เมนู

วิกปฺปนาย อกรณโต อกิริยาวเสน อิทํ วาจายปิ สมุฏฺฐิตนฺติ อาห ‘‘วจีกมฺม’’นฺติฯ ปรมฺปรโภชนตา, สมยาภาโว, อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา

[231] จตุตฺเถ ปาฬิยํ ปฏิยาโลกนฺติ ปจฺฉิมทิสํ, ปจฺฉาทิสนฺติ อตฺโถฯ อปาเถยฺยาทิอตฺถาย ปฏิยาทิตนฺติสญฺญาย คณฺหนฺตสฺสาปิ อาปตฺติ เอว อจิตฺตกตฺตา สิกฺขาปทสฺสฯ อตฺตโน อตฺถาย ‘‘อิมสฺส หตฺเถ เทหี’’ติ วจเนนาปิ อาปชฺชนโต ‘‘วจีกมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ วุตฺตลกฺขณปูวมนฺถตา, อเสสกตา, อปฺปฏิปฺปสฺสทฺธคมนตา, อญฺญาตกาทิตา, อติเรกปฏิคฺคหณนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กาณมาตาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

[237] ปญฺจเม ‘‘ติ-การํ อวตฺวา’’ติ อิมินา กาตพฺพสทฺทสามตฺถิยา ลทฺธํ อิติ-ปทํ กตกาเล น วตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ อิธ ปน อชานนฺเตหิ อิติ-สทฺเท ปยุตฺเตปิ อติริตฺตํ กตเมว โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[238-9] ‘‘ปวาริโต’’ติ อิทญฺจ กตฺตุอตฺเถ นิปฺผนฺนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘กตปวารโณ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ภุตฺตาวี-ปทสฺส นิรตฺถกภาวเมว สาเธตุํ ‘‘วุตฺตมฺปิ เจต’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ ตาหีติ ปุถุกาหิฯ สตฺตุโมทโกติ สตฺตุํ เตเมตฺวา กโต อปกฺโกฯ สตฺตุํ ปน ปิสิตฺวา ปิฏฺฐํ กตฺวา เตเมตฺวา ปูวํ กตฺวา ปจนฺติ, ตํ น ปวาเรติฯ ‘‘ปฏิกฺขิปิตพฺพฏฺฐาเน ฐิตเมว ปฏิกฺขิปติ นามา’’ติ วุตฺตตฺตา ยํ ยํ อลชฺชิสนฺตกํ วา อตฺตโน อปาปุณกสงฺฆิกาทิํ วา ปฏิกฺเขปโต ปวารณา น โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อาสนฺนตรํ องฺคนฺติ หตฺถปาสโต พหิ ฐตฺวา โอนมิตฺวา เทนฺตสฺส สีสํ อาสนฺนตรํ โหติ, ตสฺส โอริมนฺเตน ปริจฺฉินฺทิตพฺพํฯ

อปนาเมตฺวาติ อภิมุขํ หริตฺวาฯ ‘‘อิมํ ภตฺตํ คณฺหา’’ติ วทตีติ กิญฺจิ อนาเมตฺวา วทติฯ เกวลํ วาจาภิหารสฺส อนธิปฺเปตตฺตา คณฺหถาติ คเหตุํ อารทฺธํ กฏจฺฉุนา อนุกฺขิตฺตมฺปิ ปุพฺเพปิ เอวํ อภิหฏตฺตา ปวารณา โหตีติ ‘‘อภิหฏาว โหตี’’ติ วุตฺตํฯ อุทฺธฏมตฺเตติ ภาชนโต วิโยชิตมตฺเตฯ ทฺวินฺนํ สมภาเรปีติ ปริเวสกสฺส จ อญฺญสฺส จ ภตฺตปจฺฉิภาชนวหเน สมเกปีติ อตฺโถฯ

รสํ คณฺหถาติ เอตฺถ เกวลํ มํสรสสฺส อปวารณาชนกสฺส นาเมน วุตฺตตฺตา ปฏิกฺขิปโต ปวารณา น โหติฯ มจฺฉรสนฺติอาทีสุ มจฺโฉ จ รสญฺจาติ อตฺถสฺส สมฺภวโต วตฺถุโนปิ ตาทิสตฺตา ปวารณา โหติ, ‘‘อิทํ คณฺหถา’’ติปิ อวตฺวา ตุณฺหีภาเวน อภิหฏํ ปฏิกฺขิปโตปิ โหติ เอวฯ กรมฺพโกติ มิสฺสกาธิวจนเมตํฯ ยญฺหิ พหูหิ มิสฺเสตฺวา กโรนฺติ, โส ‘‘กรมฺพโก’’ติ วุจฺจติฯ

