อุทกฏฺฐกถาวณฺณนา

[98] อุทกฏฺฐกถายํ สนฺทมานอุทเก นิกฺขิตฺตํ น ติฏฺฐตีติ อาห ‘‘อสนฺทนเก อุทเก’’ติฯ อนาปตฺตีติ หตฺถวารปทวาเรสุ ทุกฺกฏาปตฺติยา อภาวํ สนฺธาย วุตฺตํฯ กฑฺฒตีติ เหฏฺฐโต โอสาเรติฯ สกลมุทกนฺติ ทณฺเฑน ผุฏฺโฐกาสคตํ สกลมุทกํฯ น อุทกํ ฐานนฺติ อตฺตนา กตฏฺฐานสฺส อฏฺฐานตฺตาฯ ปทุมินิยนฺติ ปทุมคจฺเฉฯ กลาปพนฺธนฺติ หตฺถกวเสน ขุทฺทกํ กตฺวา พทฺธํ กลาปพทฺธํฯ ภารพทฺธํ นาม สีสภาราทิวเสน พทฺธํฯ มุฬาลนฺติ กนฺทํฯ ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วาติ อิทํ กทฺทมสฺส อนฺโต ปวิสิตฺวา ฐิตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ นิทฺธมนตุมฺพนฺติ วาปิยา อุทกสฺส นิกฺขมนนาฬํฯ อุทกวาหกนฺติ มหามาติกํฯ อวหาเรน โส น กาเรตพฺโพติ อิมินา ปาณํ ชีวิตา โวโรปเน อาปตฺติยา สพฺพตฺถ น มุจฺจตีติ ทีเปติฯ มาติกํ อาโรเปตฺวาติ ขุทฺทกมาติกํ อาโรเปตฺวาฯ มริตฺวา…เป.… ติฏฺฐนฺตีติ เอตฺถ มตมจฺฉานํเยว เตสํ สนฺตกตฺตา อมเต คณฺหนฺตสฺส นตฺถิ อวหาโรฯ

นาวฏฺฐกถาวณฺณนา

[99] นาวฏฺฐกถายํ ถุลฺลจฺจยมฺปิ ปาราชิกมฺปิ โหตีติ เอตฺถ ปฐมํ ฐานา อจาเวตฺวา มุตฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ปฐมํ ปน ฐานา จาเวตฺวา มุตฺเต ปาราชิกนฺติ เวทิตพฺพํฯ ปาเส พทฺธสูกโร วิยาติอาทินา วุตฺตํ สนฺธายาห ‘‘ตตฺถ ยุตฺติ ปุพฺเพ วุตฺตาเอวา’’ติฯ วิปนฺนฏฺฐนาวาติ วิสมวาเตหิ เทสนฺตรํ ปลาตา, ภิชฺชิตฺวา วา วินาสํ ปตฺวา อุทเก นิมุชฺชิตฺวา เหฏฺฐา ภูมิตลํ อปฺปตฺวา สามิเกหิ จ อปริจฺจตฺตาลยา วุจฺจติฯ พลวา จ วาโต อาคมฺมาติ อิมินา อสติ วาเต อยํ ปโยโค กโตติ ทสฺเสติฯ ปุคฺคลสฺส นตฺถิ อวหาโรติ สุกฺขมาติกายํ อุชุกรณนเยน วุตฺตํฯ ตํ อตฺตโน ปาเทน อนกฺกมิตฺวา หตฺเถน จ อนุกฺขิปิตฺวา อญฺญสฺมิํ ทณฺฑาทีสุ พนฺธิตฺวา ฐปิเต ยุชฺชติ, อตฺตโน ปาเทน อกฺกมิตฺวา หตฺเถน จ อุกฺขิปิตฺวา ฐิตสฺส ปน พลววาเตน ฉตฺตจีวราทีสุ ปหเฏสุ ปกติํ วิชหิตฺวา ทฬฺหตรํ อกฺกมนคหณาทิปโยโค อภินโว กาตพฺโพ สิยาฯ อิตรถา ฉตฺตจีวราทีนิ วา วิคจฺฉนฺติ, อวหารโก วา สยํ ปติสฺสติ, นาวา จ ตทา น คมิสฺสติฯ ตสฺมา อีทิเส อภินวปฺปโยเค สติ อวหาเรน ภวิตพฺพํฯ สุกฺขมาติกายํ อุชุกตาย อุทกาคมนกาเล กาตพฺพกิจฺจํ นตฺถีติ ตํ อิธ นิทสฺสนํ น โหติฯ ทาสํ ปน ปกติยา ปลายนฺตํ ‘‘สีฆํ ยาหี’’ติ วตฺวา ปกติคมนโต ตุริตคมนุปฺปาทนาทินา อิธ นิทสฺสเนน ภวิตพฺพนฺติ อมฺหากํ ขนฺติ , วีมํสิตฺวา คเหตพฺพํฯ วาเต อาคเตปิ ยตฺถ อติลหุกตฺตา นาวาย กญฺจิ ปโยคํ อกตฺวา ปกติยา อวหารโก ติฏฺฐติ, ตตฺถิทํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ

ยานฏฺฐกถาวณฺณนา

[100] ยานฏฺฐกถายํ อุโภสุ ปสฺเสสูติ จตุนฺนํ ถมฺภานํ อุปริ จตุรสฺสํ ทารุสงฺฆาฏํ อาโรเปตฺวา ตสฺส วามทกฺขิณปสฺเสสุ อุโภสุ วาตาตปาทิปริสฺสยวิโนทนตฺถํ ครุฬปกฺขิโน อุโภ ปกฺขา วิย กตา สนฺทมานิกาฯ ทุกยุตฺตสฺสาติ ทฺวีหิ โคเณหิ ยุตฺตสฺสฯ อยุตฺตกนฺติ โคเณหิ อยุตฺตํฯ กปฺปกตาติ ทฺวินฺนํ สิขานํ สนฺธิฏฺฐาเน โคสิงฺคานิ วิย ทฺเว โกฏิโย ฐเปตฺวา อุปตฺถมฺภนี กปฺปกตา นาม, สา ทฺวีหิปิ โกฏีหิ ภูมิยํ ปติฏฺฐาติ, เตนาห ‘‘ฉ ฐานานี’’ติฯ ตีณิ วา จตฺตาริ วา ฐานานีติ อกปฺปกตาย อุปตฺถมฺภนิยา จ ทฺวินฺนํ จกฺกานญฺจ วเสน ตีณิ ฐานานิ, กปฺปกตาย วเสน จตฺตาริ ฐานานิ, ตถา ปถวิยํ ฐปิตสฺส ตีณิ ฐานานีติ สมฺพนฺโธฯ อกฺขสีเสหีติ อกฺขทารุโน ทฺวีหิ โกฏีหิฯ อกฺขุทฺธีหีติ อกฺขทารุนา สมฺปฏิจฺฉกา เหฏฺฐิมภาเค กปฺปกตา ทฺเว ทารุขณฺฑา อกฺขุทฺธิโย นาม, ตาสํ กปฺปกตานํ ทฺวินฺนํ กปฺปสีสานิ จตฺตาริ อิธ ‘‘อกฺขุทฺธิโย’’ติ วุจฺจนฺติ, เตนาห ‘‘จตูหิ จ อกฺขุทฺธีหี’’ติฯ ตาหิ ปติฏฺฐิตาหิ ปติฏฺฐิตฏฺฐานานิ จตฺตาริ ธุเรน ปติฏฺฐิตฏฺฐานํ เอกนฺติ ปญฺจ ฐานานิ โหนฺติฯ อุทฺธิโยว ‘‘อุทฺธิขาณุกา’’ติ วุตฺตา, อุทฺธิขาณุกานํ อภาเว อกฺขสีสานํ ปติฏฺฐาโนกาสํ ทสฺเสนฺโต อาห สมเมว พาหํ กตฺวาติอาทิฯ ตตฺถ สมเมวาติ อุทฺธิโย เหฏฺฐา อโนลมฺเพตฺวา พาหุโน เหฏฺฐิมภาคํ สมํ กตฺวา ทฺวินฺนํ พาหุทารูนํ มชฺเฌ อกฺขสีสปฺปมาเณน ฉิทฺทํ กตฺวา ตตฺถ อกฺขสีสานิ ปเวสิตานิ โหนฺติ, เตน พาหานํ เหฏฺฐาภาคํ สพฺพํ ภูมิํ ผุสิตฺวา ติฏฺฐติ, เตนาห ‘‘สพฺพํ ปถวิํ ผุสิตฺวา ติฏฺฐตี’’ติฯ เสสํ นาวายํ วุตฺตสทิสนฺติ อิมินา ยทิ ปน ตํ เอวํ คจฺฉนฺตํ ปกติคมนํ ปจฺฉินฺทิตฺวา อญฺญํ ทิสาภาคํ เนติ, ปาราชิกํฯ สยเมว ยํ กิญฺจิ ฐานํ สมฺปตฺตํ ฐานา อจาเลนฺโตว วิกฺกิณิตฺวา คจฺฉติ, เนวตฺถิ อวหาโร, ภณฺฑเทยฺยํ ปน โหตีติ อิมํ นยํ อติทิสติฯ