กุสสงฺกามนวตฺถุกถาวณฺณนา

[138] พลสาติ พเลนฯ สาฏโก ภวิสฺสติ, คณฺหิสฺสามีติ อนาคตวจนํ ปสิพฺพกคฺคหณโต ปุเรตรํ สมุปฺปนฺนปริกปฺปทสฺสนวเสน วุตฺตํฯ คหณกฺขเณ ปน ‘‘สาฏโก เจ, คณฺหามี’’ติ ปสิพฺพกํ คณฺหาตีติ เอวเมตฺถ อธิปฺปาโย คเหตพฺโพ, น ปน พหิ นีหริตฺวา สาฏกภาวํ ญตฺวา คเหสฺสามีติ, เตนาห ‘‘อุทฺธาเรเยว ปาราชิก’’นฺติฯ อิตรถา ‘‘อิทานิ น คณฺหามิ, ปจฺฉา อนฺธกาเร ชาเต วิชานนกาเล วา คณฺหิสฺสามิ, อิทานิ โอโลเกนฺโต วิย หตฺถคตํ กโรมี’’ติ คณฺหนฺตสฺสาปิ คหณกฺขเณ อวหาโร ภเวยฺย, น จ ตํ ยุตฺตํ ตทา คหเณ สนฺนิฏฺฐานาภาวาฯ สนฺนิฏฺฐาปกเจตนาย เอว หิ ปาณาติปาตาทิอกุสลํ วิยฯ น หิ ‘‘ปจฺฉา วธิสฺสามี’’ติ ปาณํ คณฺหนฺตสฺส ตเทว ตสฺมิํ มเตปิ ปาณาติปาโต โหติ วธกเจตนาย ปโยคสฺส อกตตฺตา, เอวมิธาปิ อตฺถงฺคเต สูริเย อวหริสฺสามีติอาทินา กาลปริกปฺปนวเสน ฐานา จาวิเตปิ ตทาปิ อวหาโร น โหติ โอกาสปริกปฺเป (ปารา. อฏฺฐ. 1.138) วิย, ตสฺมิํ ปน ยถาปริกปฺปิตฏฺฐาเน กาเล อาคเต ภณฺฑํ ภูมิยํ อนิกฺขิปิตฺวาปิ เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉโต ปทวาเรน อวหาโรติ ขายติฯ ตสฺมา ภณฺฑปริกปฺโป โอกาสปริกปฺโป กาลปริกปฺโปติ ติวิโธปิ ปริกปฺโป คเหตพฺโพฯ อฏฺฐกถายํ ปน โอกาสปริกปฺเป สโมธาเนตฺวา กาลปริกปฺโป วิสุํ น วุตฺโตติ อมฺหากํ ขนฺติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ ปทวาเรน กาเรตพฺโพติ ภูมิยํ อนิกฺขิปิตฺวา วีมํสิตตฺตา วุตฺตํฯ ปริยุฏฺฐิโตติ อนุพทฺโธฯ

