สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา

[60] สารีพฺราหฺมณิยา ปุตฺโต สาริปุตฺโตฯ โมคฺคลีพฺราหฺมณิยา ปุตฺโต โมคฺคลฺลาโนฯ ฉนฺนปริพฺพาชกสฺสาติ เสตวตฺเถน หิริโกปีนํ ฉาเทตฺวา วิจรณกปริพฺพาชกสฺส, เตน ‘‘นายํ นคฺคปริพฺพาชโก’’ติ ทสฺเสติฯ ‘‘อุปญฺญาต’’นฺติ อิมสฺส วิวรณํ ญาโต เจวาติฯ ‘‘มคฺค’’นฺติ อิมสฺส วิวรณํ อุปคโต จ มคฺโคติฯ เตน จ อุปญฺญาตนฺติ เอตฺถ ญาต-สทฺโท ญาณปริยาโยฯ มคฺคนฺติ ลิงฺควิปลฺลาเสน มคฺโคว วุตฺโตฯ อุปสทฺโท จ อุปคมนตฺโถ มคฺคสทฺเทนปิ สมฺพนฺธิตพฺโพติ ทสฺเสติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยสฺมา ปิฏฺฐิโต ปิฏฺฐิโต อนุพนฺธนํ นาม อตฺถิเกหิ อุปญฺญาตํ อุปคตญาณญฺเจว โหติ, เตหิ อุปคโต ปฏิปนฺโน มคฺโค จ, ตสฺมา ยํนูนาหํ อนุพนฺเธยฺยนฺติฯ อุปญฺญาตํ นิพฺพานนฺติ อุปปตฺติยา อนุมาเนน ญาตํ นิพฺพานํฯ ‘‘มคฺค’’นฺติ อิมสฺส วิวรณํ มคฺคนฺโตติ, อนุมาเนน ญาตํ ปจฺจกฺขโต ทสฺสนตฺถาย คเวสนฺโตติ อตฺโถฯ

นิโรโธ จ นิโรธูปาโย จ เอกเสเสน นิโรโธติ วุตฺโตติ ทสฺเสนฺโต ‘‘อถ วา’’ติอาทิมาหฯ ปฏิปาเทนฺโตติ นิคเมนฺโตฯ

อิโต อุตฺตรีติ อิโต มยา ลทฺธโสตาปตฺติโต อุตฺตริ อิตรมคฺคตฺตยํ ยทิปิ นตฺถิ, ตถาปิ เอโส เอว มยา คเวสิโต นิพฺพานธมฺโมติ อตฺโถฯ

[62-3] ตทารมฺมณายาติ นิพฺพานารมฺมณาย โสตาปตฺติผลวิมุตฺติยาฯ เตสํ อายสฺมนฺตานนฺติ สปริสานํ เตสํ ทฺวินฺนํ ปริสานํ ตสฺมิํเยว ขเณ ภควโต ธมฺมํ สุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ, อคฺคสาวกา ปน อตฺตโน ญาณกิจฺจสฺส มหนฺตตาย กติปาหจฺจเยนฯ เตนาห ‘‘เอว’’นฺติอาทิฯ อุสูยนกิริยาย กมฺมภาวํ สนฺธาย ‘‘อุปโยคตฺเถวา’’ติ วุตฺตํฯ

สาริปุตฺตโมคฺคลฺลานปพฺพชฺชากถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปชฺฌายวตฺตกถาวณฺณนา

[64] วชฺชาวชฺชนฺติ ขุทฺทกํ, มหนฺตญฺจ วชฺชํฯ อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ เอตฺถ อุตฺติฏฺฐํ นาม ปิณฺฑาย จรณํ วุจฺจติ ‘‘อุตฺติฏฺเฐ นปฺปมชฺเชยฺยา’’ติอาทีสุ (ธ. ป. 168) วิยฯ อุตฺติฏฺฐตฺถาย คหิตํ ปตฺตํ อุตฺติฏฺฐปตฺตํ, เตนาห ‘‘ปิณฺฑาย จรณกปตฺต’’นฺติฯ ตสฺส อุปนาเม โก โทโสติ อาห ‘‘ตสฺมิํ หี’’ติอาทิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา มนุสฺสา เอตสฺมิํเยว เอเต ภุญฺชนฺตีติ อุตฺติฏฺฐปตฺเต อุจฺฉิฏฺฐสญฺญิโน, ตสฺมา อุตฺติฏฺฐปตฺตนฺติ วุตฺตํ อุตฺติฏฺฐ-สทฺเทเนว มนุสฺสานํ สญฺญาย อุจฺฉิฏฺฐตาปิ คมฺมตีติฯ เกจิ ปน ‘‘อุจฺฉิฏฺฐสทฺเทน สมานตฺโถ อุตฺติฏฺฐสทฺโท’’ติ วทนฺติฯ ‘‘อุตฺติฏฺฐา’’ติ ตฺวาปจฺจยนฺโตปิ โหตีติ อาห ‘‘อุฏฺฐหิตฺวา’’ติฯ อุปชฺฌายํ คเหตุนฺติ อุปชฺฌายตฺตํ มนสา คเหตุํ, ยาจนวจเนน ตสฺส อนุมติํ คเหตุนฺติ วา อตฺโถฯ

