ยานฏฺฐกถาวณฺณนา

[100] ยานฏฺฐกถายํ อุโภสุ ปสฺเสสูติ จตุนฺนํ ถมฺภานํ อุปริ จตุรสฺสํ ทารุสงฺฆาฏํ อาโรเปตฺวา ตสฺส วามทกฺขิณปสฺเสสุ อุโภสุ วาตาตปาทิปริสฺสยวิโนทนตฺถํ ครุฬปกฺขิโน อุโภ ปกฺขา วิย กตา สนฺทมานิกาฯ ทุกยุตฺตสฺสาติ ทฺวีหิ โคเณหิ ยุตฺตสฺสฯ อยุตฺตกนฺติ โคเณหิ อยุตฺตํฯ กปฺปกตาติ ทฺวินฺนํ สิขานํ สนฺธิฏฺฐาเน โคสิงฺคานิ วิย ทฺเว โกฏิโย ฐเปตฺวา อุปตฺถมฺภนี กปฺปกตา นาม, สา ทฺวีหิปิ โกฏีหิ ภูมิยํ ปติฏฺฐาติ, เตนาห ‘‘ฉ ฐานานี’’ติฯ ตีณิ วา จตฺตาริ วา ฐานานีติ อกปฺปกตาย อุปตฺถมฺภนิยา จ ทฺวินฺนํ จกฺกานญฺจ วเสน ตีณิ ฐานานิ, กปฺปกตาย วเสน จตฺตาริ ฐานานิ, ตถา ปถวิยํ ฐปิตสฺส ตีณิ ฐานานีติ สมฺพนฺโธฯ อกฺขสีเสหีติ อกฺขทารุโน ทฺวีหิ โกฏีหิฯ อกฺขุทฺธีหีติ อกฺขทารุนา สมฺปฏิจฺฉกา เหฏฺฐิมภาเค กปฺปกตา ทฺเว ทารุขณฺฑา อกฺขุทฺธิโย นาม, ตาสํ กปฺปกตานํ ทฺวินฺนํ กปฺปสีสานิ จตฺตาริ อิธ ‘‘อกฺขุทฺธิโย’’ติ วุจฺจนฺติ, เตนาห ‘‘จตูหิ จ อกฺขุทฺธีหี’’ติฯ ตาหิ ปติฏฺฐิตาหิ ปติฏฺฐิตฏฺฐานานิ จตฺตาริ ธุเรน ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ เอกนฺติ ปญฺจ ฐานานิ โหนฺติฯ อุทฺธิโยว ‘‘อุทฺธิขาณุกา’’ติ วุตฺตา, อุทฺธิขาณุกานํ อภาเว อกฺขสีสานํ ปติฏฺฐาโนกาสํ ทสฺเสนฺโต อาห สมเมว พาหํ กตฺวาติอาทิฯ ตตฺถ สมเมวาติ อุทฺธิโย เหฏฺฐา อโนลมฺเพตฺวา พาหุโน เหฏฺฐิมภาคํ สมํ กตฺวา ทฺวินฺนํ พาหุทารูนํ มชฺเฌ อกฺขสีสปฺปมาเณน ฉิทฺทํ กตฺวา ตตฺถ อกฺขสีสานิ ปเวสิตานิ โหนฺติ, เตน พาหานํ เหฏฺฐาภาคํ สพฺพํ ภูมิํ ผุสิตฺวา ติฏฺฐติ, เตนาห ‘‘สพฺพํ ปถวิํ ผุสิตฺวา ติฏฺฐตี’’ติฯ เสสํ นาวายํ วุตฺตสทิสนฺติ อิมินา ยทิ ปน ตํ เอวํ คจฺฉนฺตํ ปกติคมนํ ปจฺฉินฺทิตฺวา อญฺญํ ทิสาภาคํ เนติ, ปาราชิกํฯ สยเมว ยํ กิญฺจิ ฐานํ สมฺปตฺตํ ฐานา อจาเลนฺโตว วิกฺกิณิตฺวา คจฺฉติ, เนวตฺถิ อวหาโร, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหตีติ อิมํ นยํ อติทิสติฯ

