เมนู

ติกจฺเฉโทติ ติกปาจิตฺติยาทิติกปริจฺเฉโท ฯ พุทฺธวจนํ สงฺคหิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ อสฺสาติ พุทฺธวจนสฺสฯ สงฺคีติปริโยสาเน สาธุการํ ททมานา วิยาติ สมฺพนฺโธฯ อจฺฉรํ ปหริตุํ ยุตฺตานิ อจฺฉริยานิ, ปุปฺผวสฺสเจลุกฺเขปาทีนิฯ ยา ‘‘ปญฺจสตา’’ติ จ ‘‘เถริกา’’ติ จ ปวุจฺจติ, อยํ ปฐมมหาสงฺคีติ นามาติ สมฺพนฺโธฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

ปฐมมหาสงฺคีติกถาวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

ทุติยสงฺคีติกถาวณฺณนา

เอวํ ปฐมมหาสงฺคีติํ ทสฺเสตฺวา ยทตฺถํ สา อิธ ทสฺสิตา, ตํ นิคมนวเสน ทสฺเสนฺโต อิมิสฺสาติอาทิมาหฯ ตตฺรายํ อาจริยปรมฺปราติ ตสฺมิํ ชมฺพุทีเป อยํ อาจริยานํ ปเวณี ปฏิปาฏิฯ วิชิตาวิโนติ วิชิตสพฺพกิเลสปฏิปกฺขตฺตา วิชิตวนฺโตฯ ชมฺพุสิริวฺหเยติ ชมฺพุสทิโส สิริมนฺโต อวฺหโย นามํ ยสฺส ทีปสฺส, ตสฺมิํ ชมฺพุทีเปติ วุตฺตํ โหติฯ มหนฺเตน หิ ชมฺพุรุกฺเขน อภิลกฺขิตตฺตา ทีโปปิ ‘‘ชมฺพู’’ติ วุจฺจติฯ อจฺฉิชฺชมานํ อวินสฺสมานํ กตฺวาฯ วินยวํสนฺติอาทีหิ ตีหิ วินยปาฬิเยว กถิตา ปริยายวจนตฺตา เตสํฯ ปกตญฺญุตนฺติ เวยฺยตฺติยํ, ปฏุภาวนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ธุรคฺคาโหติ ปธานคฺคาหี, สพฺเพสํ ปาโมกฺโข หุตฺวา คณฺหีติ วุตฺตํ โหติฯ ภิกฺขูนํ สมุทาโย สมูโห ภิกฺขุสมุทาโย

ยทาติ นิพฺพายิํสูติ สมฺพนฺโธฯ โชตยิตฺวา จ สพฺพธีติ ตเมว สทฺธมฺมํ สพฺพตฺถ ปกาสยิตฺวาฯ ชุติมนฺโตติ ปญฺญาชุติยา ยุตฺตา, เตชวนฺโต วา, มหานุภาวาติ อตฺโถฯ นิพฺพายิํสูติ อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา นิพฺพายิํสุฯ อนาลยาติ อสงฺคาฯ

อถาติ ปจฺฉา, ยทา ปรินิพฺพายิํสุ, ตโต ปรนฺติ อตฺโถฯ กปฺปติ สิงฺคีโลณกปฺโปติ เอตฺถ กปฺป-สทฺโท วิกปฺปตฺโถ, เตน สิงฺคีโลณวิกปฺโปปิ กปฺปติฯ อิทมฺปิ ปกฺขนฺตรํ กปฺปตีติ อตฺโถ, เอวํ สพฺพตฺถฯ

