เมนู

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา

[116] อิตฺถิอุภโตพฺยญฺชนโกติ อิตฺถินฺทฺริยยุตฺโต, อิตโร ปน ปุริสินฺทฺริยยุตฺโตฯ เอกสฺส หิ ภาวทฺวยํ สห นุปฺปชฺชติ ยมเก (ยม. 3.อินฺทฺริยยมก.188) ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ ทุติยพฺยญฺชนํ ปน กมฺมสหาเยน อกุสลจิตฺเตเนว ภาววิรหิตํ อุปฺปชฺชติฯ ปกติตฺถิปุริสานมฺปิ กมฺมเมว พฺยญฺชนลิงฺคานํ การณํ, น ภาโว ตสฺส เกนจิ ปจฺจเยน ปจฺจยตฺตสฺส ปฏฺฐาเน อวุตฺตตฺตาฯ เกวลํ ภาวสหิตานํเยว พฺยญฺชนลิงฺคานํ ปวตฺติทสฺสนตฺถํ อฏฺฐกถาสุ ‘‘อิตฺถินฺทฺริยํ ปฏิจฺจ อิตฺถิลิงฺคาทีนี’’ติอาทินา (ธ. ส. อฏฺฐ. 632) อินฺทฺริยํ พฺยญฺชนกอารณตฺเตน วุตฺตํ, อิธ ปน อกุสลพเลน อินฺทฺริยํ วินาปิ พฺยญฺชนํ อุปฺปชฺชตีติ วุตฺตํฯ อุภินฺนมฺปิ เจสํ อุภโตพฺยญฺชนกานํ ยทา อิตฺถิยา ราโค อุปฺปชฺชติ, ตทา ปุริสพฺยญฺชนํ ปากฏํ โหติ, อิตรํ ปฏิจฺฉนฺนํฯ ยทา ปุริเส ราโค อุปฺปชฺชติ, ตทา อิตฺถิพฺยญฺชนํ ปากฏํ โหติ, อิตรํ ปฏิจฺฉนฺนํฯ ตตฺถ วิจารณกฺกโมติ ปฏิสนฺธิกฺขเณ เอว อิตฺถิปุริสลิงฺคานมฺปิ ปาตุภาวปฺปกาสเก กุรุนฺทิวจเน อยุตฺตตาปกาสนตฺถํ อตฺถวิจารณกฺกโมฯ อฏฺฐสาลินิยญฺหิ ‘‘อิตฺถิลิงฺคาทีนิ ปน อิตฺถินฺทฺริยํ ปฏิจฺจ ปวตฺเต สมุฏฺฐิตานี’’ติอาทิ (ธ. ส. อฏฺฐ. 632) วุตฺตํฯ เนวสฺส ปพฺพชฺชา อตฺถีติ โยชนาฯ โย จ ปฏิกฺขิตฺเต อภพฺเพ, ภพฺเพ จ ปุคฺคเล ญตฺวา ปพฺพาเชติ, อุปสมฺปาเทติ วา, ทุกฺกฏํฯ อชานนฺตสฺส สพฺพตฺถ อนาปตฺตีติ เวทิตพฺพํฯ

อุภโตพฺยญฺชนกวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[117] อนุปชฺฌายาทิวตฺถูสุ สิกฺขาปทํ อปญฺญตฺตนฺติ ‘‘น, ภิกฺขเว, อนุปชฺฌายโก อุปสมฺปาเทตพฺโพ’’ติ อิเธว ปญฺญาปิยมานสิกฺขาปทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘กมฺมํ ปน น กุปฺปตี’’ติ อิทํ อุปชฺฌายาภาเวปิ ‘‘อิตฺถนฺนามสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข, อิตฺถนฺนาเมน อุปชฺฌาเยนา’’ติ มตสฺส วา วิพฺภมนฺตสฺส วา ปุราณอุปชฺฌายสฺส, อญฺญสฺส วา ยสฺส กสฺสจิ อวิชฺชมานสฺสาปิ นาเมน สพฺพตฺถ อุปชฺฌายกิตฺตนสฺส กตตฺตา วุตฺตํฯ ยทิ หิ อุปชฺฌายกิตฺตนํ น กเรยฺย, ‘‘ปุคฺคลํ น ปรามสตี’’ติ วุตฺตกมฺมวิปตฺติ เอว สิยาฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อนุปชฺฌายก’’นฺติ วุตฺตํฯ อฏฺฐกถายมฺปิสฺส ‘‘อุปชฺฌายํ อกิตฺเตตฺวา’’ติ อวตฺวา ‘‘อุปชฺฌายํ อคาหาเปตฺวา สพฺเพน สพฺพํ อุปชฺฌายวิรหิตํ’’อิจฺเจว อตฺโถติ วุตฺโตฯ ปาฬิยํ สงฺเฆน อุปชฺฌาเยนาติ ‘‘อยํ อิตฺถนฺนาโม สงฺฆสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข, อิตฺถนฺนาโม สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจติ สงฺเฆน อุปชฺฌาเยนา’’ติ เอวํ กมฺมวาจาย สงฺฆเมว อุปชฺฌายํ กิตฺเตตฺวาติ อตฺโถฯ เอวํ คเณน อุปชฺฌาเยนาติ เอตฺถาปิ ‘‘อยํ อิตฺถนฺนาโม คณสฺส อุปสมฺปทาเปกฺโข’’ติอาทินา โยชนา เวทิตพฺพา, เอวํ วุตฺเตปิ กมฺมํ น กุปฺปติ เอว ทุกฺกฏสฺเสว วุตฺตตฺตาฯ อญฺญถา ‘‘โส จ ปุคฺคโล อนุปสมฺปนฺโน’’ติ วเทยฺยฯ เตนาห ‘‘สงฺเฆนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปณฺฑกาทีหิ อุปชฺฌาเยหิ กริยมาเนสุ กมฺเมสุ ปณฺฑกาทิเก วินาว ยทิ ปญฺจวคฺคาทิคโณ ปูรติ, กมฺมํ น กุปฺปติ, อิตรถา กุปฺปตีติ เวทิตพฺพํฯ

อนุปชฺฌายกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อปตฺตกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา

[118] อปตฺตจีวรวตฺถูสุปิ ปตฺตจีวรานํ อภาเวปิ ‘‘ปริปุณฺณสฺส ปตฺตจีวร’’นฺติ กมฺมวาจาย สาวิตตฺตา กมฺมโกปํ อวตฺวา ทุกฺกฏเมว วุตฺตํฯ อิตรถา สาวนาย หาปนโต กมฺมโกโป เอว สิยาฯ เกจิ ปน ‘‘ปฐมํ อนุญฺญาตกมฺมวาจาย อุปสมฺปนฺนา วิย อิทานิปิ ‘ปริปุณฺณสฺส ปตฺตจีวร’นฺติ อวตฺวา กมฺมวาจาย อุปสมฺปนฺนาปิ สูปสมฺปนฺนาเอวา’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํฯ อนุญฺญาตกาลโต ปฏฺฐาย หิ อปรามสนํ สาวนาย หาปนวิปตฺติ เอว โหติ ‘‘อิตฺถนฺนาโม สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจตี’’ติ ปทสฺส หาปเน วิยฯ ตมฺปิ หิ ปจฺฉา อนุญฺญาตํ, ‘‘สงฺฆํ, ภนฺเต, อุปสมฺปทํ ยาจามี’’ติอาทิวากฺเยน อยาเจตฺวา ตมฺปิ อุปสมฺปาเทนฺโต ‘‘อยํ อิตฺถนฺนาโม สงฺฆํ อุปสมฺปทํ ยาจตี’’ติ วตฺวาว ยทิ กมฺมวาจํ กโรติ, กมฺมํ สุกตเมว โหติ , โน เจ วิปนฺนํฯ สพฺพปจฺฉา หิ อนุญฺญาตกมฺมวาจโต กิญฺจิปิ ปริหาเปตุํ น วฏฺฏติ, สาวนาย หาปนเมว โหติฯ อญฺเญ วา ภิกฺขู ทาตุกามา โหนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

อนามฏฺฐปิณฺฑปาตนฺติ ภิกฺขูหิ ลทฺธภิกฺขโต อคฺคหิตคฺคํ ปิณฺฑปาตํฯ สามเณรภาคสมโกติ เอตฺถ กิญฺจาปิ สามเณรานมฺปิ อามิสภาคสฺส สมกเมว ทิยฺยมานตฺตา วิสุํ สามเณรภาโค นาม นตฺถิ, ปตฺตจีวรปริกมฺมมตฺตปฏิพทฺธปพฺพชฺชตาย ปน สามเณรสทิสา เอเต ปณฺฑุปลาสาติ ทสฺสนตฺถํ เอวํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ นิยตาสนฺนปพฺพชฺชสฺเสว จายํ ภาโค ทียติฯ เตเนว ‘‘ยาว ปตฺโต ปจฺจตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อามิสภาโคติ วิหาเร ทินฺนํ สงฺฆภตฺตํ, ตตฺรุปฺปาทญฺจ สนฺธาย วุตฺตํ, น ทายกานํ เคเหสุ เตหิ ทิยฺยมานํฯ เตเนว สลากภตฺตาทิ ปฏิกฺขิตฺตํ, ทายกา วิปฺปฏิสาริโน โหนฺตีติฯ เภสชฺชนฺติอาทินา ปน คิหีนํ เภสชฺชกรณาทิโทโส เอตฺถ น โหตีติ ทสฺเสติฯ

อปตฺตกาทิวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