เสเลยฺยกํ นาม สิลาย สมฺภูตา เอกา คนฺธชาติฯ ปุปฺผิตกาลโต ปฏฺฐายาติ วิกสิตกาลโต ปภุติฯ ฉตฺตกํ คณฺหนฺโตติ วิกสิตํ คณฺหนฺโตฯ มกุฬํ ปน รุกฺขตฺตจํ อโกเปนฺเตนปิ คเหตุํ น วฏฺฏติ, ผุลฺลํ วฏฺฏติฯ หตฺถกุกฺกุจฺเจนาติ หตฺถจาปลฺเลนฯ

‘‘ปานียํ น วาเสตพฺพ’’นฺติ อิทํ อตฺตโน ปิวนปานียํ สนฺธาย วุตฺตํ, อญฺเญสํ ปน วฏฺฏติ อนุคฺคหิตตฺตาฯ เตนาห ‘‘อตฺตนา ขาทิตุกาเมนา’’ติฯ เยสํ รุกฺขานํ สาขา รุหตีติ มูลํ อโนตาเรตฺวา ปณฺณมตฺตนิคฺคมนมตฺเตนปิ วฑฺฒติฯ ตตฺถ กปฺปิยมฺปิ อกโรนฺโต ฉินฺนนาฬิเกรเวฬุทณฺฑาทโย โกเปตุํ วฏฺฏติฯ

‘‘จงฺกมิตฏฺฐานํ ทสฺเสสฺสามี’’ติ วุตฺตตฺตา เกวลํ จงฺกมนาธิปฺปาเยน วา มคฺคคมนาธิปฺปาเยน วา อกฺกมนฺตสฺส, ติณานํ อุปริ นิสีทนาธิปฺปาเยน นิสีทนฺตสฺส จ โทโส นตฺถิฯ

สมณกปฺเปหีติ สมณานํ กปฺปิยโวหาเรหิ, อพีชนิพฺพฏฺฏพีชานิปิ กปฺปิยภาวโต ‘‘สมณกปฺปานี’’ติ วุตฺตานิฯ อพีชํ นาม ตรุณอมฺพผลาทีนิฯ นิพฺพฏฺเฏตพฺพํ วิโยเชตพฺพํ พีชํ ยสฺมิํ, ตํ ปนสาทิ นิพฺพฏฺฏพีชํ นามฯ กปฺปิยนฺติ วตฺวาวาติ ปุพฺพกาลกิริยาวเสน วุตฺเตปิ วจนกฺขเณว อคฺคิสตฺถาทินา พีชคาเม วณํ กาตพฺพนฺติ วจนโต ปน ปุพฺเพ กาตุํ น วฏฺฏติ, ตญฺจ ทฺวิธา อกตฺวา เฉทนเภทนเมว ทสฺเสตพฺพํฯ กโรนฺเตน จ ภิกฺขุนา ‘‘กปฺปิยํ กโรหี’’ติ ยาย กายจิ ภาสาย วุตฺเตเยว กาตพฺพํฯ พีชคามปริโมจนตฺถํ ปุน กปฺปิยํ กาเรตพฺพนฺติ การาปนสฺส ปฐมเมว อธิกตตฺตาฯ ‘‘กฏาเหปิ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตตฺตา กฏาหโต นีหตาย มิญฺชาย วา พีเช วา ยตฺถ กตฺถจิ วิชฺฌิตุํ วฏฺฏติ เอวฯ ภูตคาโม, ภูตคามสญฺญิตา, วิโกปนํ วา วิโกปาปนํ วาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

ภูตคามสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อญฺญวาทกสิกฺขาปทวณฺณนา

[94] ทุติเย อญฺญํ วจนนฺติ ยํ โทสวิภาวนตฺถํ ปเรหิ วุตฺตวจนํ ตํ ตสฺส อนนุจฺฉวิเกน อญฺเญน วจเนน ปฏิจรติฯ

[98] ยเทตํ อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรณวเสน ปวตฺตวจนํ, ตเทว ปุจฺฉิตมตฺถํ ฐเปตฺวา อญฺญํ วทติ ปกาเสตีติ อญฺญวาทกนฺติ อาห ‘‘อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรณสฺเสตํ นาม’’นฺติฯ ตุณฺหีภูตสฺเสตํ นามนฺติ ตุณฺหีภาวสฺเสตํ นามํ, อยเมว วา ปาโฐฯ อญฺญวาทกํ อาโรเปตุนฺติ อญฺญวาเท อาโรเปตุํฯ วิเหสกนฺติ วิเหสกตฺตํฯ

[99] ปาฬิยํ น อุคฺฆาเฏตุกาโมติ ปฏิจฺฉาเทตุกาโมฯ

[100] อนาโรปิเต อญฺญวาทเกติ วุตฺตทุกฺกฏํ ปาฬิยํ อาคตอญฺเญนญฺญปฏิจรณวเสน ยุชฺชติ, อฏฺฐกถายํ อาคตนเยน ปน มุสาวาเทน อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรนฺตสฺส ปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ทุกฺกฏํ, อาโรปิเต อิมินาว ปาจิตฺติยํฯ เกจิ ปน ‘‘มุสาวาทปาจิตฺติเยน สทฺธิํ ปาจิตฺติยทฺวย’’นฺติ วทนฺติ, วีมํสิตพฺพํฯ อาทิกมฺมิกสฺสปิ มุสาวาเท อิมินาว อนาปตฺตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ธมฺมกมฺเมน อาโรปิตตา, อาปตฺติยา วา วตฺถุนา วา อนุยุญฺชิยมานตา, ฉาเทตุกามตาย อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรณํ, ตุณฺหีภาโว จาติ อิมาเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ

อญฺญวาทกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทวณฺณนา

[103] ตติเย จินฺตายนตฺถสฺส เฌ-ธาตุสฺส อเนกตฺถตาย โอโลกนตฺถสมฺภวโต วุตฺตํ ‘‘โอโลกาเปนฺตี’’ติฯ ฉนฺทายาติ ลิงฺควิปลฺลาโสติ อาห ‘‘ฉนฺเทนา’’ติฯ

[105] ภิกฺขุํ ลามกโต จินฺตาปนตฺถํ อญฺเญสํ ตํ อวณฺณกถนํ อุชฺฌาปนํ นามฯ อญฺเญสํ ปน อวตฺวา อญฺญมญฺญํ สมุลฺลปนวเสน ภิกฺขุโน โทสปฺปกาสนํ ขิยฺยนํ นามาติ อยเมเตสํ เภโทฯ

[106] อญฺญํ อนุปสมฺปนฺนํ อุชฺฌาเปตีติ อญฺเญน อนุปสมฺปนฺเนน อุชฺฌาเปติฯ ตสฺส วา ตํ สนฺติเกติ ตสฺส อนุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก ตํ สงฺเฆน สมฺมตํ อุปสมฺปนฺนํ ขิยฺยติฯ