯ เกจิ ปน ‘‘สตฺตเม ทิวเส อาคนฺตฺวา อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา ตทเหว ทิวสภาเคปิ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ ‘‘อรุโณ อุฏฺฐาเปตพฺโพ’’ติ วุตฺตตฺตาฯ สตฺตเม ทิวเส ตตฺถ อรุณุฏฺฐาปนเมว หิ สนฺธาย ปาฬิยมฺปิ ‘‘สตฺตาหํ สนฺนิวตฺโต กาตพฺโพ’’ติ วุตฺตํฯ อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา คจฺฉนฺโต อนฺโต อปฺปวิสิตฺวา พหิทฺธาว สตฺตาหํ วีตินาเมนฺเตน สมุจฺฉินฺนวสฺโส เอว ภวิสฺสติ อรุณสฺส พหิ เอว อุฏฺฐาปิตตฺตาฯ อิตรถา ‘‘อรุโณ อุฏฺฐาเปตพฺโพ’’ติ วจนํ นิรตฺถกํ สิยา ‘‘สตฺตาหวาเรน อนฺโตวิหาเร ปวิสิตฺวา อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวาปิ คนฺตพฺพ’’นฺติ วตฺตพฺพโตฯ อญฺเญสุ จ ฐาเนสุ อรุณุฏฺฐาปนเมว วุจฺจติฯ วกฺขติ หิ จีวรกฺขนฺธเก ‘‘เอกสฺมิํ วิหาเร วสนฺโต อิตรสฺมิํ สตฺตาหวาเรน อรุณเมว อุฏฺฐาเปตี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 364)ฯ

อถาปิ ยํ เต วเทยฺยุํ ‘‘สตฺตเม ทิวเส ยทา กทาจิ ปวิฏฺเฐน ตํทิวสนิสฺสิโต อตีตอรุโณ อุฏฺฐาปิโต นาม โหตีติ อิมมตฺถํ สนฺธาย อฏฺฐกถายํ วุตฺต’’นฺติ, ตํ สทฺทคติยาปิ น สเมติฯ น หิ อุฏฺฐิเต อรุเณ ปจฺฉา ปวิฏฺโฐ ตสฺส ปโยชโก อุฏฺฐาปโก ภวิตุมรหติฯ ยทิ ภเวยฺย, วสฺสํ อุปคนฺตฺวา ปนสฺส อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา ตทเหว สตฺตาหกรณีเยน ปกฺกนฺตสฺสาปีติ เอตฺถ ‘‘อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา’’ติ วจนํ วิรุชฺเฌยฺย, เตนปิ ตํทิวสสนฺนิสฺสิตสฺส อรุณสฺส อุฏฺฐาปิตตฺตาฯ อารญฺญกสฺสาปิ หิ ภิกฺขุโน สายนฺหสมเย องฺคยุตฺตํ อรญฺญฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตทา เอว นิวตฺตนฺตสฺส อรุโณ อุฏฺฐาปิโต ธุตงฺคญฺจ วิโสธิตํ สิยา, น เจตํ ยุตฺตํ อรุณุคฺคมนกาเล เอว อรุณุฏฺฐาปนสฺส วุตฺตตฺตาฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘กาลสฺเสว ปน นิกฺขมิตฺวา องฺคยุตฺเต ฐาเน อรุณํ อุฏฺฐาเปตพฺพํฯ สเจ อรุณุฏฺฐานเวลายํ เตสํ อาพาโธ วฑฺฒติ, เตสํ เอว กิจฺจํ กาตพฺพํ, น ธุตงฺควิสุทฺธิเกน ภวิตพฺพ’’นฺติ (วิสุทฺธิ. 1.31)ฯ ตถา ปาริวาสิกาทีนมฺปิ อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา วตฺตํ นิกฺขิปนฺตานํ รตฺติจฺเฉโท วุตฺโตฯ ‘‘อุคฺคเต อรุเณ นิกฺขิปิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. 97) หิ วุตฺตํฯ สหเสยฺยสิกฺขาปเทปิ อนุปสมฺปนฺเนหิ สห นิวุตฺถภาวปริโมจนตฺถํ ‘‘ปุรารุณา นิกฺขมิตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอวํ จีวรวิปฺปวาสาทีสุ จ สพฺพตฺถ รตฺติปริโยสาเน อาคามิอรุณวเสเนว อรุณุฏฺฐาปนํ ทสฺสิตํ, น อตีตารุณวเสนฯ ตสฺมา วุตฺตนเยเนเวตฺถ อรุณุฏฺฐาปนํ เวทิตพฺพํ อญฺญถา วสฺสจฺเฉทตฺตาฯ

