นสมฺมาวตฺตนาทิกถาวณฺณนา

[68] นสมฺมาวตฺตนาทิกถายํ วตฺตํ น ปูเรยฺยาติ ‘‘วตฺตกรณกาโล’’ติ วตฺถุวิชานนวเสน ญตฺวา มานโกสชฺชาทิวเสน วา อุปชฺฌายาทีสุ อนาทเรน วา ‘‘อกาตุํ น วฏฺฏตี’’ติ อชานนตาย วา น กเรยฺย, ทุกฺกฏเมวฯ อสญฺจิจฺจ อสติยาติอาทีหิ จ อกโรนฺตสฺส ปน อนาปตฺติฯ สพฺพานิ หิ วตฺตานิ เสขิยาเนว, ตสฺมา เสขิเยสุ วุตฺตนเยเนเวตฺถ สพฺโพปิ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ เคหสฺสิตเปมนฺติ เมตฺตาเปมํฯ

สาทิยนํ วา อสาทิยนํ วา น ชานาตีติ ‘‘มยิ สาทิยนฺเต อกโรนฺตานํ อาปตฺติ โหติ, ปฏิกฺขิปิตฺวา อสาทิยนฺเต อาปตฺติ น โหตี’’ติ เอวํ น ชานาตีติ อตฺโถฯ ‘‘เตสุ เอโก วตฺตสมฺปนฺโน ภิกฺขุ…เป.… เตสํ อนาปตฺตี’’ติ วจนโต สเจ โกจิ ‘‘ตุมฺหากํ สทฺธิวิหาริเก, อนฺเตวาสิเก วา คิลาเน อุปฏฺฐหิสฺสามิ, โอวาทานุสาสนิอาทิกํ สพฺพํ กตฺตพฺพํ กริสฺสามี’’ติ วทติ, เต วา สทฺธิวิหาริกาทโย ‘‘อปฺโปสฺสุกฺกา โหถา’’ติ วทนฺติ, วตฺตํ วา น สาทิยนฺติ, อาจริยุปชฺฌายานมฺปิ อนาปตฺติฯ

นสมฺมาวตฺตนาทิกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ราธพฺราหฺมณวตฺถุกถาวณฺณนา

[69] ราธพฺราหฺมณวตฺถุสฺมิํ ปาฬิยํ อุปฺปณฺฑุปฺปณฺฑุกชาโตติ สกลสรีเร สญฺชาตปณฺฑุวณฺโณฯ ปณฺฑุวณฺณสฺส สกลสรีเร พฺยาปิตภาวทสฺสนตฺถญฺหิ วิจฺฉาวจนํ กตํฯ อธิการนฺติ อุปการํฯ กตเวทิโนติ อตฺตโน กตํ อุปการํ ปฏิกิริยาย ญาปกาฯ อุปสมฺปทากมฺมวาจาย ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ปริโยสาเน วกฺขามฯ ปริมณฺฑเลหีติ ปริปุณฺเณหิฯ

[71-73] ปณฺณตฺติวีติกฺกมนฺติ สิกฺขาปทวีติกฺกมํฯ ปาฬิยํ ปิณฺฑิยาโลปโภชนนฺติ ชงฺฆปิณฺฑิมํสพเลน จริตฺวา อาโลปาโลปวเสน ปริยิฏฺฐโภชนํฯ อติเรกลาโภติ ภิกฺขาหารโต อธิกลาโภฯ สงฺฆภตฺตาทีนํ วิภาโค เสนาสนกฺขนฺธเก อาวิ ภวิสฺสติฯ วิหาโรติ ติณกุฏิกาทิสหิโต ปาการปริจฺฉินฺโน สกโล สงฺฆาราโมฯ อฑฺฒโยโคติ เอกสาโล ทีฆปาสาโทฯ หตฺถิปิฏฺฐิครุฬสณฺฐาโน ทีฆปาสาโทติปิ วทนฺติฯ

ปาสาโทติ จตุรสฺโส อุจฺโจ อเนกภูมกปาสาโทฯ หมฺมิยนฺติ มุณฺฑจฺฉทโน จนฺทิกงฺคณยุตฺโต นาติอุจฺโจ ปาสาโทฯ คุหาติ ปพฺพตคุหาฯ ปูติมุตฺตนฺติ โคมุตฺตํฯ

ราธพฺราหฺมณวตฺถุกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาจริยวตฺตกถาวณฺณนา

[76] สหธมฺมิกํ วุจฺจมาโนติ ‘‘เอวํ นิวาเสตพฺพ’’นฺติอาทินา สิกฺขาปเทน โอวทิยมาโนฯ วาทํ อาโรเปตฺวาติ ‘‘โอลมฺพิตฺวา นิวาสนาทีสุ โก โทโส? ยทิ โทโส ภเวยฺย , ปริมณฺฑลนิวาสนาทีสุปิ โทโส สิยา’’ติอาทินา นิคฺคหํ อาโรเปตฺวาฯ ตํเยว ติตฺถายตนนฺติ ทิฏฺฐิสงฺขาตติตฺถเมว อายตนํ ทุกฺขุปฺปตฺติฏฺฐานนฺติ ติตฺถายตนํฯ อายสฺมโต นิสฺสาย วจฺฉามีติ อายสฺมนฺตํ นิสฺสาย วสิสฺสามีติ อตฺโถฯ

อาจริยวตฺตกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปณามนาขมาปนากถาวณฺณนา

[80] ยํ ปุพฺเพ ลกฺขณํ วุตฺตํ, เตเนว ลกฺขเณน นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อาปตฺติ น เวทิตพฺพาติ สมฺพนฺธโยชนา ทฏฺฐพฺพาฯ โปตฺถเกสุ ปน ‘‘น เตเนว ลกฺขเณนา’’ติ เอตฺถ น-การํ ฉฑฺเฑตฺวา ‘‘เตเนว ลกฺขเณน นิสฺสยนฺเตวาสิกสฺส อาปตฺติ เวทิตพฺพา’’ติ ลิขนฺติ, ตํ ปมาทลิขิตํฯ ตถา หิ เตเนว ลกฺขเณน อาปตฺติภาเว คยฺหมาเน นิสฺสยมุตฺตกสฺสาปิ อมุตฺตกสฺสาปิ อาปตฺติ เอวาติ วุตฺตลกฺขเณน อาปตฺติํ อาปชฺเชยฺยฯ ตถา จ ‘‘นิสฺสยนฺเตวาสิเกน หิ ยาว อาจริยํ นิสฺสาย วสติ, ตาว สพฺพํ อาจริยวตฺตํ กาตพฺพ’’นฺติ อิมินา อนนฺตรวจเนน วิโรโธ สิยาฯ วิสุทฺธิมคฺเคปิ จ –

‘‘นิสฺสยาจริย, อุทฺเทสาจริย, นิสฺสยนฺเตวาสิก, อุทฺเทสนฺเตวาสิก, สมานาจริยกา ปน ยาว นิสฺสยอุทฺเทสา อนุปจฺฉินฺนาฯ ตาว ปฏิชคฺคิตพฺพา’’ติ (วิสุทฺธิ. 1.41) –