ปริกปฺโป ทิสฺสตีติ คหณกฺขเณ ปริกปฺโป ทิสฺสติ, น ตทา เตสํ มเตน อวหาโรติ ทสฺเสติฯ ทิสฺวา หฏตฺตา ปริกปฺปาวหาโร น ทิสฺสตีติ ปจฺฉา ปน พหิ วีมํสิตฺวา สาฏกภาวํ ญตฺวา ตโต ปจฺฉา เถยฺยจิตฺเตน หฏตฺตา ปุพฺเพ กตสฺส ปริกปฺปสฺส อวหารานงฺคตฺตา ‘‘สุตฺต’’นฺติ ญตฺวา หรเณ วิย เถยฺยาวหาโร เอว สิยาฯ ตสฺมา ปริกปฺปาวหาโร น ทิสฺสติฯ สาฏโก เจ ภวิสฺสตีติอาทิกสฺส ปริกปฺปสฺส ตทา อวิชฺชมานตฺตา เกวลํ อวหาโร เอว, น ปริกปฺปาวหาโรติ อธิปฺปาโย, เตน ภณฺฑปริกปฺปาวหารสฺส ‘‘สาฏโก เจ ภวิสฺสติ, คเหสฺสามี’’ติ เอวํ ภณฺฑสนฺนิฏฺฐานาภาวกฺขเณเยว ปวตฺติํ ทสฺเสติ, เตนาห ‘‘ยํ ปริกปฺปิตํ, ตํ อทิฏฺฐํ ปริกปฺปิตภาเว ฐิตํเยว อุทฺธรนฺตสฺส อวหาโร’’ติฯ ยทิ เอวํ กสฺมา โอกาสปอปฺปาวหาโร ภณฺฑํ ทิสฺวา อวหรนฺตสฺส ปริกปฺปาวหาโร สิยาติ? นายํ โทโส อภณฺฑวิสยตฺตา ตสฺส ปริกปฺปสฺส, ปุพฺเพว ทิสฺวา ญาตภณฺฑสฺเสว หิ โอกาสปริกปฺโป วุตฺโตฯ ตํ มญฺญมาโน ตํ อวหรีติ อิทํ สุตฺตํ กิญฺจาปิ ‘‘ตญฺเญเวต’’นฺติ นิยเมตฺวา คณฺหนฺตสฺส วเสน วุตฺตํ, ตถาปิ ‘‘ตญฺเจ คณฺหิสฺสามี’’ติ เอวํ ปวตฺเต อิมสฺมิํ ปริกปฺเปปิ ‘‘คณฺหิสฺสามี’’ติ คหเณ นิยมสพฺภาวา อวหารตฺถสาธกํ โหตีติ อุทฺธฏํ, เตเนว ‘‘สเมตี’’ติ วุตฺตํฯ

เกจีติ มหาอฏฺฐกถายเมว เอกจฺเจ อาจริยาฯ มหาปจฺจริยํ ปนาติอาทินาปิ เกจิวาโท คารยฺโห, มหาอฏฺฐกถาวาโทว ยุตฺตตโรติ ทสฺเสติฯ

อลงฺการภณฺฑนฺติ องฺคุลิมุทฺทิกาทิฯ กุสํ ปาเตตฺวาติ วิลีวมยํ วา ตาลปณฺณาทิมยํ วา กตสญฺญาณํ ปาเตตฺวาฯ ปรโกฏฺฐาสโต กุเส อุทฺธเฏปิ น ตาว กุสสฺส ปริวตฺตนํ ชาตนฺติ วุตฺตํ ‘‘อุทฺธาเร รกฺขตี’’ติฯ หตฺถโต มุตฺตมตฺเต ปาราชิกนฺติ อิมินา ฐานาจาวนํ ธุรนิกฺเขปญฺจ วินา กุสสงฺกามนํ นาม วิสุํ เอโกยํ อวหาโรติ ทสฺเสติฯ

สพฺเพปิ หิ อวหารา สาหตฺถิกาณตฺติกาธิปฺปายโยเคหิ นิปฺผาทิยมานา อตฺถโต ฐานาจาวนธุรนิกฺเขปกุสสงฺกามเนสุ ตีสุ สโมสรนฺตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อิตโร ตสฺส ภาคํ อุทฺธรติ, อุทฺธาเร ปาราชิกนฺติ ปุริมสฺส อตฺตโน โกฏฺฐาเส อาลยสฺส อวิคตตฺตา วุตฺตํ, อาลเย ปน สพฺพถา อสติ อวหาโร น โหติ, เตนาห ‘‘วิจินิตาวเสสํ คณฺหนฺตสฺสาปิ อวหาโร นตฺเถวา’’ติฯ