ยํ ปน วสฺสํ อุปคตสฺส ตทเหว อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา สกรณียสฺส ปกฺกมนวจนํ, ตํ วสฺสํ อุปคตกาลโต ปฏฺฐาย ยทา กทาจิ นิมิตฺเต สติ คมนสฺส อนุญฺญาตตฺตา ยุตฺตํ, น ปน สตฺตาหวาเรน คตสฺส อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา ตทเหว คมนํ ‘‘อรุโณ อุฏฺฐาเปตพฺโพ’’ติ วุตฺตตฺตา เอวฯ ยถา วา ‘‘สตฺตาหํ อนาคตาย ปวารณาย สกรณีโย ปกฺกมติ, อาคจฺเฉยฺย วา โส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุ ตํ อาวาสํ, น วา อาคจฺเฉยฺยา’’ติอาทินา (มหาว. 207) ปจฺฉิมสตฺตาเห อนาคมเน อนุญฺญาเตปิ อญฺญสตฺตาเหสุ น วฏฺฏติฯ

เอวํ ปฐมสตฺตาเห อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา คมเน อนุญฺญาเตปิ ตโต ปเรสุ สตฺตาเหสุ อาคตสฺส อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวา คมนํ น วฏฺฏตีติ นิฏฺฐเมตฺถ คนฺตพฺพํฯ อิธ อาหฏนฺติ วิหารโต พหิ อาคตฏฺฐาเน อานีตํฯ

อนฺตราเยอนาปตฺติวสฺสจฺเฉทกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

วชาทีสุ วสฺสูปคมนกถาวณฺณนา

[203] อุปคนฺตุํ 68 น วฏฺฏตีติ กุฏิกาทีนํ อภาเวน ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ เอวํ วจีเภทํ กตฺวา อุปคนฺตุํ น วฏฺฏติฯ

[204] ปาฬิยํ ปิสาจิลฺลิกาติ ปิสาจทารกาฯ ปวิสนทฺวารํ โยเชตฺวาติ สกวาฏทฺวารํ กตฺวาฯ รุกฺขํ ฉินฺทิตฺวาติ สุสิรฏฺฐานสฺส อุปริภาคํ ฉินฺทิตฺวาฯ ขาณุมตฺถเกติ สุสิรขาณุมตฺถเกฯ ฏงฺกิตมญฺโจ นาม ทีเฆ มญฺจปาเท วิชฺฌิตฺวา อฏนิโย ปเวเสตฺวา กโต, โส เหฏฺฐุปริยวเสน ปญฺญตฺโตปิ ปุริมสทิโสว โหติ, ตํ สุสาเน, เทวตาฐาเน จ ฐเปนฺติฯ จตุนฺนํ ปาสาณานํ อุปริ ปาสาณผลเก อตฺถริตฺวา กตเคหมฺปิ ‘‘ฏงฺกิตมญฺโจ’’ติ วุจฺจติฯ

วชาทีสุวสฺสูปคมนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อธมฺมิกกติกาทิกถาวณฺณนา

[205] มหาวิภงฺเคติ จตุตฺถปาราชิกวณฺณนายํฯ ปรโต เสนาสนกฺขนฺธเกปิ อธมฺมิกํ กติกวตฺตํ อาวิ ภวิสฺสติ เอวฯ

[207] ยสฺมา นานาสีมายํ ทฺวีสุ อาวาเสสุ วสฺสํ อุปคจฺฉนฺตสฺส ‘‘ทุติเย วสิสฺสามี’’ติ อุปจารโต นิกฺขนฺตมตฺเต ปฐโม เสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ ตสฺมา ปาฬิยํ ‘‘ตสฺส, ภิกฺขเว, ภิกฺขุโน ปุริมิกา จ น ปญฺญายตี’’ติ ปฐมํ เสนาสนคฺคาหํ สนฺธาย วุตฺตํฯ