สุงฺกฆาตกถาวณฺณนา

[113] สุงฺกฆาตกถายํ สุงฺกํ ยตฺถ ราชปุริสา หนนฺติ อททนฺตานํ สนฺตกํ อจฺฉินฺทิตฺวาปิ คณฺหนฺติ, ตํ ฐานํ สุงฺกฆาตนฺติ เอวมฺปิ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ วุตฺตเมวตฺถํ ปากฏํ กาตุํ ตญฺหีติอาทิ วุตฺตํฯ ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมตีติ เอตฺถ ปฐมปาทํ ปริจฺเฉทโต พหิ ฐเปตฺวา ทุติยปาเท อุทฺธฏมตฺเต ปาราชิกํฯ อุทฺธริตฺวา พหิ อฏฺฐปิเตปิ พหิ ฐิโต เอว นาม โหตีติ กตฺวา เอวํ สพฺพตฺถ ปทวาเรสุปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปริวตฺติตฺวา อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปติ, ปาราชิกนฺติ อิทํ สยํ พหิ ฐตฺวา ปฐมํ อพฺภนฺตริมํ อุกฺขิปิตฺวา วา สมกํ อุกฺขิปิตฺวา วา ปริวตฺตนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ พหิ ฐตฺวา อุกฺขิตฺตมตฺเต หิ สพฺพํ พหิคตเมว โหตีติฯ สเจ ปน โส พหิ ฐตฺวาปิ พาหิรปุฏกํ ปฐมํ อนฺโต ฐเปตฺวา ปจฺฉา อพฺภนฺตริมํ อุกฺขิปิตฺวา พหิ ฐเปติ, ตทาปิ เอกาพทฺธตาย อวิชหิตตฺตา อวหาโร น ทิสฺสติฯ เกจิ ปน ‘‘ภูมิยํ ปติตฺวา วตฺตนฺตํ ปุน อนฺโต ปวิสติ, ปาราชิกเมวาติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.113) วุตฺตตฺตา พาหิรปุฏเก อนฺโตปวิฏฺเฐปิ พหิคตภาวโต น มุจฺจติ, อนฺโตคตํ ปน ปุฏกํ ปฐมํ, ปจฺฉา เอว วา พหิ ฐปิตมตฺเต วา ปาราชิกเมวา’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํฯ พหิ ภูมิยํ ปาติตสฺส เกนจิ สทฺธิํ เอกาพทฺธตาย อภาเวน อนฺโตปวิฏฺเฐปิ ปาราชิกเมวาติ วตฺตุํ ยุตฺตํ, อิทํ ปน เอกาพทฺธตฺตา เตน สทฺธิํ น สเมติฯ ตสฺมา ยถา อนฺโตภูมิคเตน เอกาพทฺธตา น โหติ, เอวํ อุภยสฺสาปิ พหิคตภาเว สาธิเตเยว อวหาโรติ วิญฺญายติ, วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ เย ปน ปริวตฺติตฺวาติ อิมสฺส นิวตฺติตฺวาติ อตฺถํ วทนฺติ, เตหิ ปน อพฺภนฺตริมํ พหิ ฐเปตีติ อยมตฺโถ คหิโต โหตีติ ตตฺถ สงฺกาเยว นตฺถิฯ เอกาพทฺธนฺติ กาชโกฏิยํ รชฺชุยา พนฺธนํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อพนฺธิตฺวา กาชโกฏิยํ ฐปิตมตฺตเมว โหติ, ปาราชิกนฺติ พหิ คหิตกาชโกฏิยํ ฐปิตํ ยทิ ปาทํ อคฺฆติ, ปาราชิกเมว, อนฺโตฐปิเตน เอกาพทฺธตาย อภาวาติ อธิปฺปาโยฯ คจฺฉนฺเต ยาเน วา…เป.… ฐเปตีติ สุงฺกฆาตํ ปวิสิตฺวา อปฺปวิสิตฺวา วา ฐเปติฯ สุงฺกฏฺฐานสฺส พหิ ฐิตนฺติ ยานาทีหิ นีหฏตฺตา พหิ ฐิตํฯ เกจิ ปน ‘‘พหิ ฐปิต’’นฺติ ปาฐํ วิกปฺเปตฺวา สุงฺกฏฺฐานโต ปุพฺเพว พหิ ฐปิตนฺติ อตฺถํ วทนฺติ, ตํ น สุนฺทรํ; สุงฺกฏฺฐาเน ปวิสิตฺวา ยาเน ฐปิเตปิ ปวตฺติตฺวา คเต วิย โทสาภาวโตฯ โย ปน สุงฺกฏฺฐานสฺส อนฺโตว ปวิสิตฺวา ‘‘สุงฺกฏฺฐาน’’นฺติ ญตฺวา เถยฺยจิตฺเตน อาคตมคฺเคน ปฏินิวตฺติตฺวา คจฺฉติ, ตสฺสาปิ ยทิ เตน ทิสาภาเคน คจฺฉนฺตานมฺปิ หตฺถโต สุงฺกํ คณฺหนฺติ, ปาราชิกเมวฯ อิมสฺมิํ ฐาเนติ ยานาทีหิ นีหรเณฯ ตตฺราติ ตสฺมิํ เอฬกโลมสิกฺขาปเท (ปารา. 571 อาทโย)ฯ