นายํ มมาติ ชานนฺโตปีติ เอตฺถ ปิ-สทฺเทน ตตฺถ เวมติโกปิ หุตฺวา เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺโตปิ สงฺคยฺหติฯ สิเวยฺยกนฺติ สิวิรฏฺเฐ ชาตํฯ

[140-1] กปฺปิยํ การาเปตฺวาติ ปจาเปตฺวาฯ ตสฺมิํ ปาจิตฺติยนฺติ อทินฺนาทานภาเวน สหปโยคสฺสาปิ อภาวา ทุกฺกฏํ น วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อาณตฺเตหีติ สมฺมเตน อาณตฺเตหิฯ อาณตฺเตนาติ สามิเกหิ อาณตฺเตนฯ ภณฺฑเทยฺยนฺติ สมฺมตาทีหิ ทินฺนตฺตา น ปราชิกํ ชาตํ, อสนฺตํ ปุคฺคลํ วตฺวา คหิตตฺตา ปน ภณฺฑเทยฺยํ วุตฺตํฯ อญฺเญน ทิยฺยมานนฺติ สมฺมตาทีหิ จตูหิ อญฺเญน ทิยฺยมานํฯ คณฺหนฺโตติ ‘‘อปรสฺส ภาคํ เทหี’’ติ วตฺวา คณฺหนฺโตฯ อปรสฺสาติ อสนฺตํ ปุคฺคลํ อทสฺเสตฺวา ปน ‘‘อปรํ ภาคํ เทหี’’ติ วา กูฏวสฺสานิ คเณตฺวา วา คณฺหโต คิหิสนฺตเก สามินา จ ‘‘อิมสฺส เทหี’’ติ เอวํ อาณตฺเตน จ ทินฺเน ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติ, สงฺฆสนฺตเก ปน โหตีติ อิมํ วิเสสํ ทสฺเสตุํ อสมฺมเตน วา อนาณตฺเตน วาติอาทิ ปุน วุตฺตํฯ อิตเรหิ ทิยฺยมานนฺติ สมฺมเตน อาณตฺเตน วา ทิยฺยมานํฯ เอวํ คณฺหโตติ ‘‘อปรมฺปิ ภาคํ เทหี’’ติ วตฺวา กูฏวสฺสานิ คเณตฺวา วา คณฺหโตฯ สามิเกน ปนาติ เอตฺถ ปน-สทฺโท วิเสสตฺถโชตโก, เตน ‘‘อปรมฺปิ ภาคํ เทหี’’ติ วา กูฏวสฺสานิ คเณตฺวา วา คณฺหนฺเต สามิเกน สยํ เทนฺเต วา ทาเปนฺเต วา วิเสโส อตฺถีติ วุตฺตํ โหติฯ สุทินฺนนฺติ ภณฺฑเทยฺยํ น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

เหฏฺฐา ปน สามิเกน เตน อาณตฺเตน วา ทิยฺยมานํ คิหิสนฺตกํ ‘‘อปรสฺส ภาคํ เทหี’’ติ วตฺวา คณฺหโต อปรสฺส อภาวโต สามิสนฺตกเมว โหตีติ ภณฺฑเทยฺยํ ชาตํ, อิธ ปน เตหิเยว ทิยฺยมานํ ‘‘อปรมฺปิ ภาคํ เทหี’’ติ วตฺวา วา กูฏวสฺสานิ คเณตฺวา วา คณฺหโต ‘‘เทหี’’ติ วุตฺตตฺตา อญฺญาตกวิญฺญตฺติมตฺตํ ฐเปตฺวา ภณฺฑเทยฺยํ น โหตีติ สุทินฺนเมวาติ วุตฺตํฯ อสฺสามิเกน ปน อาณตฺเตน ทินฺนํ ภณฺฑํ คณฺหโต ภณฺฑเทยฺยเมวาติ วทนฺติ, ปตฺตจตุกฺเก วิย อวหารตาเวตฺถ ยุตฺตา, สงฺฆสนฺตเก ปน ‘‘เทหี’’ติ วุตฺเตปิ สามิกสฺส กสฺสจิ อภาวา สมฺมเตน ทินฺเนปิ ภณฺฑเทยฺยํ วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ

