ตตฺถ ติจีวรสงฺเขเปน ปริหริยมาเนสุ เอกมฺปิ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตุํ น วฏฺฏติ, ติจีวรโต ปน เอกํ วา สกลเมว วา อปเนตฺวา อปรํ ติจีวรํ ติจีวรสงฺเขเปน ปริหริตุกามสฺส วา ติจีวราธิฏฺฐานํ มุญฺจิตฺวา ปริกฺขารโจฬวเสเนว สพฺพจีวรํ ปริภุญฺชิตุกามสฺส วา ปุริมํ อธิฏฺฐิตจีวรํ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตุํ วฏฺฏตีติ เอวมธิปฺปาเยน ‘‘ติจีวเร เอเกน จีวเรน วิปฺปวสิตุกาโม โหตี’’ติอาทิ วุตฺตํ สิยา, อิจฺเจตํ ปาฬิยา สทฺธิํ สเมติฯ อถ ปุนปิ ตเทว ติจีวราธิฏฺฐาเนน อธิฏฺฐาตุกาโม หุตฺวา วิปฺปวาสสุขตฺถํ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตีติ อิมินา อธิปฺปาเยน วุตฺตํ สิยา, ตํ ‘‘ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุ’’นฺติ (มหาว. 358) อิมินา วจเนน น สเมติฯ ยทิ หิ เสสจีวรานิ วิย ติจีวรมฺปิ ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตพฺพํ สิยา, ‘‘ติจีวรํ อธิฏฺฐาตุํ น วิกปฺเปตุ’’นฺติ อิทํ วจนเมว นิรตฺถกํ สิยา เสสจีวเรหิ ติจีวรสฺส วิเสสาภาวาฯ ตสฺมา ‘‘วิกปฺเปตี’’ติ อิทํ ติจีวรวิรหิตเมว สนฺธาย วุตฺตํฯ ติจีวรํ ปน วิกปฺเปตุํ น วฏฺฏตีติ วิญฺญายติ, เตเนว ทุติยกถินสิกฺขาปทสฺส อนาปตฺติวาเร ‘‘วิกปฺเปตี’’ติ อิทํ น วุตฺตํ, วีมํสิตฺวา ยถา ปาฬิยา สทฺธิํ น วิรุชฺฌติ, ตถา เอตฺถ อธิปฺปาโย คเหตพฺโพฯ

ตุยฺหํ เทมีติอาทีสุ ปริจฺจตฺตตฺตา มนสา อสมฺปฏิจฺฉนฺเตปิ สมฺปทานภูตสฺเสว สนฺตกํ โหติ, โส อิจฺฉิตกฺขเณ คเหตุํ ลภติฯ อิตฺถนฺนามสฺสาติ ปรมฺมุเข ฐิตํ สนฺธาย วทติฯ ยสฺส ปน รุจฺจตีติอาทิ อุโภหิปิ ปริจฺจตฺตตาย อสฺสามิกตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

‘‘ตํ น ยุชฺชตี’’ติ อิทํ อนฺโตทสาเห เอว วิสฺสาสคฺคหณํ สนฺธาย อนาปตฺติวารสฺส อาคตตฺตา, อิธ นิสฺสคฺคิยจีวรสฺส กปฺปิยภาวกรณตฺถํ เลเสน คหิตตฺตา จ วุตฺตํ, เกจิ ปน ‘‘ปเรหิ สภาเคน อจฺฉินฺเน, วิสฺสาสคฺคหิเต จ ปุน ลทฺเธ โทโส น ทิสฺสตี’’ติ วทนฺติฯ อนธิฏฺฐาเนนาติ กายวาจาหิ กตฺตพฺพสฺส อกรเณนาติ อธิปฺปาโยฯ จีวรสฺส อตฺตโน สนฺตกตา, ชาติปมาณยุตฺตตา, ฉินฺนปลิโพธภาโว, อติเรกจีวรตา, ทสาหาติกฺกโมติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

ปฐมกถินสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา

[473] ทุติเย อวิปฺปวาเสติ อวิปฺปวาเส นิปฺผาเทตพฺเพ, วิปฺปวาสโทสาภาเว สาเธตพฺเพ กตฺตพฺพา สมฺมุตีติ อตฺโถฯ