[65] ปติสฺสยนํ ปติสฺโส, ครุํ นิสฺสาย วตฺตนภาโว, ยํกิญฺจิ คารวนฺติ อตฺโถฯ สห ปติสฺเสน สปฺปติสฺโส, ปรํ เชฏฺฐํ กตฺวา ตสฺโสวาเท วตฺตนตาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘เชฏฺฐกภาวญฺจ อุปฏฺฐเปตฺวา’’ติฯ สาหูติ สาธุ สุนฺทรํฯ ลหูติ อครุ, สุภรตาติ อตฺโถฯ โอปายิกนฺติ อุปายปฏิสํยุตฺตํ, เอวํ ปฏิปชฺชนํ นิตฺถรณูปาโยติ อตฺโถฯ ปติรูปนฺติ สามีจิกมฺมมิทนฺติ อตฺโถฯ ปาสาทิเกนาติ ปสาทาวเหน กายวจีปโยเคน สมฺปาเทหีติ อตฺโถฯ กาเยนาติ เอตทตฺถวิญฺญาปกํ หตฺถมุทฺทาทิํ ทสฺเสนฺโต กาเยน วิญฺญาเปติฯ สาธูติ สมฺปฏิจฺฉนํ สนฺธายาติ อุปชฺฌาเยน ‘‘สาหู’’ติอาทีสุ วุตฺเตสุ สทฺธิวิหาริกสฺส ‘‘สาธู’’ติ สมฺปฏิจฺฉนํ วจนํ สนฺธาย ‘‘กาเยน วิญฺญาเปตี’’ติอาทิ วุตฺตนฺติ อธิปฺปาโยฯ อายาจนทานมตฺเตนาติ สทฺธิวิหาริกสฺส ปฐมํ อายาจนมตฺเตน, ตโต อุปชฺฌายสฺส จ ‘‘สาหู’’ติอาทินา วจนมตฺเตนาติ อตฺโถฯ

[66] อสฺสาติ สทฺธิวิหาริกสฺสฯ ทฺเว จีวรานีติ อุตฺตราสงฺคํ, สงฺฆาฏิญฺจ สนฺธาย วทติฯ อิโต ปฏฺฐายาติ ‘‘น อุปชฺฌายสฺส ภณมานสฺสา’’ติ เอตฺถ น-การโต ปฏฺฐาย, เตน ‘‘นาติทูเร’’ติอาทีสุ น-การปฏิสิทฺเธสุ อาปตฺติ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏาปตฺตีติ อาปทาอุมฺมตฺตขิตฺตจิตฺตเวทนฏฺฏตาทีหิ วินา ปณฺณตฺติํ อชานิตฺวาปิ วทนฺตสฺส คิลานสฺสปิ ทุกฺกฏเมวฯ อาปทาสุ หิ อนฺตรนฺตรา กถา วตฺตุํ วฏฺฏติฯ เอวมญฺเญสุปิ น-การปฏิสิทฺเธสุ อีทิเสสุ, อิตเรสุ ปน คิลาโนปิ น มุจฺจติฯ ปาฬิยํ ‘‘เหฏฺฐาปีฐํ วา ปรามสิตฺวา’’ติ อิทํ ปุพฺเพ ตตฺถ ฐปิตปตฺตาทินา อสงฺฆฏฺฏนตฺถาย วุตฺตํ, จกฺขุนา โอโลเกตฺวาปิ อญฺเญสํ อภาวํ ญตฺวาปิ ฐเปตุํ วฏฺฏติ เอวฯ อาปตฺติยา อาสนฺนนฺติ อาปตฺติกรณเมวฯ

คาเมติ อนฺโตคาเม ตาทิเส มณฺฑปาทิมฺหิฯ อนฺตรฆเรติ อนฺโตเคเหฯ ปฏิกฺกมเนติ อาสนสาลายํฯ โธตวาลิกายาติ อุทเกน คตฏฺฐาเน นิรชาย ปริสุทฺธวาลิกายฯ นิทฺธูเมติ ชนฺตาฆเร ชลิยมานอคฺคิธูมรหิเตฯ