เมนู

อุทกกถาวณฺณนา

[108] อุทกกถายํ มหากุจฺฉิกา อุทกจาฏิ อุทกมณิโก, ‘‘สเมขลา จาฏิ อุทกมณิโก’’ติปิ วทนฺติฯ ตตฺถาติ เตสุ ภาชเนสุฯ ภูตคาเมน สทฺธิมฺปีติ ปิ-สทฺเทน อกปฺปิยปถวิมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ ตฬากรกฺขณตฺถายาติ ‘‘มโหทกํ อาคนฺตฺวา ตฬากมริยาทํ มา ฉินฺที’’ติ ตฬากรกฺขณตฺถํฯ นิพฺพหนอุทกนฺติ เอตฺถ ตฬากสฺส เอเกน อุนฺนเตน ปสฺเสน อธิกชลํ นิพฺพหติ นิคจฺฉติ เอเตนาติ ‘‘นิพฺพหน’’นฺติ อธิกชลนิกฺขมนมาติกา วุจฺจติฯ ตตฺถ คจฺฉมานํ อุทกํ นิพฺพหนอุทกํ นามฯ นิทฺธมนตุมฺพนฺติ สสฺสาทีนํ อตฺถาย อิฏฺฐกาทีหิ กตํ อุทกนิกฺขมนปนาฬิฯ มริยาทํ ทุพฺพลํ กตฺวาติ เอตฺถ ทุพฺพลํ อกตฺวาปิ ยถาวุตฺตปฺปโยเค กเต มริยาทํ ฉินฺทิตฺวา นิกฺขนฺตอุทกคฺฆานุรูเปน อวหาเรน กตฺตพฺพเมวฯ ยตฺตกํ ตปฺปจฺจยา สสฺสํ อุปฺปชฺชตีติ พีชกสิกมฺมาทิพฺพยํ ฐเปตฺวา ยํ อธิกลาภํ อุปฺปชฺชติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ น หิ เตหิ กาตพฺพํ วยกรณมฺปิ เอตสฺส ทาตพฺพํฯ อิทญฺจ ตรุณสสฺเส ชาเต อุทกํ วินาเสนฺตสฺส ยุชฺชติ, สสฺเส ปน สพฺพถา อกเตเยว อุทกํ วินาเสนฺเตน จ อุทกคฺฆเมว ทาตพฺพํ, น ตปฺปจฺจยา สกลํ สสฺสํ เตน วินาสิตภณฺฑสฺเสว ภณฺฑเทยฺยตฺตา, อิตรถา วาณิชฺชาทิอตฺถาย ปเรหิ ฐปิตภณฺฑํ อวหรนฺตสฺส ตทุภยมฺปิ คเหตฺวา ภณฺฑคฺฆํ กาตพฺพํ สิยา, ตญฺจ น ยุตฺตนฺติ อมฺหากํ ขนฺติฯ สามิกานํ ธุรนิกฺเขเปนาติ เอตฺถ เอกสฺส สนฺตเก ตฬาเก เขตฺเต จ ชาเต ตสฺเสว ธุรนิกฺเขเปน ปาราชิกํ, ยทิ ปน ตํ ตฬากํ สพฺพสาธารณํ, เขตฺตานิ ปาฏิปุคฺคลิกานิ, ตสฺส ตสฺส ปุคฺคลสฺเสว ธุรนิกฺเขเป อวหาโร, อถ เขตฺตานิปิ สพฺพสาธารณานิ, สพฺเพสํ ธุรนิกฺเขเปเยว ปาราชิกํ, นาสตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อนิคฺคเตติ อนิกฺขนฺเต, ตฬาเกเยว ฐิเตติ อตฺโถฯ ปเรสํ มาติกามุขนฺติ ขุทฺทกมาติกามุขํฯ อสมฺปตฺเตวาติ ตฬากโต นิกฺขมิตฺวา มหามาติกายํ เอว ฐิเตฯ อนิกฺขนฺเต พทฺธา สุพทฺธาติ ตฬากโต อนิกฺขนฺเต ภณฺฑเทยฺยมฺปิ น โหติ สพฺพสาธารณตฺตา อุทกสฺสาติ อธิปฺปาโยฯ นิกฺขนฺเต ปน ปาฏิปุคฺคลิกํ โหตีติ อาห ‘‘นิกฺขนฺเต พทฺธา ภณฺฑเทยฺย’’นฺติฯ อิธ ปน ขุทฺทกมาติกายํ อปฺปวิฏฺฐตฺตา อวหาโร น ชาโต, ‘‘ตฬากโต อนิคฺคเต ปเรสํ มาติกามุขํ อสมฺปตฺเตวา’’ติ เหฏฺฐา วุตฺตสฺส วิกปฺปทฺวยสฺส ‘‘อนิกฺขนฺเต พทฺธา สุพทฺธา, นิกฺขนฺเต พทฺธา ภณฺฑเทยฺย’’นฺติ อิทํ ทฺวยํ ยถากฺกเมน โยชนตฺถํ วุตฺตํฯ นตฺถิ อวหาโรติ เอตฺถ ‘‘อวหาโร นตฺถิ, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหตี’’ติ เกจิ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํฯ วตฺถุํ…เป.… น สเมตีติ เอตฺถ ตฬากคตอุทกสฺส สพฺพสาธารณตฺตา ปรสนฺตกวตฺถุ น โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

