ตตฺถ อฑฺฒทณฺฑเกนาติ ทฺวิหตฺถปฺปมาเณน รสฺสมุคฺคเรน, เวฬุเปสิกาย วาฯ เฉชฺชาย วาติ หตฺถาทีนํ เฉทเนนฯ ฉินฺทนฺติ เอตาย หตฺถปาทาทีนีติ เฉชฺชา, สตฺถํ, เตน สตฺเถนาติปิ อตฺโถฯ นีหเรยฺยุนฺติ รฏฺฐโต นีหเรยฺยุํฯ ‘‘โจโรสิ…เป.… เถโนสี’’ติ เอตฺถ ปริภาเสยฺยุนฺติ ปทํ อชฺฌาหริตฺวา อตฺโถ เวทิตพฺโพติ อาห ‘‘โจโรสิ…เป.… ปริภาเสยฺยุ’’นฺติฯ ยํ ตํ ภณฺฑํ ทสฺสิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

[93] ยตฺถ ยตฺถ ฐิตนฺติ ภูมิยาทีสุ ยตฺถ ยตฺถ ฐิตํฯ ยถา ยถา อาทานํ คจฺฉตีติ เยน เยน อากาเรน คหณํ อุปคจฺฉติฯ

ภูมฏฺฐกถาวณฺณนา

[94] วาจาย วาจายาติ เอเกกตฺถทีปิกาย วาจาย วาจายฯ อุปลทฺโธติ ญาโตฯ ปาฬิยํ เสสอฏฺฐกถาสุ จ กุทาลํ วา ปิฏกํ วาติ อิทเมว ทฺวยํ วตฺวา วาสิผรสูนํ อวุตฺตตฺตา เตสมฺปิ สงฺเขปฏฺฐกถาทีสุ อาคตภาวํ ทสฺเสตุํ สงฺเขปฏฺฐกถายนฺติอาทิ วุตฺตํฯ เถยฺยจิตฺเตน กตตฺตา ‘‘ทุกฺกเฏหิ สทฺธิํ ปาจิตฺติยานี’’ติ วุตฺตํฯ

อฏฺฐวิธํ เหตนฺติอาทีสุ เอตํ ทุกฺกฏํ นาม เถเรหิ ธมฺมสงฺคาหเกหิ อิมสฺมิํ ฐาเน สโมธาเนตฺวา อฏฺฐวิธนฺติ ทสฺสิตนฺติ โยชนาฯ สพฺเพสมฺปิ ทุกฺกฏานํ อิเมสุเยว อฏฺฐสุ สงฺคเหตพฺพภาวโต ปน อิตเรหิ สตฺตหิ ทุกฺกเฏหิ วินิมุตฺตํ วินยทุกฺกเฏเยว สงฺคเหตพฺพํฯ ทสวิธํ รตนนฺติ ‘‘มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตโก มสารคลฺล’’นฺติ เอวมาคตํ ทสวิธํ รตนํฯ

‘‘มุตฺตา มณิ เวฬุริโย จ สงฺโข,

สิลา ปวาฬํ รชตญฺจ เหมํ;

โลหิตกญฺจ มสารคลฺลํ,

ทเสเต ธีโร รตนานิ ชญฺญา’’ติฯ –

หิ วุตฺตํฯ สตฺตวิธํ ธญฺญนฺติ สาลิ วีหิ ยโว กงฺคุ กุทฺรูสํ วรโก โคธุโมติ อิมํ สตฺตวิธํ ธญฺญํฯ อาวุธภณฺฑาทินฺติ อาทิ-สทฺเทน ตุริยภณฺฑอิตฺถิรูปาทิํ สงฺคณฺหาติฯ อนามสิตพฺเพ วตฺถุมฺหิ ทุกฺกฏํ อนามาสทุกฺกฏํฯ