[475] ปฏิสิทฺธปริยาปนฺเนนาติ วิปฺปวสิตุํ ปฏิสิทฺเธสุ ตีสุ จีวเรสุ อนฺโตคเธน, เอเกน จ อวยเว สมุทาโยปจารํ ทสฺเสติฯ

[478-9] เอตฺตาวตาติ ‘‘ปริกฺขิตฺโต’’ติ อิมินาฯ ‘‘สภาเยติ ลิงฺคพฺยตฺตเยน สภา วุตฺตา’’ติ วตฺวา ปุน สยมฺปิ ‘‘สภาเย’’ติ อิมินา โวหรนฺโต สภา-สทฺทสฺส ปริยาโย สภาย-สทฺโท นปุํสกลิงฺคยุตฺโต อตฺถีติ ทสฺเสติฯ ‘‘สภายนฺติ ลิงฺคพฺยตฺตเยน สภา วุตฺตา’’ติ วา ปาโฐฯ ลิงฺคพฺยตฺตเยน สภาติ จ ลิงฺคนฺตรยุตฺโต สภาสทฺทปริยาโย สภายสทฺโทติ อตฺโถฯ

สภายํ คจฺฉตีติ สภํ คจฺฉติฯ วสิตพฺพํ นตฺถีติ จีวรหตฺถปาเสเยว วสิตพฺพํ นตฺถีติ อตฺโถฯ ตสฺสาติ วีถิยาฯ สภายสฺส จ ทฺวารสฺส จ หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพนฺติ เอตฺถ สภายทฺวารานมนฺตเร วีถิ เคหาปิ คหิตา เอว โหนฺติ อาทิปริโยสานานํ คหิตตฺตาฯ เอตฺถ จ ทฺวารวีถิฆเรสุ วสนฺเตน คามปฺปเวสนสหเสยฺยาทิโทสํ ปริหริตฺวา สุปฏิจฺฉนฺนตาทิยุตฺเตเนว ภวิตพฺพํ , สภา ปน ยทิ สพฺเพสํ วสนตฺถาย สาลาสทิสา กตา, อนฺตราราเม วิย ยถาสุขํ วสิตุํ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํฯ ปริกฺขิตฺตตาย จ เอกูปจารตํ, อปริกฺขิตฺตตาย นานูปจารตญฺจ นิเวสนาทีสุปิ อติทิสนฺโต อาห ‘‘เอเตเนวูปาเยนา’’ติอาทิฯ นิเวสนาทีนิ พหิคามโต สนฺนิวิฏฺฐานิ คหิตานิ อนฺโตคาเม ฐิตานํ คามคฺคหเณเนว คหิตตฺตาฯ สพฺพตฺถาติ คามนิคมนิเวสนาทีสุ ปนฺนรสสุฯ ปริกฺเขปาทีติ อาทิ-สทฺเทน อปริกฺเขปสฺเสว คหณํ, น เอกกุลาทีนมฺปิ เตสํ เอกูปจารตานานูปจารตานิมิตฺตตาภาวาฯ เอตฺถ จ สตฺถสฺส กติปาหํ กตฺถจิ นิวิฏฺฐสฺเสว ปริกฺเขโป โหติ, น คจฺฉนฺตสฺสฯ

[482-7] คามโต พหิ อิสฺสรานํ สมุทฺทตีราทีสุ กตภณฺฑสาลา อุโทสิโตติ อาห ‘‘ยานาทีน’’นฺติอาทิฯ มุณฺฑจฺฉทนปาสาโทติ นาติอุจฺโจ จนฺทิกงฺคณยุตฺโต สิขรกูฏมาลาทิวิรหิโต ปาสาโทฯ