[146-9] อาหราเปนฺเตสุ ภณฺฑเทยฺยนฺติ ‘‘คหิเต อตฺตมโน โหตี’’ติ วจนโต อนตฺตมนสฺส สนฺตกํ คหิตมฺปิ ปุน ทาตพฺพเมวาติ วุตฺตํฯ ‘‘สมฺมุขีภูเตหิ ภาเชตพฺพ’’นฺติ วจนโต ภาชนียภณฺฑํ อุปจารสีมฏฺฐานเมว ปาปุณาตีติ อาห ‘‘อนฺโตอุปจารสีมายํ ฐิตสฺเสว คเหตุํ วฏฺฏตี’’ติฯ ภณฺฑเทยฺยนฺติ อุภินฺนํ สาลยภาเวปิ โจรสฺส อทตฺวา สามิกสฺเสว ทาตพฺพํ โจเรนาปิ สามิกสฺเสว ทาตพฺพโตฯ เอเสว นโยติ ปํสุกูลสญฺญาย คหิเต ภณฺฑเทยฺยํ, เถยฺยจิตฺเตน ปาราชิกนฺติ อตฺโถฯ

วุฏฺฐหนฺเตสูติ คามํ ฉฑฺเฑตฺวา ปลายนฺเตสุฯ อวิเสเสนาติ สอุสฺสาหตาทิวิเสสํ อปรามสิตฺวา สามญฺญโตฯ สอุสฺสาหมตฺตเมว อาปตฺติภาวสฺส ปมาณํ สามิกานํ ปริจฺฉินฺนภาวโตฯ ตโตติ คณสนฺตกาทิโตฯ กุลสงฺคหณตฺถาย เทตีติ ปํสุกูลวิสฺสาสิกาทิสญฺญาย คเหตฺวา เทติ, ตทา กุลสงฺคหปจฺจยา จ ทุกฺกฏํ ภณฺฑเทยฺยญฺจ, เถยฺยจิตฺเต ปน สติ กุลสงฺคหณตฺถาย คณฺหโตปิ ปาราชิกเมวฯ อูนปญฺจมาสกาทีสุ กุลทูสกทุกฺกเฏน สทฺธิํ ถุลฺลจฺจยทุกฺกฏานิฯ เสนาสนตฺถาย นิยมิตนฺติ อิทํ อิสฺสรวตาย ททโต ถุลฺลจฺจยทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อิตรปจฺจยตฺถาย ทินฺนมฺปิ อเถยฺยจิตฺเตน อิสฺสรวตาย กุลสงฺคหณตฺถาย วา ญาตกาทีนํ วา ททโต ทุกฺกฏํ ภณฺฑเทยฺยญฺจ โหเตวฯ อิสฺสรวตายาติ ‘‘มยิ เทนฺเต โก นิวาเรสฺสติ, อหเมเวตฺถ ปมาณ’’นฺติ เอวํ อตฺตโน อิสฺสริยภาเวนฯ ถุลฺลจฺจยนฺติ กุลสงฺคหณตฺถาย วา อญฺญถา วา การเณน ททโต เสนาสนตฺถาย นิยมิตสฺส ครุภณฺฑตาย ถุลฺลจฺจยํ ภณฺฑเทยฺยญฺจฯ คีวาติ เอตฺถ เสนาสนตฺถาย นิยมิเต ถุลฺลจฺจเยน สทฺธิํ คีวา, อิตรสฺมิํ ทุกฺกเฏน สทฺธินฺติ เวทิตพฺพํฯ สุขาทิตเมวาติ อนฺโตอุปจารสีมายํ ฐตฺวา ภาเชตฺวา อตฺตโน สนฺตกํ กตฺวา ขาทิตตฺตา วุตฺตํฯ