ภารฏฺฐกถาวณฺณนา

[101] ภารฏฺฐกถายํ ภารฏฺฐนฺติ มาติกาปทสฺส ภาโร นามาติ อิทํ อตฺถทสฺสนนฺติ อาห ‘‘ภาโรเยว ภารฏฺฐ’’นฺติฯ ปุริมคเลติ คลสฺส ปุริมภาเคฯ คลวาฏโกติ คีวาย อุปริมคลวาฏโกฯ อุรปริจฺเฉทมชฺเฌติ อุรปริยนฺตสฺส มชฺเฌฯ สามิเกหิ อนาณตฺโตติ อิทํ ยทิ สามิเกหิ ‘‘อิมํ ภารํ เนตฺวา อสุกฏฺฐาเน เทหี’’ติ อาณตฺโต ภเวยฺย, ตทา เตน คหิตภณฺฑํ อุปนิกฺขิตฺตํ สิยา, ตญฺจ เถยฺยจิตฺเตน สีสาทิโต โอโรเปนฺตสฺสาปิ อวหาโร น สิยา, สามิกานํ ปน ธุรนิกฺเขเป เอว สิยาติ ตโต อุปนิกฺขิตฺตภณฺฑภาวโต วิโยเชตุํ วุตฺตํ, เตเนว วกฺขติ ‘‘เตหิ ปน อนาณตฺตตฺตา ปาราชิก’’นฺติฯ ฆํสนฺโตติ สีสโต อนุกฺขิปนฺโต, ยทิ อุกฺขิเปยฺย, อุกฺขิตฺตมตฺเต ปาราชิกํ, เตนาห สีสโต เกสคฺคมตฺตมฺปีติอาทิฯ โย จายนฺติ โย อยํ วินิจฺฉโยฯ

อารามฏฺฐกถาวณฺณนา

[102] อารามฏฺฐกถายํ อารามํ อภิยุญฺชตีติ อิทํ อภิโยคกรณํ ปเรสํ ภูมฏฺฐภณฺฑาทีสุปิ กาตุํ วฏฺฏติเยวฯ อารามาทิถาวเรสุ ปน เยภุยฺเยน อภิโยควเสเนว คหณสมฺภวโต เอตฺเถว ปาฬิยํ อภิโยโค วุตฺโต, อิติ อิมินา นเยน สพฺพตฺถาปิ สกฺกา ญาตุนฺติ คเหตพฺพํฯ อทินฺนาทานสฺส ปโยคตฺตาติ สหปโยคมาหฯ วตฺถุมฺหิเยว กตปโยคตฺตา สหปโยควเสน เหตํ ทุกฺกฏํฯ สยมฺปีติ อภิยุญฺชโกปิฯ ‘‘กิํ กโรมิ กิํ กโรมี’’ติ เอวํ กิงฺการเมว ปฏิสฺสุณนฺโต วิย จรตีติ กิงฺการปฏิสฺสาวี, ตสฺส ภาโว กิงฺการปฏิสฺสาวิภาโว, ตสฺมิํ, อตฺตโน วสวตฺติภาเวติ วุตฺตํ โหติฯ อุกฺโกจนฺติ ลญฺชํฯ สพฺเพสํ ปาราชิกนฺติ กูฏวินิจฺฉยิกาทีนํฯ อยํ วตฺถุสามีติอาทิกสฺส อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขปกรณเหตุโน ปโยคสฺส กรณกฺขเณว ปาราชิกํ โหตีติ เวทิตพฺพํฯ สเจ ปน สามิกสฺส วิมติ จ ธุรนิกฺเขโป จ กเมน อุปฺปชฺชนฺติ, ปโยคสมุฏฺฐาปกจิตฺตกฺขเณ ปาราชิกเมว โหติ, น ถุลฺลจฺจยํฯ ยทิ วิมติเยว อุปฺปชฺชติ, ตทา ถุลฺลจฺจยเมวาติ เวทิตพฺพํ, อยํ นโย สพฺพตฺถ ยถานุรูปํ คเหตพฺโพฯ ธุรนิกฺเขปวเสเนว ปราชโยติ สามิโก ‘‘อหํ น มุจฺจามี’’ติ ธุรํ อนิกฺขิปนฺโต อฏฺโฏ ปราชิโต นาม น โหตีติ ทสฺเสติฯ