[489] ปริยาทิยิตฺวาติ อชฺโฌตฺถริตฺวาฯ

นทีปริหาโรติ วิสุํคามาทีนํ วิย นทีปริหารสฺส อวุตฺตตฺตา จีวรหตฺถปาโส เอวาติ วทนฺติ, อญฺเญ ปน ‘‘อิมินา อฏฺฐกถาวจเนน นทีปริหาโรปิ วิสุํ สิทฺโธ, นทิยา หตฺถปาโส น วิชหิตพฺโพ’’ติ วทนฺติฯ วิหารสีมนฺติ อวิปฺปวาสสีมํ สนฺธายาหฯ เอตฺถ จ วิหารสฺส นานากุลสนฺตกภาเวปิ อวิปฺปวาสสีมาปริจฺเฉทพฺภนฺตเร สพฺพตฺถ จีวรอวิปฺปวาสสมฺภวโต ตสฺสา ปธานตฺตา ตตฺถ สตฺถปริหาโร น ลพฺภตีติ ‘‘วิหารํ คนฺตฺวา วสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ ‘‘สตฺถสมีเป’’ติ อิทํ ยถาวุตฺตํ อพฺภนฺตรปริจฺเฉทวเสน วุตฺตํฯ ปาฬิยํ นานากุลสฺส สตฺโถ โหติ, สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา หตฺถปาสา น วิชหิตพฺพนฺติ เอตฺถ สตฺถหตฺถปาโส คหิโตฯ

[490] เอกกุลสฺส เขตฺเตติ อปริกฺขิตฺตํ สนฺธาย วทติฯ

[491-4] วิหาโร นาม อุปจารสีมาฯ ตตฺถ ยสฺมิํ วิหาเรติ ตสฺส อนฺโตปริเวณาทิํ สนฺธาย วุตฺตํ, เอกกุลาทิสนฺตกตา เจตฺถ การาปกานํ วเสนฯ ฉายาย ผุฏฺโฐกาสสฺสาติ อุชุกํ อวกฺขิตฺตเลฑฺฑุปาตพฺภนฺตรํ สนฺธาย วทติฯ

อคมนปเถติ ตทเหว คนฺตฺวา นิวตฺเตตุํ น สกฺกุเณยฺยเก สมุทฺทมชฺเฌ เย ทีปกา, เตสูติ โยชนาฯ อิตรสฺมินฺติ ปุรตฺถิมทิสาย จีวเรฯ ‘‘อุโปสถกาเล…เป.… วฑฺฒตี’’ติ อิมินา จีวรวิปฺปวาสสตฺตพฺภนฺตรโต สมานสํวาสาย สตฺตพฺภนฺตรสีมาย อจฺจนฺตวิสทิสตํ ทสฺเสติ ฯ ตถา หิ พหูสุ ภิกฺขูสุ เอกโต นิสีทิตฺวา สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรปริจฺเฉเทสุ ยถาสกํ จีวรํ ฐเปตฺวา ปริหรนฺเตสุ เอเกกสฺส ภิกฺขุโน นิสินฺโนกาสโต ปฏฺฐาย ปจฺเจกํ สตฺตพฺภนฺตรสฺส ปริจฺเฉโท อญฺญมญฺญวิสทิโส อเนกวิโธ โหติ, น เอโก ปริสปริยนฺตโต ปฏฺฐาย อนิมิตพฺพตฺตาฯ เตเนว ตตฺถ ปริสวเสน วุฑฺฒิ, หานิ วา น โหติ, น เอวํ สตฺตพฺภนฺตรสีมายฯ สา หิ โยชนิกายปิ ปริสปริยนฺตโตว ปฏฺฐาย สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรปอจฺฉินฺนา เอกาว โหติฯ เตเนว สา ปริสวเสน วฑฺฒติ, หายติ จ, ตสฺมา อญฺญาว สตฺตพฺภนฺตรสีมา อญฺโญ สตฺตพฺภนฺตรโต ปริจฺฉินฺโน จีวรวิปฺปวาสปริหาโร อพฺโภกาโสติ เวทิตพฺพํฯ ยญฺเจตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ ขนฺธเก สีมากถายเมว (มหาว. 143) วกฺขามฯ