สงฺฆิกญฺหิ วิหารปฏิพทฺธํ เวภงฺคิยํ พหิอุปจารสีมฏฺฐํ ภณฺฑํ อนฺโตอุปจารฏฺเฐหิ ภิกฺขูหิ เอว ภาเชตพฺพํ, น พหิ ฐิเตหิ อุปจารสีมาย ภาเชตพฺพนฺติฯ

[150] ‘‘วุตฺโต วชฺเชมี’’ติ วุตฺตภิกฺขุสฺมิํ ‘‘วุตฺโต วชฺเชหี’’ติ วุตฺตสฺส ปจฺฉา อุปฺปชฺชนกปาราชิกาทิโทสาโรปนโต, คหฏฺฐานํ วา ‘‘ภทนฺตา อปริจฺเฉทํ กตฺวา วทนฺตี’’ติ เอวํ โทสาโรปนโตฯ

[153-5] ฉาตชฺฌตฺตนฺติ เตน ฉาเตน ชิฆจฺฉาย อุทรคฺคินา ฌตฺตํ, ทฑฺฒํ ปีฬิตนฺติ อตฺโถฯ ธนุกนฺติ ขุทฺทกธนุสณฺฐานํ ลคฺคนกทณฺฑํฯ มทฺทนฺโต คจฺฉติ, ภณฺฑเทยฺยนฺติ เอตฺถ เอกสูกรคฺฆนกภณฺฑํ ทาตพฺพํ เอกสฺมิํ พนฺเธ อญฺเญสํ ตตฺถ อพชฺฌนโตฯ อทูหลนฺติ ยนฺตปาสาโณ, เยน อชฺโฌตฺถฏตฺตา มิคา ปลายิตุํ น สกฺโกนฺติฯ ปจฺฉา คจฺฉตีติ เตน กตปโยเคน อคนฺตฺวา ปจฺฉา สยเมว คจฺฉติ, เหฏฺฐา วุตฺเตสุปิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ เอเสว นโยฯ รกฺขํ ยาจิตฺวาติ ราชปุริสานํ สนฺติกํ คนฺตฺวา อนุทฺทิสฺส รกฺขํ ยาจิตฺวาฯ กุมีนมุขนฺติ กุมีนสฺส อนฺโต มจฺฉานํ ปวิสนมุขํฯ

[156] เถรานนฺติ อาคนฺตุกตฺเถรานํฯ เตสมฺปีติ อาวาสิกภิกฺขูนมฺปิฯ ปริโภคตฺถายาติ สงฺฆิเก กตฺตพฺพวิธิํ กตฺวา ปริภุญฺชนตฺถายฯ คหเณติ ปาฐเสโส ทฏฺฐพฺโพฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ อาวาเสฯ อญฺเญสนฺติ อญฺเญสํ อาคนฺตุกานํฯ เตสุปิ อาคนฺตุกา อนิสฺสราติ เสนาสเน นิรนฺตรํ วสนฺตานํ จีวรตฺถาย ทายเกหิ ภิกฺขูหิ วา นิยเมตฺวา ทินฺนตฺตา ภาเชตฺวา ขาทิตุํ อนิสฺสรา, อาคนฺตุเกหิปิ อิจฺฉนฺเตหิ ตสฺมิํ วิหาเร วสฺสานาทีสุ ปวิสิตฺวา จีวรตฺถาย คเหตพฺพํฯ เตสํ กติกาย ฐาตพฺพนฺติ สพฺพานิ ผลาผลานิ อภาเชตฺวา ‘‘เอตฺตเกสุ รุกฺเขสุ ผลานิ ภาเชตฺวา ปริภุญฺชิสฺสาม, อญฺเญสุ ผลาผเลหิ เสนาสนานิ ปฏิชคฺคิสฺสามา’’ติ วา, ‘‘ปิณฺฑปาตาทิปจฺจยํ สมฺปาเทสฺสามา’’ติ วา, ‘‘กิญฺจิปิ อภาเชตฺวา จตุปจฺจยตฺถาเยว อุปเนมา’’ติ วา เอวํ สมฺมา อุปเนนฺตานํ อาวาสิกานํ กติกาย อาคนฺตุเกหิ ฐาตพฺพํฯ มหาอฏฺฐกถายํ ‘‘อนิสฺสรา’’ติ วจเนน ทีปิโต เอว อตฺโถ, มหาปจฺจริยํ จตุนฺนํ ปจฺจยานนฺติอาทินา วิตฺถาเรตฺวา ทสฺสิโตฯ ปริโภควเสเนวาติ เอตฺถ เอว-สทฺโท อฏฺฐานปฺปยุตฺโต, ปริโภควเสน ตเมว ภาเชตฺวาติ โยเชตพฺพํฯ เอตฺถาติ เอตสฺมิํ วิหาเร, รฏฺเฐ วาฯ