ตตฺถ สิงฺเคน โลณํ ปริหริตฺวา อโลณกปิณฺฑปาเตน สทฺธิํ ภุญฺชิตุํ กปฺปติ , สนฺนิธิํ น กโรตีติ อธิปฺปาโยฯ กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโปติ ทฺวงฺคุลํ อติกฺกนฺตาย ฉายาย วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิตุํ กปฺปตีติ อตฺโถฯ กปฺปติ คามนฺตรกปฺโปติ ‘‘คามนฺตรํ คมิสฺสามี’’ติ ปวาริเตน อนติริตฺตโภชนํ ภุญฺชิตุํ กปฺปตีติ อตฺโถฯ กปฺปติ อาวาสกปฺโปติ เอกสีมาย นานาเสนาสเนสุ วิสุํ วิสุํ อุโปสถาทีนิ สงฺฆกมฺมานิ กาตุํ วฏฺฏตีติ อตฺโถฯ กปฺปติ อนุมติกปฺโปติ ‘‘อนาคตานํ อาคตกาเล อนุมติํ คเหสฺสามา’’ติ เตสุ อนาคเตสุเยว วคฺเคน สงฺเฆน กมฺมํ กตฺวา ปจฺฉา อนุมติํ คเหตุํ กปฺปติ, วคฺคกมฺมํ น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโปติ อาจริยุปชฺฌาเยหิ อาจิณฺโณ กปฺปตีติ อตฺโถฯ โส ปน เอกจฺโจ กปฺปติ ธมฺมิโก, เอกจฺโจ น กปฺปติ อธมฺมิโกติ เวทิตพฺโพฯ กปฺปติ อมถิตกปฺโปติ ยํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ ทธิภาวํ อสมฺปตฺตํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ภุญฺชิตุํ กปฺปตีติ อตฺโถฯ กปฺปติ ชโฬคิํ ปาตุนฺติ เอตฺถ ชโฬคีติ ตรุณสุรา, ยํ มชฺชสมฺภารํ เอกโต กตํ มชฺชภาวมสมฺปตฺตํ, ตํ ปาตุํ วฏฺฏตีติ อธิปฺปาโยฯ ชาตรูปรชตนฺติ เอตฺถ สรสโต วิการํ อนาปชฺชิตฺวา สพฺพทา ชาตรูปเมว โหตีติ ชาตํ รูปํ เอตสฺสาติ ชาตรูปํ, สุวณฺณํฯ ธวลสภาวตาย ราชตีติ รชตํ, รูปิยํฯ สุสุนาคปุตฺโตติ สุสุนาคสฺส ปุตฺโตฯ กากณฺฑกปุตฺโตติ กากณฺฑกสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุตฺโตฯ วชฺชีสูติ ชนปทนามตฺตา พหุวจนํ กตํฯ

ตทหุโปสเถติ เอตฺถ ตทหูติ ตสฺมิํ อหนิฯ อุปวสนฺติ เอตฺถาติ อุโปสโถ, อุปวสนฺตีติ จ สีลสมาทาเนน วา อนสนาทินา วา อุเปตา หุตฺวา วสนฺตีติ อตฺโถฯ กํสปาตินฺติ สุวณฺณปาติํฯ มาสกรูปนฺติ มาสโก เอวฯ สพฺพํ ตาว วตฺตพฺพนฺติ อิมินา สตฺตสติกกฺขนฺธเก (จูฬว. 446 อาทโย) อาคตา สพฺพาปิ ปาฬิ อิธ อาเนตฺวา วตฺตพฺพาติ ทสฺเสติฯ สงฺคายิตสทิสเมว สงฺคายิํสูติ สมฺพนฺโธฯ

สา ปนายํ สงฺคีตีติ สมฺพนฺโธฯ เตสูติ เตสุ สงฺคีติการเกสุ เถเรสุฯ วิสฺสุตา เอเต สทฺธิวิหาริกา เญยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ สาณสมฺภูโตติ สาณเทสวาสี สมฺภูตตฺเถโรฯ ทุติโย สงฺคโหติ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ ปนฺนภาราติ ปติตกฺขนฺธภาราฯ

