1. อนฺเตปุรสิกฺขาปทวณฺณนา

[499] นวมวคฺคสฺส ปฐเม ปาฬิยํ สํสุทฺธคหณิโกติ เอตฺถ คหณีติ คพฺภาสยสญฺญิโต มาตุ กุจฺฉิปฺปเทโส, ปุริสนฺตรสุกฺกาสมฺผุฏฺฐตาย สํสุทฺธคหณิโกฯ อภิสิตฺตขตฺติยตา, อุภินฺนมฺปิ สยนิฆรโต อนิกฺขนฺตตา, อปฺปฏิสํวิทิตสฺส อินฺทขีลาติกฺกโมติ ตีณิ องฺคานิฯ

อนฺเตปุรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา

[506] ทุติเย อาวสถสฺสาติ เอตฺถ อนฺโตอาราเม วา โหตุ อญฺญตฺถ วา, ยตฺถ กตฺถจิ อตฺตโน วสนฏฺฐานํ อาวสโถ นามฯ ฉนฺเทนปิ ภเยนปีติ วฑฺฒกิอาทีสุ ฉนฺเทน, ราชวลฺลเภสุ ภเยนฯ อากิณฺณมนุสฺเสปิ ชาเต…เป.… อาสงฺกนฺตีติ ตสฺมิํ นิมฺมนุสฺสฏฺฐาเน ปจฺฉา อากิณฺณมนุสฺเส ชาเตปิ วิสริตฺวา คมนกาเล อญฺญสฺส อทิฏฺฐตฺตา ตเมว ภิกฺขุํ อาสงฺกนฺติฯ ปติรูปํ นาม กปฺปิยภณฺเฑ สยํ ปํสุกูลํ คเหตฺวา อกปฺปิยภณฺเฑ ปติรูปานํ อุปาสกาทีนํ ทสฺเสตฺวา เจติยาทิปุญฺเญ นิโยชนํ วา ทาเปตฺวา นิรเปกฺขคมนํ วาฯ สมาทเปตฺวาติ ยาจิตฺวาฯ ปรสนฺตกตา, วิสฺสาสคฺคาหปํสุกูลสญฺญานํ อภาโว, อนนุญฺญาตการณา อุคฺคหณาทิ จาติ ตีณิ องฺคานิฯ

รตนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปทวณฺณนา

[508] ตติเย ปาฬิยํ ภยกถนฺติ ราชโจราทิภยํ วา โรคามนุสฺสทุพฺภิกฺขกนฺตาราทิภยํ วา อารพฺภ ปวตฺตํฯ วิสิขากถนฺติ สุนิวิฏฺฐาทิวีถิกถํฯ กุมฺภฏฺฐานกถนฺติ อุทกติตฺถกถํ, กุมฺภทาสีกถํ วาฯ ปุพฺพเปตกถนฺติ อตีตญาติกถํฯ นานตฺตกถนฺติ วุตฺตาหิ, วกฺขมานาหิ จ วิมุตฺตํ นานาสภาวํ นิรตฺถกกถํฯ โลกกฺขายิกนฺติ ‘‘อยํ โลโก เกน นิมฺมิโต’’ติอาทินา โลกสภาวกฺขานวเสน ปวตฺตนกถาฯ เอวํ สมุทฺทกฺขายิกา เวทิตพฺพาฯ อิติ ภโว อิติ อภโวติ ยํ วา ตํ วา นิรตฺถกการณํ วตฺวา ปวตฺติตกถา อิติภวาภวกถาฯ เอตฺถ จ ภโว สสฺสตํ, วุฑฺฒิ, กามสุขญฺจาติ ติวิโธ, อภโว ตพฺพิปรีตวเสนฯ อิติ อิมาย ฉพฺพิธาย อิติภวาภวกถาย สทฺธิํ ทฺวตฺติํสติรจฺฉานกถา นาม โหนฺติฯ อถ วา ปาฬิยํ สรูปโต อนาคตาปิ อรญฺญปพฺพตนทีทีปกถา อิติ-สทฺเทน สงฺคเหตฺวา ทฺวตฺติํสติรจฺฉานกถาติ วุจฺจนฺติฯ อิติ วาติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ปการตฺเถฯ วา-สทฺโท วิกปฺปตฺเถฯ ตสฺมา เอวํ ปการํ อิโต อญฺญํ วา ตาทิสํ นิรตฺถกกถํ กเถตีติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ

[512] อุสฺสาหํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา วิหารํ คจฺฉนฺตาติ เอตฺถ คามูปจารโต พหิ นิกฺขนฺเต อนฺตรารามาทีนมุปจารํ ปวิฏฺเฐ สนฺธาย วุตฺตํฯ คามูปจารพฺภนฺตเร ปน ปฏิปสฺสทฺธุสฺสาหานมฺปิ ปุน ตเมว วา อญฺญํ วา คามํ ปวิสิตุกามตาย สติ อาปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถิฯ ‘‘กุลฆเร วา…เป.… คนฺตพฺพ’’นฺติ อิทํ ปน ปุเรภตฺตํ ปวิฏฺฐานํ วิกาเล สญฺชาเต วิกาเล คามปฺปเวสสฺส อาปุจฺฉิตพฺพตาย วุตฺตํฯ อทินฺนาทาเน วุตฺตนเยนาติ ทุติยเลฑฺฑุปาตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[515] อนฺตรารามนฺติอาทีสูติ เอตฺถ อุสฺสวทิวสาทีสุ มนุสฺเสหิ คาเม ปทกฺขิณํ กาเรนฺตํ ชินพิมฺพาทิํ ปูเชตุกาเมหิ วา โรควูปสมาทิยตฺถํ มนุสฺเสหิ ยาจิเตหิ วา ภิกฺขูหิ สุปฺปฏิจฺฉนฺนาทิวิธิํ อกตฺวาปิ วีถิมชฺเฌเนว คามํ ปทกฺขิณํ กาตุํ วฏฺฏตีติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ อนาปตฺติวาเร อวุตฺตตฺตา, ‘‘มคฺคา อโนกฺกมิตฺวา…เป.… ปาจิตฺติย’’นฺติ (กงฺขา. อฏฺฐ. วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทวณฺณนา) ปฏิกฺขิตฺตตฺตา จฯ เวสาลิํ อนุปริยายิตฺวา ปริตฺตํ กโรนฺเตนาปิ อานนฺทตฺเถเรน สุปฺปฏิจฺฉนฺนตาทิํ อโกเปนฺเตเนว, อปญฺญตฺเต วา สิกฺขาปเท กตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ เกจิ ปน ‘‘อนฺตรารามาทิคามนฺตเร ฐิเตหิ ครุฏฺฐานียานํ ปจฺจุคฺคมนานุคฺคมนาทิวเสน คามวีถิํ โอตริตุํ วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตมฺปิ อนฺตรฆรํ ปวิสนฺตํ ปติ กาตุํ น วฏฺฏติ เอวฯ อนฺตรารามาทิกปฺปิยภูมิํ ปน อุทฺทิสฺส คจฺฉนฺตํ ปติ กาตุํ วฏฺฏตีติ ขายติ, วีมํสิตพฺพํฯ