เมนู

ตสฺมา อนุสฺสาวเกน ‘‘ธารยามี’’ติ เอตฺถ มิ-การปริโยสานเมว วตฺวา นิฏฺฐาเปตพฺพํ, อิติ-สทฺโท น ปยุชฺชิตพฺโพติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิมินา นเยน สพฺพตฺถ กมฺมวาจานมตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

อุปสมฺปทาวิธิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตฺตาโรนิสฺสยาทิกถาวณฺณนา

[128] เอกโปริสา วาติอาทิ สตฺตานํ สรีรจฺฉายํ ปาเทหิ มินิตฺวา ชานนปฺปการทสฺสนํฯ ฉสตฺตปทปรมตา หิ ฉายา ‘‘โปริสา’’ติ วุจฺจติฯ อิทญฺจ อุตุปฺปมาณาจิกฺขนาทิ จ อาคนฺตุเกหิ สทฺธิํ วีมํสิตฺวา วุฑฺฒนวภาวํ ญตฺวา วนฺทนวนฺทาปนาทิกรณตฺถํ วุตฺตํฯ เอติ อาคจฺฉติ, คจฺฉติ จาติ อุตุ, โสว ปมิยเต อเนน สํวจฺฉรนฺติ ปมาณนฺติ อาห ‘‘อุตุเยว อุตุปฺปมาณ’’นฺติฯ อปริปุณฺณาติ อุปสมฺปทาทิวเสน อปริปุณฺณาฯ ยทิ อุตุเวมชฺเฌ อุปสมฺปาทิโต, ตทา ตสฺมิํ อุตุมฺหิ อวสิฏฺฐทิวสาจิกฺขนํ ‘‘ทิวสภาคาจิกฺขน’’นฺติ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘ยตฺตเกหิ ทิวเสหิ ยสฺส โย อุตุ อปริปุณฺโณ, เต ทิวเส’’ติฯ ตตฺถ ยสฺส ตํ ขณํ ลทฺธูปสมฺปทสฺส ปุคฺคลสฺส สมฺพนฺธี โย อุตุ ยตฺตเกหิ ทิวเสหิ อปริปุณฺโณ, เต ทิวเสติ โยชนาฯ

ฉายาทิกเมว สพฺพํ สงฺคเหตฺวา คายิตพฺพโต กเถตพฺพโต สงฺคีตีติ อาห ‘‘อิทเมวา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เอกโต กตฺวา อาจิกฺขิตพฺพํฯ ตฺวํ กิํ ลภสีติ ตฺวํ อุปสมฺปาทนกาเล กตรวสฺสํ, กตรอุตุญฺจ ลภสิ, กตรสฺมิํ เต อุปสมฺปทา ลทฺธาติ อตฺโถฯ วสฺสนฺติ วสฺสานอุตุฯ อิทญฺจ สํวจฺฉราจิกฺขนํ วินา วุตฺตมฺปิ น ญายตีติ อิมินา อุตุอาจิกฺขเนเนว สาสนวสฺเสสุ วา กลิยุควสฺสาทีสุ วา สหสฺสิเม วา สติเม วา อสุกํ อุตุํ ลภามีติ ทสฺสิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ‘‘ฉายา’’ติ อิทํ ปาฬิยํ อาคตปฏิปาฏิํ สนฺธาย วุตฺตํฯ วตฺตพฺพกมโต ปน กลิยุควสฺสาทีสุ สพฺพเทสปสิทฺเธสุ อสุกวสฺเส อสุกอุตุมฺหิ อสุกมาเส อสุเก กณฺเห วา สุกฺเก วา ปกฺเข อสุกติถิวารวิเสสยุตฺเต นกฺขตฺเต ปุพฺพณฺหาทิทิวสภาเค เอตฺตเก ฉายาปมาเณ, นาฑิกาปมาเณ วา มยา อุปสมฺปทา ลทฺธาติ วเทยฺยาสีติ เอวํ อาจิกฺขิตพฺพํฯ

‘‘อิทํ สุฏฺฐุ อุคฺคเหตฺวา อาคนฺตุเกหิ วุฑฺฒปฏิปาฏิํ ญตฺวา ปฏิปชฺชาหี’’ติ วตฺตพฺพํฯ ปาฬิยํ กิสฺส ตฺวนฺติ กิํ ตฺวํ เอตฺตกํ กาลํ อกาสีติ อตฺโถฯ

