หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[119] หตฺถจฺฉินฺนาทิวตฺถูสุ กณฺณมูเลติ สกลสฺส กณฺณสฺส เฉทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กณฺณสกฺขลิกายาติ กณฺณจูฬิกายฯ ยสฺส ปน กณฺณาวิทฺเธติ เหฏฺฐา กุณฺฑลาทิฐปนจฺฉิทฺทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ สงฺฆฏนกฺขมํฯ อชปทเกติ อชปทนาสิกฏฺฐิโกฏิยํฯ ตโต หิ อุทฺธํ น วิจฺฉินฺทติฯ สกฺกา โหติ สนฺเธตุนฺติ อวิรูปสณฺฐานํ สนฺธาย วุตฺตํ, วิรูปํ ปน ปริสทูสกตํ อาปาเทติฯ

ขุชฺชสรีโรติ วงฺกสรีโรฯ พฺรหฺมุโน วิย อุชุกํ คตฺตํ สรีรํ ยสฺส, โส พฺรหฺมุชฺชุคตฺโต, ภควาฯ

ปริวฏุโมติ สมนฺตโต วฏฺฏกาโย, เอเตน เอวรูปา เอว วามนกา น วฏฺฏนฺตีติ ทสฺเสติฯ

กูฏกูฏสีโสติ อเนเกสุ ฐาเนสุ ปิณฺฑิกมํสตํ ทสฺเสตุํ อาเมฑิตํ กตํฯ เตนาห ‘‘ตาลผลปิณฺฑิสทิเสนา’’ติ, ตาลผลานํ มญฺชรี ปิณฺฑิ นามฯ อนุปุพฺพตนุเกน สีเสนาติ เจติยถูปิกา วิย กเมน กิเสน สีเสน, ถูลเวฬุปพฺพํ วิย อาทิโต ปฏฺฐาย ยาวปริโยสานํ สมถูเลน อุจฺเจน สีเสน สมนฺนาคโต นาฬิสีโส นามฯ กปฺปสีโสติ คชมตฺถกํ วิย ทฺวิธา ภินฺนสีโสฯ ‘‘กณฺณิกเกโส วา’’ติ อิมสฺส วิวรณํ ‘‘ปาณเกหี’’ติอาทิฯ มกฺกฏสฺเสว นฬาเฏปิ เกสานํ อุฏฺฐิตภาวํ สนฺธายาห ‘‘สีสโลเมหี’’ติอาทิฯ

มกฺกฏภมุโกติ นฬาฏโลเมหิ อวิภตฺตโลมภมุโกฯ อกฺขิจกฺกเลหีติ กณฺหมณฺฑเลหิฯ เกกโรติ ติริยํ ปสฺสนโกฯ อุทกตารกาติ โอโลเกนฺตานํ อุทเก ปฏิพิมฺพิกจฺฉายา, อุทกปุพฺพุฬนฺติ เกจิฯ อกฺขิตารกาติ อภิมุเข ฐิตานํ ฉายา, อกฺขิคณฺฑกาติปิ วทนฺติฯ อติปิงฺคลกฺขีติ มชฺชารกฺขิฯ มธุปิงฺคลนฺติ มธุวณฺณปิงฺคลํฯ นิปฺปขุมกฺขีติ เอตฺถ ปขุม-สทฺโท อกฺขิทลโลเมสุ นิรูฬฺโห, ตทภาวา นิปฺปขุมกฺขิฯ อกฺขิปาเกนาติ อกฺขิทล ปริยนฺเตสุ ปูติภาวาปชฺชนโรเคนฯ