อพฺพุทนฺติ อุปทฺทวํ วทนฺติฯ ‘‘ภควโต วจนํ เถเนตฺวา อตฺตโน วจนสฺส ทีปนโต อพฺพุทนฺติ โจรกมฺม’’นฺติ เอเกฯ อิทนฺติ วกฺขมานนิทสฺสนํฯ สนฺทิสฺสมานา มุขา สมฺมุขาฯ ภาวิตมคฺคนฺติ อุปฺปาทิตชฺฌานํฯ สาธุ สปฺปุริสาติ เอตฺถ สาธูติ อายาจนตฺเถ นิปาโต, ตํ ยาจามีติ อตฺโถฯ หฏฺฐปหฏฺโฐติ ปุนปฺปุนํ สนฺตุฏฺโฐฯ อุทคฺคุทคฺโคติ สรีรวิการุปฺปาทนปีติวเสน อุทคฺคุทคฺโค, ปีติมา หิ ปุคฺคโล กายจิตฺตานํ อุคฺคตตฺตา ‘‘อุทคฺคุทคฺโค’’ติ วุจฺจติฯ

เตน โข ปน สมเยนาติ ยสฺมิํ สมเย ทุติยํ สงฺคีติํ อกริํสุ, ตสฺมิํ สมเยติ อตฺโถฯ ตํ อธิกรณํ น สมฺปาปุณิํสูติ ตํ วชฺชิปุตฺตเกหิ อุปฺปาทิตํ อธิกรณํ วินิจฺฉินิตุํ น สมฺปาปุณิํสุ นาคมิํสุฯ โน อหุวตฺถาติ สมฺพนฺโธฯ ยาวตายุกํ ฐตฺวา ปรินิพฺพุตาติ สมฺพนฺโธฯ กิํ ปน กตฺวา เถรา ปรินิพฺพุตาติ? อาห ทุติยํ สงฺคหํ กตฺวาติอาทิฯ อนิจฺจตาวสนฺติ อนิจฺจตาธีนตํฯ ชมฺมินฺติ ลามกํฯ ทุรภิสมฺภวํ อนภิภวนียํ อติกฺกมิตุํ อสกฺกุเณยฺยํ อนิจฺจตํ เอวํ ญตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ

ทุติยสงฺคีติกถาวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

ตติยสงฺคีติกถาวณฺณนา

สตฺต วสฺสานีติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ อติจฺฉถาติ อติกฺกมิตฺวา อิจฺฉถ, อิโต อญฺญตฺถ คนฺตฺวา ภิกฺขํ ปริเยสถาติ อตฺโถฯ ภตฺตวิสฺสคฺคกรณตฺถายาติ ภตฺตสฺส อชฺโฌหรณกิจฺจตฺถาย, ภุญฺชนตฺถายาติ อตฺโถฯ ‘‘โสฬสวสฺโส’’ติ อุทฺเทโส กถนํ อสฺส อตฺถีติ โสฬสวสฺสุทฺเทสิโก, ‘‘โสฬสวสฺสิโก’’ติ อตฺโถฯ

ตีสุ เวเทสูติอาทีสุ อิรุเวทยชุเวทสามเวทสงฺขาเตสุ ตีสุ เวเทสุฯ ตโย เอว กิร เวทา อฏฺฐกาทีหิ ธมฺมิเกหิ อิสีหิ โลกสฺส สคฺคมคฺควิภาวนตฺถาย กตาฯ เตเนว หิ เต เตหิ วุจฺจนฺติฯ อาถพฺพณเวโท ปน ปจฺฉา อธมฺมิเกหิ พฺราหฺมเณหิ ปาณวธาทิอตฺถาย กโตฯ ปุริเมสุ จ ตีสุ เวเทสุ เตเหว ธมฺมิกสาขาโย อปเนตฺวา ยาควธาทิทีปิกา อธมฺมิกสาขา ปกฺขิตฺตาติ เวทิตพฺพาฯ นิฆณฺฑูติ รุกฺขาทีนํ เววจนปฺปกาสกํ ปริยายนามานุรูปํ สตฺถํฯ