[130] อุปสมฺปทํ ยาจีติ ปพฺพชฺชญฺจ อุปสมฺปทญฺจ ยาจีติ อตฺโถฯ ปสฺสิสฺสามีติ เอตฺถ วทตีติ เสโส, เอวํ อุปริปิฯ ‘‘โอสาเรตพฺโพ’’ติ อิมินา ปุริโม อุกฺขิตฺตภาโว วิพฺภมิตฺวา ปุน ลทฺธูปสมฺปทมฺปิ น มุญฺจติฯ เตน จ สมฺภุญฺชนาทีสุปิ ภิกฺขูนํ ปาจิตฺติยเมวาติ ทสฺเสติฯ อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเสติ เอตฺถ สหเสยฺยาปิ สงฺคหิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอตฺถ จายมธิปฺปาโย – ยสฺมา อยํ โอสาริตตฺตา ปกตตฺโต, ตสฺมา อุกฺขิตฺตสมฺโภคาทิปจฺจเยน ปาจิตฺติเยเนตฺถ อนาปตฺตีติฯ โย ปน อาปตฺติฏฺฐาเน อนาปตฺติทิฏฺฐิตาย อาปตฺติํ น ปสฺสติ, เตเนว ปฏิกมฺมมฺปิ น กโรติ, โส ยสฺมา เอตฺตาวตา อลชฺชี นาม น โหติฯ ปณฺณตฺติํ ญตฺวา วีติกฺกมํ กโรนฺโต เอว หิ อลชฺชี นาม โหติฯ ‘‘สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติอาทิ (ปริ. 359) หิ วุตฺตํฯ ตสฺมา เอตฺถ อลชฺชิสมฺโภคาทิปจฺจยา ทุกฺกฏาปตฺตินิยโม นตฺถิฯ เตน สาเปตฺถ อาปตฺติ น วุตฺตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ โย ปเนตฺถ อิมํ อธิปฺปายํ อสลฺลกฺเขนฺเตน เกนจิ ‘‘อนาปตฺติ สมฺโภเค สํวาเส’’ติ อิมินา ปาจิตฺติเยน อนาปตฺติ วุตฺตา, อลชฺชิสมฺโภคปจฺจยา ทุกฺกฏํ ปน อาปชฺชติ เอวาติ อาปตฺตินิยโม วุตฺโต, โส อลชฺชิตฺเต สติ เอว วุตฺโต, นาสตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[131] วินยมฺหีติอาทิคาถาสุ นิคฺคหานนฺติ นิคฺคหกรเณสุฯ ปาปิจฺเฉติ ปาปปุคฺคลานํ นิคฺคหกรเณสุ, ลชฺชีนํ ปคฺคเหสุ จ เปสลานํ สุขาวเห มหนฺเต วินยมฺหิ ยถา อตฺถการี อตฺถานุคุณํ กโรนฺโตว ยสฺมา โยนิโส ปฏิปชฺชติ นาม โหติ, ตสฺมา อุทฺทานํ ปวกฺขามีติ สมฺพนฺธโยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ เสสํ สพฺพตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

จตฺตาโรนิสฺสยาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

มหาขนฺธกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

2. อุโปสถกฺขนฺธโก

สนฺนิปาตานุชานนาทิกถาวณฺณนา

[132] อุโปสถกฺขนฺธเก ตรนฺติ โอตรนฺติ เอตฺถาติ ติตฺถํ, ลทฺธิฯ อิโตติ สาสนลทฺธิโตฯ

[135] อาปชฺชิตฺวา วา วุฏฺฐิโตติ เอตฺถ เทสนาโรจนานมฺปิ สงฺคโหฯ เตเนว มาติกาฏฺฐกถายํ ‘‘วุฏฺฐิตา วา เทสิตา วา อาโรจิตา วา อาปตฺติ…เป.… อสนฺตี นาม โหตี’’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา) วุตฺตํฯ

มนุเชนาติ อาสนฺเนน สหฯ ปเรติ ทูรฏฺเฐปิ ปรปุคฺคเล สนฺธาย คิรํ โน จ ภเณยฺยาติ โยชนาฯ

‘‘อาวิกตา หิสฺส ผาสุ โหตี’’ติ (มหาว. 134) วุตฺตตฺตา ครุกาปตฺติปิ อาวิกรณมตฺเตน วุฏฺฐาตีติ เกจิ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ ปริวาสาทิวิธานสุตฺเตหิ วิรุชฺฌนโตฯ อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย – ยถาภูตญฺหิ อตฺตานมาวิกโรนฺตํ เปสลา ภิกฺขู ‘‘อกามา ปริวตฺถพฺพ’’นฺติอาทิวจนํ นิสฺสาย อนิจฺฉมานมฺปิ นํ อุปาเยน ปริวาสาทีนิ ทตฺวา อวสฺสํ สุทฺธนฺเต ปติฏฺฐาเปสฺสนฺติ, ตโต ตสฺส อวิปฺปฏิสาราทีนํ วเสน ผาสุ โหติฯ ปฐมํ ปาติโมกฺขุทฺเทสนฺติ นิทานุทฺเทสํ ทสฺเสติฯ ปุพฺเพ อวิชฺชมานํ ปญฺญาเปสีติฯ น เกวลญฺจ เอตํ, ปุพฺเพ ปญฺญตฺตมฺปิ ปน ปาราชิกาทิสิกฺขาปทํ สพฺพํ ภควา ‘‘ตตฺริเม จตฺตาโร ปาราชิกา ธมฺมา อุทฺเทสํ อาคจฺฉนฺตี’’ติอาทินา ปาราชิกุทฺเทสาทิวเสน วินยมาติกํ กตฺวา นิทานุทฺเทเสน สห สยเมว สงฺคเหตฺวา ‘‘ปาติโมกฺข’’นฺติ ปญฺญาเปสีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตเทตํ สพฺพมฺปิ สนฺธาย ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิสิตุ’’นฺติ (มหาว. 133) วุตฺตํฯ

[136] เอตํ 34 เวทิตพฺพนฺติ ยสฺมิํ ตสฺมิํ จาตุทฺทเส วา ปนฺนรเส วาติ เอวํ อตฺถชาตํฯ

สนฺนิปาตานุชานนาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