กายสํสคฺคราคาทิภาเว สพฺพาวตฺถายปิ อิตฺถิยา สณฺฐาเน ปญฺญายมาเน อนามาสทุกฺกฏํ น วิคจฺฉตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ สงฺกมาทีนํ ฐานาจาวนวเสน อจาเลตพฺพตาย น กายปฺปฏิพทฺธโวหาโรติ ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ

[282] เอกปทิกสงฺกโมติ ตนุกเสตุฯ ‘‘อาวิญฺฉนฺโต’’ติ วุตฺตตฺตา จาเลตุํ ยุตฺตาย เอว รชฺชุยา ถุลฺลจฺจยํ, น อิตราย ภิตฺติถมฺภาทิคติกตฺตาติ อาห ‘‘ยา มหารชฺชุ โหตี’’ติอาทิฯ เตน จาเลตุํ ยุตฺเต ตนุกรชฺชุทณฺฑเก อจาเลตฺวา ผุสนฺตสฺสาปิ ถุลฺลจฺจยเมวาติ ทีปิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ปฏิจฺฉาเทตพฺพาติ ฉาทนาทิวเสน คูหิตพฺพาฯ มนุสฺสิตฺถี, มนุสฺสิตฺถิสญฺญิตา, กายสํสคฺคราโค, วายาโม, เตน หตฺถาทีสุ ผุสนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

กายสํสคฺคสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา

[285] ตติเย อสทฺธมฺมปฏิสญฺญุตฺตนฺติ เมถุนธมฺมปฏิสํยุตฺตํฯ พาลาติ สุภาสิตทุพฺภาสิตํ อชานนฺตี , สุรามทมตฺตตาย อุมฺมตฺตกาทิภาเวน จ อชานนฺตีปิ เอตฺเถว สงฺคยฺหติฯ น ตาว สีสํ เอตีติ สงฺฆาทิเสสปจฺจยตฺตสงฺขาตํ มตฺถกํ ปาริปูริ น โหติ, มคฺคเมถุเนหิ อฆฏิตตฺตา ทุกฺกฏํ ปน โหติ เอวฯ

อปสาเทตีติ อปสาทกรวจนํ กโรติฯ โทสํ เทตีติ โทสํ ปติฏฺฐาเปติฯ ตีหีติ อนิมิตฺตาสีติอาทีนํ ปทานํ อทุฏฺฐุลฺลภาเวนาปิ อตฺถโยชนารหตฺตา ปสฺสาวมคฺคาทิปฏิสญฺญุตฺตตานิยโม นตฺถีติ วุตฺตํ, เตหิ ปน อฏฺฐหิ ปเทหิ ปริพฺพาชิกาวตฺถุสฺมิํ (ปารา. 289) วิย ถุลฺลจฺจยนฺติ เวทิตพฺพํฯ

กุญฺจิกปนาฬิมตฺตนฺติ กุญฺจิกาฉิทฺทมตฺตํฯ สุกฺขโสตาติ ทกโสตสฺส สุกฺขตาย โลหิตวณฺณวิคโม โหตีติ วุตฺตํฯ

สุทฺธานีติ เมถุนาทิปเทหิ อโยชิตานิปิฯ

เมถุนธมฺเมน ฆฏิตาเนวาติ อิทํ อุปลกฺขณมตฺตํ, วจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺเคหิปิ อนิมิตฺเต ‘‘ตว วจฺจมคฺโค, ปสฺสาวมคฺโค วา อีทิโส’’ติอาทินา ฆฏิเตปิ อาปตฺติกราเนวฯ

[286] ครุกาปตฺตินฺติ ภิกฺขุนิยา อุพฺภชาณุมณฺฑลิกาย ปาราชิกาปตฺติํ สนฺธาย วทติฯ

[287] หสนฺโต หสนฺโตติ อุปลกฺขณมตฺตํ, อหสนฺโตปิ เยน เกนจิ อากาเรน อตฺตโน วิปริณตจิตฺตตํ อิตฺถิยา ปกาเสนฺโต วทติ, อาปตฺติเยวฯ

กายจิตฺตโตติ หตฺถมุทฺทาย โอภาเสนฺตสฺส กายจิตฺตโต สมุฏฺฐาติฯ

[288] ตสฺมา ทุกฺกฏนฺติ อปฺปฏิวิชานนโต ทุกฺกฏํ, ปฏิวิชานเน ปน สติ ถุลฺลจฺจยเมว ปริพฺพาชิกาวตฺถุสฺมิํ (ปารา. 289) วิย อเขตฺตปทตฺตาฯ เขตฺตปเท หิ ปฏิวิชานนฺติยา สงฺฆาทิเสโสว สิยา เมถุนธมฺมยาจนวตฺถุทฺวเย (ปารา. 289) วิย, ตํ ปน วตฺถุทฺวยํ เมถุนยาจนโต จตุตฺถสงฺฆาทิเสเส วตฺตพฺพมฺปิ ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทมตฺเตน ปวตฺตตฺตา อิธ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอวํ เขตฺตปเทน วทนฺตสฺส อิตฺถิยา อปฺปฏิวิชานนฺติยา กิํ โหตีติ? กิญฺจาปิ อยํ นาม อาปตฺตีติ ปาฬิอฏฺฐกถาสุ น วุตฺตํ, อถ โข ถุลฺลจฺจเยเนเวตฺถ ภวิตพฺพํ ฯ ตถา หิ อเขตฺตปเท อปฺปฏิวิชานนฺติยา ทุกฺกฏํ, ปฏิวิชานนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ วุตฺตํฯ เขตฺตปเท ปน ปฏิวิชานเน สงฺฆาทิเสโสว วุตฺโต, อปฺปฏิวิชานเน ถุลฺลจฺจยเมว ภวิตุํ ยุตฺตํ, น ทุกฺกฏํ, อเขตฺตปทโต วิเสสาภาวปฺปสงฺโคติ คเหตพฺพํฯ ยถา เจตฺถ, เอวํ จตุตฺถสิกฺขาปเทปิ อเขตฺตปเท ปฏิวิชานนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ, อปฺปฏิวิชานนฺติยา ทุกฺกฏํ, เขตฺตปเท ปน อปฺปฏิวิชานนฺติยา ถุลฺลจฺจยนฺติ เวทิตพฺพํฯ ปาฬิยํ นวาวุตนฺติ นววีตํฯ