‘‘อุทฺทิสฺส กต’’นฺติ มญฺญมาโนติ เอตฺถ วตฺถุโน กปฺปิยตฺตา ‘‘ปวาริโตว โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ตญฺเจ อุทฺทิสฺส กตเมว โหติ, ปฏิกฺเขโป นตฺถิฯ อยเมตฺถ อธิปฺปาโยติ ‘‘เยนาปุจฺฉิโต’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ สนฺธาย วทติฯ การณํ ปเนตฺถ ทุทฺทสนฺติ ภตฺตสฺส พหุตรภาเวน ปวารณาสมฺภวการณํ ทุทฺทสํ, อญฺญถา กรมฺพเกปิ มจฺฉาทิพหุภาเว ปวารณา ภเวยฺยาติ อธิปฺปาโยฯ ยถา เจตฺถ การณํ ทุทฺทสํ, เอวํ ปรโต ‘‘มิสฺสกํ คณฺหถา’’ติ เอตฺถาปิ การณํ ทุทฺทสเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ยญฺจ ‘‘อิทํ ปน ภตฺตมิสฺสกเมวา’’ติอาทิ การณํ วุตฺตํ, ตมฺปิ ‘‘อปฺปตรํ น ปวาเรตี’’ติ วจเนน น สเมติฯ วิสุํ กตฺวา เทตีติ ‘‘รสํ คณฺหถา’’ติอาทินา วาจาย วิสุํ กตฺวา เทตีติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ น ปน กาเยน รสาทิํ วิโยเชตฺวาติฯ ตถา อวิโยชิเตปิ ปฏิกฺขิปโต ปวารณาย อสมฺภวโต อปฺปวารณาปโหณกสฺส นาเมน วุตฺตตฺตา ภตฺตมิสฺสกยาคุํ อาหริตฺวา ‘‘ยาคุํ คณฺหถา’’ติ วุตฺตฏฺฐานาทีสุ วิย, อญฺญถา วา เอตฺถ ยถา ปุพฺพาปรํ น วิรุชฺฌติ, ตถา อธิปฺปาโย คเหตพฺโพฯ

นาวา วา เสตุ วาติอาทิมฺหิ นาวาทิอภิรุหนาทิกฺขเณ กิญฺจิ ฐตฺวาปิ อภิรุหนาทิกาตพฺพตฺเตปิ คมนตปฺปรตาย ฐานํ นาม น โหติ, ชนสมฺมทฺเทน ปน อโนกาสาทิภาเวน กาตุํ น วฏฺฏติฯ

อจาเลตฺวาติ วุตฺตฏฺฐานโต อญฺญสฺมิมฺปิ ปเทเส วา อุทฺธํ วา อเปเสตฺวา ตสฺมิํ เอว ปน ฐาเน ปริวตฺเตตุํ ลภติฯ เตนาห ‘‘เยน ปสฺเสนา’’ติอาทิฯ

อกปฺปิยโภชนํ วาติ กุลทูสนาทินา อุปฺปนฺนํ, ตํ ‘‘อกปฺปิย’’นฺติ อิมินา เตน มิสฺสํ โอทนาทิ อติริตฺตํ โหติ เอวาติ ทสฺเสติฯ ตสฺมา ยํ ตตฺถ อกปฺปกตํ กนฺทผลาทิ, ตํ อปเนตฺวา เสสํ ภุญฺชิตพฺพเมวฯ

โส ปุน กาตุํ น ลภตีติ ตสฺมิญฺเญว ภาชเน กริยมานํ ปฐมกเตน สทฺธิํ กตํ โหตีติ ปุน โส เอว กาตุํ น ลภติ, อญฺโญ ลภติฯ อญฺเญน หิ กตโต อญฺโญ ปุน กาตุํ ลภติฯ อญฺญสฺมิํ ปน ภาชเน เตน วา อญฺเญน วา กาตุํ วฏฺฏติฯ เตนาห ‘‘เยน อกตํ, เตน กาตพฺพํ, ยญฺจ อกตํ, ตํ กาตพฺพ’’นฺติฯ เอวํ กตนฺติ อญฺญสฺมิํ ภาชเน กตํฯ สเจ ปน อามิสสํสฏฺฐานีติ เอตฺถ มุขาทีสุ ลคฺคมฺปิ อามิสํ โสเธตฺวาว อติริตฺตํ ภุญฺชิตพฺพนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[241] วาจาย อาณาเปตฺวา อติริตฺตํ อการาปนโต อกิริยสมุฏฺฐานนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปวาริตภาโว, อามิสสฺส อนติริตฺตตา, กาเล อชฺโฌหรณนฺติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ปฐมปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ทุติยปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา

[243] ฉฏฺเฐ ‘‘ภุตฺตสฺมิ’’นฺติ มาติกายํ วุตฺตตฺตา โภชนปริโยสาเน ปาจิตฺติยํฯ ปวาริตตา, ตถาสญฺญิตา, อาสาทนาเปกฺขตา, อนติริตฺเตน อภิหฏปวารณา, โภชนปอโยสานนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

ทุติยปวารณาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. วิกาลโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

[247] สตฺตเม นฏานํ นาฏกาติ นฏนาฏกา, สีตาหรณาทีนิฯ