เสนาสนปจฺจยนฺติ เสนาสนญฺจ ตทตฺถาย นิยเมตฺวา ฐปิตญฺจฯ เอกํ วา ทฺเว วา วรเสนาสนานิ ฐเปตฺวาติ วุตฺตเมวตฺถํ ปุน พฺยติเรกมุเขน ทสฺเสตุํ ‘‘มูลวตฺถุจฺเฉทํ ปน กตฺวา น อุปเนตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, เสนาสนสงฺขาตวตฺถุโน มูลจฺเฉทํ กตฺวา สพฺพานิ เสนาสนานิ น วิสฺสชฺเชตพฺพานีติ อตฺโถฯ เกจิ ปเนตฺถ ‘‘เอกํ วา ทฺเว วา วรเสนาสนานิ ฐเปตฺวา ลามกโต ปฏฺฐาย วิสฺสชฺเชนฺเตหิปิ เสนาสนภูมิโย น วิสฺสชฺเชตพฺพาติ อยมตฺโถ วุตฺโต’’ติ วทนฺติ, ตมฺปิ ยุตฺตเมว อิมสฺสาปิ อตฺถสฺส อวสฺสํ วตฺตพฺพโต, อิตรถา เกจิ สห วตฺถุนาปิ วิสฺสชฺเชตพฺพํ มญฺเญยฺยุํฯ

ปณฺณํ อาโรเปตฺวาติ ‘‘เอตฺตเก รุกฺเข รกฺขิตฺวา ตโต เอตฺตกํ คเหตพฺพ’’นฺติ ปณฺณํ อาโรเปตฺวาฯ นิมิตฺตสญฺญํ กตฺวาติ สงฺเกตํ กตฺวาฯ ทารกาติ เตสํ ปุตฺตนตฺตาทโย เย เกจิ โคเปนฺติ, เต สพฺเพปิ อิธ ‘‘ทารกา’’ติ วุตฺตาฯ ตโตติ ยถาวุตฺตทารุสมฺภารโตฯ อาปุจฺฉิตฺวาติ การกสงฺฆํ อาปุจฺฉิตฺวาฯ ตํ สพฺพมฺปิ อาหริตฺวาติ อนาปุจฺฉิตฺวาปิ ตาวกาลิกํ อาหริตฺวาฯ อยเมว ภิกฺขุ อิสฺสโรติอาทิโต ปฏฺฐาย อตฺตโน สนฺตเกหิ ทารุสมฺภาราทีหิ จ การาปิตตฺตา ปฏิชคฺคิตตฺตา จ สงฺฆิกเสนาสเน ภาคิตาย จ อยเมว อิสฺสโร, น จ โส ตโต วุฏฺฐาเปตพฺโพติ วุตฺตํ โหติฯ อุทกปูชนฺติ เจติยงฺคเณ สิญฺจนาทิปูชํฯ วตฺตสีเสนาติ เกวลํ สทฺธาย, น เวตนาทิอตฺถายฯ สวตฺถุกนฺติ สห ภูมิยาฯ กุฏฺฏนฺติ เคหภิตฺติํฯ ปาการนฺติ ปริกฺเขปปาการํฯ ตโตติ ฉฑฺฑิตวิหารโตฯ ตโต อาหริตฺวา เสนาสนํ กตํ โหตีติ สามนฺตคามวาสีหิ ภิกฺขูหิ ฉฑฺฑิตวิหารโต ทารุสมฺภาราทิํ อาหริตฺวา เสนาสนํ กตํ โหติฯ