[288] อสทฺธมฺมํ สนฺธายาติ เมถุนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตญฺหิ ปุตฺตสมุปฺปตฺติยา พีชนิกฺเขปโต วปฺปปริยายํ ลภตีติฯ

สํสีทตีติ วหติ, สํสรียตีติ วา อตฺโถฯ มนุสฺสิตฺถี, ตถาสญฺญิตา, ทุฏฺฐุลฺลวาจสฺสาทราโค, เตน โอภาสนํ, ตงฺขณวิชานนนฺติ อิมาเนตฺถ ปญฺจ องฺคานิฯ

ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทวณฺณนา

[290] จตุตฺเถ ปเรหิ ปตฺเต ปาติยมานานํ ภิกฺขาปิณฺฑานํ ปาโต สนฺนิปาโตติ ปิณฺฑปาโตติ ภิกฺขาหาโร วุจฺจติ, ตํสทิสตาย อญฺโญปิ โย โกจิ ภิกฺขาจริยํ วินา ภิกฺขูหิ ลทฺโธ ปิณฺฑปาโตตฺเวว วุจฺจติฯ ปติ เอติ เอตสฺมาติ ปจฺจโยติ อาห ‘‘ปติกรณฏฺเฐน ปจฺจโย’’ติฯ โรคทุกฺขานํ วา ปฏิปกฺขภาเวน อยติ ปวตฺตตีติ ปจฺจโยฯ สปฺปายสฺสาติ หิตสฺสฯ นครปริกฺขาเรหีติ นครํ ปริวาเรตฺวา รกฺขณเกหิฯ ราชูนํ เคหปริกฺเขโป ปริขา อุทฺทาโป ปากาโร เอสิกา ปลิโฆ อฏฺโฏติ อิเม สตฺต นครปริกฺขาราติ วทนฺติฯ เสตปริกฺขาโรติ วิสุทฺธิสีลาลงฺกาโรฯ อริยมคฺโค หิ อิธ ‘‘รโถ’’ติ อธิปฺเปโต, ตสฺส จ สมฺมาวาจาทโย อลงฺการฏฺเฐน ‘‘ปริกฺขารา’’ติ วุตฺตาฯ จกฺกวีริโยติ วีริยจกฺโกฯ ชีวิตปริกฺขาราติ ชีวิตสฺส ปวตฺติการณานิฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมฺมา อุทฺธํ อาเนตพฺพา ปริเยสิตพฺพาฯ

[291] อุปจาเรติ ยตฺถ ฐิโต วิญฺญาเปตุํ สกฺโกติ, ตาทิเส ฐาเนฯ กาโม เจว เหตุ จ ปาริจริยา จ อตฺโถติ ปาฬิยํ ‘‘อตฺตโน กามํ, อตฺตโน เหตุํ, อตฺตโน อธิปฺปายํ, อตฺตโน ปาริจริย’’นฺติ (ปารา. 292) วุตฺเตสุ อิเมสุ จตูสุ ปเทสุ กาโม, เหตุ, ปาริจริยา จ อฏฺฐกถายํ วุตฺเต ปฐเม อตฺถวิกปฺเป วิคฺคหวากฺยาธิปฺปายสูจนโต อตฺโถฯ เสสนฺติ อธิปฺปายปทเมกํฯ พฺยญฺชนนฺติ พฺยญฺชนมตฺตํ, ปฐมวิกปฺปานุปโยคิตาย วจนมตฺตนฺติ อตฺโถฯ ทุติเย อตฺถวิกปฺเปปิ เอเสว นโยฯ

ยถาวุตฺตเมว อตฺถํ ปทภาชเนน สํสนฺทิตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อตฺตโน กามํ อตฺตโน เหตุํ อตฺตโน ปาริจริยนฺติ หิ วุตฺเต ชานิสฺสนฺติ ปณฺฑิตา’’ติอาทิ อารทฺธํฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ‘‘อตฺตโน เหตุ’’นฺติ วุตฺเต อตฺตโน อตฺถายาติ อยมตฺโถ วิญฺญายติ, ‘‘อตฺตโน กามํ อตฺตโน ปาริจริย’’นฺติ วุตฺเต กาเมน ปาริจริยาติ อยมตฺโถ วิญฺญายติฯ ตสฺมา อิเมหิ ตีหิ ปเทหิ อตฺตโน อตฺถาย กาเมน ปาริจริยา อตฺตกามปาริจริยาติ อิมํ อตฺถวิกปฺปํ วิญฺญู ชานิสฺสนฺติฯ