[495] นทิํ โอตรตีติ หตฺถปาสํ มุญฺจิตฺวา โอตรติฯ พหิคาเม ฐเปตฺวาติ อปารุปิตพฺพตาย วุตฺตํฯ วินยกมฺมํ กาตพฺพนฺติ อุตฺตราสงฺเค จ พหิคาเม ฐปิตสงฺฆาฏิยญฺจ ปฐมํ วินยกมฺมํ กตฺวา ปจฺฉา อุตฺตราสงฺคํ นิวาเสตฺวา อนฺตรวาสเก กาตพฺพํฯ เอตฺถ จ พหิคาเม ฐปิตสฺสาปิ วินยกมฺมวจนโต ปรมฺมุขาปิ ฐิตํ วิสฺสชฺชิตุํ, นิสฺสฏฺฐํ ทาตุญฺจ วฏฺฏตีติ เวทิตพฺพํฯ ทหรานํ คมเน สอุสฺสาหตฺตา ‘‘นิสฺสโย ปน น ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ วุตฺตํฯ มุหุตฺตํ…เป.… ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ สอุสฺสาหตฺเต คมนสฺส อุปจฺฉินฺนตฺตา วุตฺตํฯ เตสํ ปน ปุรารุณาว อุฏฺฐหิตฺวา สอุสฺสาเหน คจฺฉนฺตานํ อรุเณ อนฺตรา อุฏฺฐิเตปิ น ปฏิปฺปสฺสมฺภติ ‘‘ยาว อรุณุคฺคมนา สยนฺตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ เตเนว ‘‘คามํ ปวิสิตฺวา…เป.… น ปฏิปฺปสฺสมฺภตี’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญมญฺญสฺส วจนํ อคฺคเหตฺวาติอาทิมฺหิ สอุสฺสาหตฺตา คมนกฺขเณ ปฏิปฺปสฺสทฺธิ น วุตฺตาฯ เธนุภเยนาติ ตรุณวจฺฉคาวีนํ อภิธาวิตฺวา สิงฺเคน ปหรณภเยนฯ นิสฺสโย จ ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ เอตฺถ เธนุภยาทีหิ ฐิตานํ ยาว ภยวูปสมา ฐาตพฺพโต ‘‘อนฺโตอรุเณเยว คมิสฺสามี’’ติ นิยเมตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา วุตฺตํฯ ยตฺถ ปน เอวํ นิยเมตุํ สกฺกา, ตตฺถ อนฺตรารุเณ อุคฺคเตปิ นิสฺสโย น ปฏิปฺปสฺสมฺภติ เภสชฺชตฺถาย คามปฺปวิฏฺฐทหรานํ วิยฯ อนฺโตสีมายํ คามนฺติ อวิปฺปวาสสีมาสมฺมุติโต ปจฺฉา ปติฏฺฐาปิตคามํ สนฺธาย วทติ คามญฺจ คามูปจารญฺจ ฐเปตฺวา สมฺมนฺนิตพฺพโตฯ ปวิฏฺฐานนฺติ อาจริยนฺเตวาสิกานํ วิสุํ วิสุํ คตานํ อวิปฺปวาสสีมตฺตา เนว จีวรานิ นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติ, สอุสฺสาหตาย นิสฺสโย น ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ อนฺตรามคฺเคติ ธมฺมํ สุตฺวา อาคจฺฉนฺตานํ อนฺตรามคฺเคฯ

‘‘อิธ อปจฺจุทฺธรณ’’นฺติ อิมินา อธิฏฺฐานวิกปฺปนานิ วิย ปจฺจุทฺธรณมฺปิ กาเยน วา วาจาย วา กตฺตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ กายวาจาหิ กตฺตพฺพสฺส อกรณโตติ อิทํ กายวาจาสมุฏฺฐานํ วุตฺตํฯ อธิฏฺฐิตติจีวรตา, อนตฺถตกถินตา, อลทฺธสมฺมุติตา, รตฺติวิปฺปวาโสติ อิมาเนตฺถ จตฺตาริ องฺคานิฯ

อุโทสิตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยกถินสิกฺขาปทวณฺณนา

[497] ตติเย ปาฬิยํ จีวรปจฺจาสา นิกฺขิปิตุนฺติ จีวรปจฺจาสาย สติยา นิกฺขิปิตุนฺติ อตฺโถฯ นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนาติ เอตฺถ ทุติยกถิเน วิย สามิวเสเนว กรณวจนสฺส อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[499-500] ตุยฺหํ ทมฺมีติ ทินฺนนฺติ ‘‘ตุยฺหํ, ภนฺเต, อกาลจีวรํ ทมฺมี’’ติ เอวํ ทินฺนํ, เอตมฺปิ กาเล อาทิสฺส ทินฺนํ นาม โหตีติ อธิปฺปาโยฯ อิทํ ปน อฏฺฐกถาวจนํ, ปาฬิยํ ‘‘กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺน’’นฺติ อิทญฺจ ‘‘อกาลจีวร’’นฺติ วจนสามญฺญโต ลพฺภมานํ สพฺพมฺปิ ทสฺเสตุํ อตฺถุทฺธารวเสน วุตฺตํ ปฐมอนิยเต โสตสฺส รโห วิยฯ สงฺฆสฺส หิ กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺนํ อกาเล อุปฺปนฺนจีวรํ วิย สมฺมุขีภูเตหิ วุตฺถวสฺเสหิ, อวุตฺถวสฺเสหิ จ สพฺเพหิปิ ภาเชตพฺพตาสามญฺเญน อกาลจีวรํ นาม โหตีติ ทสฺสนตฺถํ อตฺถุทฺธารวเสน ปาฬิยํ ‘‘กาเลปิ อาทิสฺส ทินฺน’’นฺติ วุตฺตํ, น ปน ‘‘ตโต ภาเชตฺวา ลทฺธจีวรมฺปิ อกาเล ลทฺธจีวรมฺปิ วุตฺถวสฺสานํ เอกมาสปริหารํ, ปญฺจมาสปริหารํ วา น ลภติ, ปจฺจาสาจีวเร อสติ ทสาหปริหารเมว ลภตี’’ติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, อฏฺฐกถายมฺปิ ‘‘อาทิสฺส ทินฺน’’นฺติ วจนสามญฺญโต ลพฺภมานํ สพฺพํ อตฺถุทฺธารวเสน ทสฺเสตุํ ‘‘เอกปุคฺคลสฺส วา อิทํ ตุยฺหํ ทมฺมีติ ทินฺน’’นฺติ วุตฺตํ, น ปน ตถาลทฺธํ วา อกาเล ลทฺธํ วา อนตฺถตกถินานํ ทสาหพฺภนฺตเร อธิฏฺฐาตพฺพนฺติ ทสฺเสตุนฺติ เวทิตพฺพํ อิตรถา ปาฬิอฏฺฐกถาหิ วิรุชฺฌนโตฯ ตถา หิ อจฺเจกจีวรสิกฺขาปเท อกาเล อุปฺปนฺนมฺปิ อจฺเจกจีวรํ ‘‘ยาวจีวรกาลสมยํ นิกฺขิปิตพฺพ’’นฺติ (ปารา. 648) วุตฺตํ, ตสฺส อฏฺฐกถายญฺจ ‘‘ปวารณมาสสฺส ชุณฺหปกฺขปญฺจมิยํ อุปฺปนฺนสฺส อจฺเจกจีวรสฺส อนตฺถเต กถิเน เอกาทสทิวสาธิโก มาโส, อตฺถเต กถิเน เอกาทสทิวสาธิกา ปญฺจ มาสา จ ปริหาโร วุตฺโต, ตเมว ปริหารํ สนฺธาย ‘ฉฏฺฐิโต ปฏฺฐาย ปน อุปฺปนฺนํ อนจฺเจกจีวรมฺปิ ปจฺจุทฺธริตฺวา ฐปิตจีวรมฺปิ เอตํ ปริหารํ ลภติเยวา’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.646-649) วุตฺตํฯ ตสฺมา กาเลปิ อกาเลปิ จ ยถาตถา ลทฺธํ อติเรกจีวรํ วุตฺถวสฺสานํ เอกมาสํ, ปญฺจมาสํ วา ยถารหํ ปริหารํ ลภติ เอวาติ คเหตพฺพํฯ

เอวํ ปน อวตฺวา ปทภาชนํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