ปาณกถาวณฺณนา

[114] ปาณกถายํ อาฐปิโตติ มาตาปิตูหิ อิณํ คณฺหนฺเตหิ ‘‘ยาว อิณทานา อยํ ตุมฺหากํ สนฺติเก โหตู’’ติ อิณทายกานํ นิยฺยาติโตฯ อวหาโร นตฺถีติ มาตาปิตูหิ ปุตฺตสฺส อปริจฺจตฺตตฺตา มาตาปิตูนญฺจ อสนฺตกตฺตา อวหาโร นตฺถิฯ ธนํ ปน คตฏฺฐาเน วฑฺฒตีติ อิมินา อาฐเปตฺวา คหิตธนํ วฑฺฒิยา สห อาฐปิตปุตฺตหารกสฺส คีวาติ ทสฺสิตนฺติ วทนฺติฯ ทาสสฺส ชาโตติ อุกฺกฏฺฐลกฺขณํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ ทาสิกุจฺฉิยํ ปน อทาสสฺส ชาโตปิ เอตฺเถว สงฺคหิโต ฯ ปรเทสโต ปหริตฺวาติ ปรเทสวิลุมฺปเกหิ ราชโจราทีหิ ปหริตฺวาฯ สุขํ ชีวาติ วทตีติ เถยฺยจิตฺเตน สามิกานํ สนฺติกโต ปลาเปตุกามตาย วทติ, ตถา ปน อจินฺเตตฺวา การุญฺเญน ‘‘สุขํ คนฺตฺวา ชีวา’’ติ วทนฺตสฺส นตฺถิ อวหาโร, คีวา ปน โหติฯ ทุติยปทวาเรติ ยทิ ทุติยปทํ อวสฺสํ อุทฺธริสฺสติ, ภิกฺขุสฺส ‘‘ปลายิตฺวา สุขํ ชีวา’’ติ วจนกฺขเณเยว ปาราชิกํฯ อนาปตฺติ ปาราชิกสฺสาติ ตสฺส วจเนน เวควฑฺฒเน อกเตปิ ทุกฺกฏา น มุจฺจตีติ ทสฺเสติฯ ‘‘อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาตํ อาทิเยยฺยา’’ติ (ปารา. 89, 91) อาทานสฺเสว วุตฺตตฺตา วุตฺตปริยาเยน มุจฺจตีติฯ

จตุปฺปทกถาวณฺณนา

[117] จตุปฺปทกถายํ ปาฬิยํ อาคตาวเสสาติ ปาฬิยํ อาคเตหิ หตฺถิ อาทีหิ อญฺเญ ปสุ-สทฺทสฺส สพฺพสาธารณตฺตาฯ ภิงฺกจฺฉาปนฺติ ‘‘ภิงฺกา ภิงฺกา’’ติ สทฺทายนโต เอวํ ลทฺธนามํ หตฺถิโปตกํฯ อนฺโตวตฺถุมฺหีติ ปริกฺขิตฺเตฯ พหินคเร ฐิตสฺสาติ ปริกฺขิตฺตนครํ สนฺธาย วุตฺตํ, อปริกฺขิตฺตนคเร ปน อนฺโตนคเร ฐิตสฺสาปิ ฐิตฏฺฐานเมว ฐานํฯ ขณฺฑทฺวารนฺติ อตฺตนา ขณฺฑิตทฺวารํฯ เอโก นิปนฺโนติ เอตฺถาปิ พนฺโธติ อาเนตฺวา สมฺพนฺธิตพฺพํ, เตนาห ‘‘นิปนฺนสฺส ทฺเว’’ติฯ ฆาเตตีติ เอตฺถ เถยฺยจิตฺเตน วินาเสนฺตสฺส สหปโยคตฺตา ทุกฺกฏเมวาติ วทนฺติฯ

โอจรกกถาวณฺณนา

[118] โอจรกกถายํ ปริยาเยน หิ อทินฺนาทานโต มุจฺจตีติ อิทํ อาณตฺติกปโยคํ สนฺธาย วุตฺตํ, สยเมว ปน อภิยุญฺชนาทีสุ ปริยาเยนปิ โมกฺโข นตฺถิฯ

โอณิรกฺขกถาวณฺณนา

โอณิรกฺขกถายํ โอณินฺติ โอณีตํ, อานีตนฺติ อตฺโถฯ โอณิรกฺขสฺส สนฺติเก ฐปิตภณฺฑํ อุปนิธิ (ปารา. 112) วิย คุตฺตฏฺฐาเน ฐเปตฺวา สงฺโคปนตฺถาย อนิกฺขิปิตฺวา ยถาฐปิตฏฺฐาเน เอว มุหุตฺตมตฺตํ โอโลกนตฺถาย ฐปิตตฺตา ตสฺส ภณฺฑสฺส ฐานาจาวนมตฺเตน โอณิรกฺขกสฺส ปาราชิกํ โหติฯ