[157] ‘‘ปุคฺคลิกปริโภเคน ปริภุญฺชตี’’ติ วุตฺตมตฺถํเยว ปากฏํ กาตุํ ‘‘อาคตาคตานํ วุฑฺฒตรานํ น เทตี’’ติ วุตฺตํฯ จตุภาคอุทกสมฺภินฺเนติ จตุตฺถภาเคน สมฺภินฺเนฯ ปาฬิยํ ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, ปาราชิกสฺสา’’ติ (ปารา. 157) สามิเกหิ ถุลฺลนนฺทํ อุทฺทิสฺส เอติสฺสา หตฺเถ ทินฺนตฺตา, อเถยฺยจิตฺเตน ปริภุญฺชิตตฺตา จ วุตฺตํฯ เถยฺยจิตฺเตน ปริภุตฺเตปิ จสฺสา ภณฺฑเทยฺยเมว อุปนิกฺขิตฺตภณฺฑฏฺฐานิยตฺตาฯ โอทนภาชนียวตฺถุสฺมินฺติ ‘‘อปรสฺส ภาคํ เทหี’’ติ อาคตวตฺถุสฺมิํ (ปารา. 141)ฯ

[159] ตสฺส กุลสฺส อนุกมฺปาย ปสาทานุรกฺขณตฺถายาติอาทินา กุลสงฺคหตฺถํ นากาสีติ ทสฺเสติฯ ‘‘ยาว ทารกา ปาสาทํ อาโรหนฺติ, ตาว ปาสาโท เตสํ สนฺติเก โหตู’’ติ ปุพฺเพ กาลปริจฺเฉทํ กตฺวา อธิฏฺฐิตตฺตา เอว ยถากาลปริจฺเฉทเมว ตตฺถ ติฏฺฐติ, ตโต ปรํ ปาสาโท สยเมว ยถาฐานํ คจฺฉติ, ตถาคมนญฺจ อิทฺธิวิสฺสชฺชเนน สญฺชาตํ วิย โหตีติ วุตฺตํ ‘‘เถโร อิทฺธิํ ปฏิสํหรี’’ติฯ ยสฺมา เอวํ อิทฺธิวิธญาเณน กโรนฺตสฺส กายวจีปโยคา น สนฺติ เถยฺยจิตฺตญฺจ นตฺถิ ปาสาทสฺเสว วิจาริตตฺตา, ตสฺมา ‘‘เอตฺถ อวหาโร นตฺถี’’ติ เถโร เอวมกาสีติ ทฏฺฐพฺพํฯ อถ วา ทารเกสุ อนุกมฺปาย อานยนตฺถเมว ปาสาเท อุปนีเต ปาเส พทฺธสูกราทีนํ อามิสํ ทสฺเสตฺวา ฐานาจาวนํ วิย กรมรานีเตสุ ทารเกสุ ปาสาทํ อารุฬฺเหสุปิ ปุน ปฏิสํหรเณ จ อิธ อวหาโร นตฺถิ การุญฺญาธิปฺปายตฺตา, ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติ กายวจีปโยคาภาวาฯ กายวจีปโยเค สติเยว หิ อาปตฺติ ภณฺฑเทยฺยํ วา โหติ, เตเนว ภควา ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, อเถยฺยจิตฺตสฺสา’’ติอาทิํ อวตฺวา ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิมสฺส อิทฺธิวิสเย’’ติ (ปารา. 159) เอตฺตกเมว อโวจฯ อิทฺธิวิสเยติ เจตฺถ ปรภณฺฑาทายกกายวจีปโยคาสมุฏฺฐาปกสฺส เกวลํ มโนทฺวาริกสฺส อเถยฺยจิตฺตภูตสฺส อิทฺธิจิตฺตสฺส