อาปตฺติเยวาติ มูลาปตฺติํเยว สนฺธาย วุตฺตํ, อนาทริยอาปตฺติ ปน ปุรารุณา อุฏฺฐิตสฺสาปิ ตสฺส โหเตว ‘‘ทุกฺกฏา น มุจฺจตี’’ติ วุตฺตตฺตา, ทุกฺกฏา น มุจฺจตีติ จ ปุรารุณา อุฏฺฐหิตฺวา มูลาปตฺติยา มุตฺโตปิ อนาทริยทุกฺกฏา น มุจฺจตีติ อธิปฺปาโยฯ

นิทฺทาวเสน นิปชฺชตีติ โวหารวเสน วุตฺตํ, ปาทานํ ปน ภูมิโต อโมจิตตฺตา อยํ นิปนฺโน นาม น โหติ, เตเนว อนาปตฺติ วุตฺตาฯ อปสฺสาย สุปนฺตสฺสาติ กฏิฏฺฐิโต อุทฺธํ ปิฏฺฐิกณฺฏเก อปฺปมตฺตกมฺปิ ปเทสํ ภูมิํ อผุสาเปตฺวา ถมฺภาทิํ อปสฺสาย สุปนฺตสฺสฯ กฏิฏฺฐิํ ปน ภูมิํ ผุสาเปนฺตสฺส สยนํ นาม โหติฯ ปิฏฺฐิปสารณลกฺขณา หิ เสยฺยาฯ ทีฆวนฺทนาทีสุปิ ติริยํ ปิฏฺฐิกณฺฏกานํ ปสาริตตฺตา นิปชฺชนเมวาติ อาปตฺติ ปริหริตพฺพาว ‘‘วนฺทามีติ ปาทมูเล นิปชฺชี’’ติอาทีสุ นิปชฺชนสฺเสว วุตฺตตฺตาฯ ตสฺสาปิ อนาปตฺติ ปตนกฺขเณ อวิสยตฺตา, วิสเย ชาเต สหสา วุฏฺฐิตตฺตา จฯ ยสฺส ปน วิสญฺญิตาย ปจฺฉาปิ อวิสโย, เอตสฺส อนาปตฺติเยว ปติตกฺขเณ วิยฯ ตตฺเถว สยติ น วุฏฺฐาตีติ อิมินา วิสเยปิ อกรณํ ทสฺเสติ, เตเนว ‘‘ตสฺส อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

เอกภงฺเคนาติ อุโภ ปาเท ภูมิโต อโมเจตฺวาว เอกปสฺเสน สรีรํ ภญฺชิตฺวา นิปนฺโนฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน มหาปทุมตฺเถเรน วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธ, เตน ‘‘มหาอฏฺฐกถาย ลิขิตมหาปทุมตฺเถรวาโท อย’’นฺติ ทสฺเสติฯ ตตฺถ สุปนฺตสฺสาปิ อวิสยตฺตมตฺถีติ มหาปทุมตฺเถเรน ‘‘อวิสยตฺตา ปน อาปตฺติ น ทิสฺสตี’’ติ วุตฺตํฯ อาจริยา ปน สุปนฺตสฺส วิสญฺญตฺตาภาเวน วิสยตฺตา อนาปตฺติํ น กถยนฺติฯ วิสญฺญตฺเต สติ อนาปตฺติเยวฯ ทฺเว ปน ชนาติอาทิปิ มหาอฏฺฐกถายเมว วจนํ, ตเทว ปจฺฉา วุตฺตตฺตา ปมาณํฯ ยกฺขคหิตคฺคหเณเนว เจตฺถ วิสญฺญีภูโตปิ สงฺคหิโตฯ เอกภงฺเคน นิปนฺโน ปน อนิปนฺนตฺตา อาปตฺติโต มุจฺจติเยวาติ คเหตพฺพํฯ

[78] อปเทติ อากาเสฯ ปทนฺติ ปทวฬญฺชํ, เตนาห ‘‘อากาเส ปท’’นฺติฯ เอตทคฺคนฺติ เอโส อคฺโคฯ ยทิทนฺติ โย อยํฯ เสสํ อุตฺตานเมวฯ

อิติ สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย วิมติวิโนทนิยํ

ปฐมปาราชิกวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

2. ทุติยปาราชิกํ