ทนฺตโปนกถาวณฺณนา

[109] ทนฺตกฏฺฐกถายํ ตโต ปฏฺฐาย อวหาโร นตฺถีติ ‘‘ยถาสุขํ ภิกฺขุสงฺโฆ ปริภุญฺชตู’’ติ อภาเชตฺวาว ยาวทิจฺฉกํ คหณตฺถเมว ฐปิตตฺตา อรกฺขิตตฺตา สพฺพสาธารณตฺตา จ อญฺญํ สงฺฆิกํ วิย น โหตีติ เถยฺยจิตฺเตน คณฺหนฺตสฺสาปิ นตฺถิ อวหาโรฯ ขาทนฺตุ, ปุน สามเณรา อาหริสฺสนฺตีติ เกจิ เถรา วเทยฺยุนฺติ โยเชตพฺพํฯ

วนปฺปติกถาวณฺณนา

[110] วนปฺปติกถายํ สนฺธาริตตฺตาติ ฉินฺนสฺส รุกฺขสฺส ปติตุํ อารทฺธสฺส สนฺธารณมตฺเตน วุตฺตํ, น ปน มริจวลฺลิอาทีหิ ปุพฺเพ เวเฐตฺวา ฐิตภาเวนฯ ตาทิเส หิ ฉินฺเนปิ อวหาโร นตฺถิ อรญฺญฏฺฐกถายํ เวฐิตวลฺลิยํ วิยฯ อุชุกเมว ติฏฺฐตีติ อิมินา สพฺพโส ฉินฺทนเมว วลฺลิอาทีหิ อสมฺพทฺธสฺส รุกฺขสฺส ฐานาจาวนํ ปุพฺเพ วิย อากาสาทีสุ ผุฏฺฐสกลปเทสโต โมจนนฺติ อาเวณิกมิธ ฐานาจาวนํ ทสฺเสติฯ เกจิ ปน ‘‘รุกฺขภาเรน กิญฺจิเทว ภสฺสิตฺวา ฐิตตฺตา โหติเยว ฐานาจาวน’’นฺติ วทนฺติ, ตนฺน, รุกฺเขน ผุฏฺฐสฺส สกลสฺส อากาสปเทสสฺส ปญฺจหิ ฉหิ วา อากาเรหิ อนติกฺกมิตตฺตาฯ วาตมุขํ โสเธตีติ ยถา วาโต อาคนฺตฺวา รุกฺขํ ปาเตติ, เอวํ วาตสฺส อาคมนมคฺคํ รุนฺธิตฺวา ฐิตานิ สาขาคุมฺพาทีนิ ฉินฺทิตฺวา อปเนนฺโต โสเธติฯ มณฺฑูกกณฺฏกํ วาติ มณฺฑูกานํ นงฺคุฏฺเฐ อคฺคโกฏิยํ ฐิตกณฺฏกนฺติ วทนฺติ, เอเก ‘‘วิสมจฺฉกณฺฏก’’นฺติปิ วทนฺติฯ