วิสเย อาปตฺติ นาม นตฺถีติ อธิปฺปาโย คเหตพฺโพฯ กิํ ปน ปฏิกฺขิตฺตํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ กาตุํ วฏฺฏตีติ โจทนํ สนฺธายาห ‘‘อีทิสาย อธิฏฺฐานิทฺธิยา อนาปตฺตี’’ติฯ ‘‘อนาปตฺติ, ภิกฺขเว, อิทฺธิมสฺส อิทฺธิวิสเย’’ติ หิ อิมินาเยว สุตฺเตน อธิฏฺฐานิทฺธิยา อปฺปฏิกฺขิตฺตภาโว สิชฺฌติฯ อตฺตโน ปกติวณฺณํ อวิชหิตฺวา พหิทฺธา หตฺถิอาทิทสฺสนํ, ‘‘เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหตี’’ติ (ที. นิ. 1.238, 239; ม. นิ. 1.147; ปฏิ. ม. 1.102) อาคตญฺจ อธิฏฺฐานวเสน นิปฺผนฺนตฺตา อธิฏฺฐานิทฺธิ นาม, ‘‘โส ปกติวณฺณํ วิชหิตฺวา กุมารกวณฺณํ วา ทสฺเสติ, นาควณฺณํ…เป.… วิวิธมฺปิ เสนาพฺยูหํ ทสฺเสตี’’ติ (ปฏิ. ม. 3.13) เอวํ อาคตา อิทฺธิ ปกติวณฺณวิชหนวิการวเสน ปวตฺตตฺตา วิกุพฺพนิทฺธิ นามฯ อตฺตโน ปน ปกติรูปํ ยถาสภาเวน ฐเปตฺวาว พหิ หตฺถิอาทิทสฺสนํ วิกุพฺพนิทฺธิ นาม น โหติ, อตฺตโน รูปเมว หตฺถิอาทิรูเปน นิมฺมานํ วิกุพฺพนิทฺธีติ เวทิตพฺพํฯ

ปราชิตกิเลเสนาติ วิชิตกิเลเสน, นิกฺกิเลเสนาติ อตฺโถฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเน, เตน ทุติยปาราชิกสิกฺขาปเทน สมํ อญฺญํ อเนกนยโวกิณฺณํ คมฺภีรตฺถวินิจฺฉยํ กิญฺจิ สิกฺขาปทํ น วิชฺชตีติ โยชนาฯ ตตฺถ อตฺโถ นาม ปาฬิอตฺโถ, วินิจฺฉโย ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉโย, เต คมฺภีรา ยสฺมิํ, ตํ คมฺภีรตฺถวินิจฺฉยํฯ วตฺถุมฺหิ โอติณฺเณติ โจทนาวเสน วา อตฺตนาว อตฺตโน วีติกฺกมาโรจนวเสน วา สงฺฆมชฺเฌ อทินฺนาทานวตฺถุสฺมิํ โอติณฺเณฯ เอตฺถาติ โอติณฺณวตฺถุมฺหิฯ วินิจฺฉโยติ อาปตฺตานาปตฺตินิยมนํฯ กปฺปิเยปิ จ วตฺถุสฺมินฺติ อตฺตนา คเหตุํ ยุตฺเต มาตาปิตาทีนํ สนฺตเกปิฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

ทุติยปาราชิกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

3. ตติยปาราชิกํ

ตีหีติ กายวจีมโนทฺวาเรหิฯ