เมนู

สนฺถตจตุกฺกเภทกถาวณฺณนา

[61-2] ปฏิปนฺนกสฺสาติ อารทฺธวิปสฺสกสฺสฯ อุปาทินฺนกนฺติ กายินฺทฺริยํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อุปาทินฺนเกน ผุสตีติ อุปาทินฺนกสรีเรน ผุสียตีติ กมฺมสาธเนน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อถ วา เอวํ กโรนฺโต ภิกฺขุ กิญฺจิ อุปาทินฺนกํ อุปาทินฺนเกน น ผุสตีติ อตฺโถฯ เลสํ โอฑฺเฑสฺสนฺตีติ เลสํ ฐเปสฺสนฺติ, ปริกปฺเปสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ สนฺถตาทิเภเทหิ ภินฺทิตฺวาติ สนฺถตาทิวิเสสเนหิ วิเสเสตฺวาฯ สนฺถตายาติ สมุทาเย เอกเทสโวหาโร ทฑฺฒสฺส ปฏสฺส ฉิทฺทนฺติอาทีสุ วิยฯ ยถา หิ ปฏสฺส เอกเทโสว วตฺถโต ทฑฺโฒติ วุจฺจติ, ตํ เอกเทสโวหารํ สมุทาเย ปเฏ อุปจารโต อาโรเปตฺวา ปุน ตํ สมุทายํ ทฑฺฒปฺปเทสสงฺขาตฉิทฺทสมฺพนฺธีภาเวน ‘‘ทฑฺฒสฺส ปฏสฺส ฉิทฺท’’นฺติ โวหรนฺติ, เอวมิธาปิ อิตฺถิยา มคฺคปฺปเทสโวหารํ สมุทายภูตาย อิตฺถิยา อาโรเปตฺวา ปุน ตํ อิตฺถิํ สนฺถตมคฺคสมฺพนฺธินิํ กตฺวา สนฺถตาย อิตฺถิยา วจฺจมคฺเคนาติอาทิ วุตฺตํฯ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. ปาราชิกกณฺฑ 2.61-62) ปเนตฺถ ‘‘เอกเทเส สมุทายโวหาโร’’ติ วุตฺตํ, ตํ น ยุตฺตํ อวยวโวหาเรน สมุทายสฺเสว ปตียมานตฺตาฯ อิตรถา หิ สนฺถตาย วจฺจมคฺเคนาติ อิตฺถิลิงฺคตา มคฺคสมฺพนฺธิตา จ น สิยา, เอกเทเส สมุทาโยปจารสฺส ปน เอกเทโสว อตฺโถ สาขาย ฉิชฺชมานาย รุกฺโข ฉิชฺชตีติอาทีสุ วิยฯ

วตฺถาทีนิ มคฺคสฺส อนฺโต อปฺปเวเสตฺวา พหิเยว เวฐนํ สนฺธาย ‘‘ปลิเวเฐตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ สมุทาเย อวยวูปจาเรเนว ภิกฺขุปิ สนฺถโต นามาติอาทิ วุตฺตํฯ ยตฺตเก ปวิฏฺเฐติ ติลพีชมตฺเต ปวิฏฺเฐฯ อกฺขินาสาทีนํ สนฺถตตฺเตปิ ยถาวตฺถุกเมวาติ อาห ถุลฺลจฺจยกฺเขตฺเต ถุลฺลจฺจยนฺติอาทิฯ ขาณุํ ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏนฺติ อิตฺถินิมิตฺตสฺส อนฺโต ขาณุํ ปเวเสตฺวา สมตลํ, อติริตฺตํ วา ฐิตํ ขาณุํ สเจ ฆฏฺเฏติ, ฆฏฺเฏนฺตสฺส ทุกฺกฏํ ปเวสาภาวโตฯ สเจ ปน อีสกํ อนฺโต อลฺโลกาเส ปเวเสตฺวา ฐิตํ อนุปาทินฺนเมว ขาณุสีสํ องฺคชาเตน ฉุปติ, ปาราชิกเมวฯ ตสฺส ตลนฺติ เวฬุนฬาทิกสฺส อนฺโตตลํฯ พหิทฺธา ขาณุเกติ อนฺโต ปเวสิตเวฬุปพฺพาทิกสฺส พหิ นิกฺขนฺตสีสํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยถา จ อิตฺถินิมิตฺเตติอาทีสุ ยถา อิตฺถิยา ปสฺสาวมคฺเค ขาณุํ กตฺวา ฆฏฺฏนาทิกํ วุตฺตํ, เอวํ สพฺพตฺถ วจฺจมคฺคาทีสุปิ ลกฺขณํ เวทิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ

ราชปจฺจตฺถิกาทิจตุกฺกเภทกถาวณฺณนา

[65] เกราฏิกาติ วญฺจกาฯ ปฐมํ อิตฺถิธุตฺตเมว ทสฺเสตฺวา อิทานิ อิตรธุตฺเตปิ สงฺคเหตฺวา ทสฺเสตุํ ‘‘อิตฺถิธุตฺตสุราธุตฺตาทโย วา’’ติ วุตฺตํฯ

อาปตฺตานาปตฺติวารวณฺณนา

[66] ปฏิญฺญาตกรณํ นตฺถิ เสเวตุกามตา มคฺเคน มคฺคปฺปฏิปตฺตีติ ทฺวินฺนํ องฺคานํ สิทฺธตฺตาฯ ทูสิตสฺส ปน มคฺเคน มคฺคปฺปฏิปตฺติ เอวเมกํ องฺคํ สิทฺธํ, เสเวตุกามตาสงฺขาตํ สาทิยนํ อสิทฺธํฯ ตสฺมา โส ปุจฺฉิตฺวา ‘‘สาทิยิ’’นฺติ วุตฺตปฏิญฺญาย นาเสตพฺโพฯ ตตฺเถวาติ เวสาลิยํ มหาวเน เอวฯ สพฺพงฺคคตนฺติ สพฺพกายคตํฯ ‘‘โลหิตํ วิยา’’ติ วุตฺตตฺตา เกสาทีนํ วินิมุตฺตฏฺฐาเน สพฺพตฺถาติ คเหตพฺพํฯ นิจฺจเมว อุมฺมตฺตโก โหตีติ ยสฺส ปิตฺตโกสโต ปิตฺตํ จลิตฺวา สพฺพทา พหิ นิกฺขนฺตํ โหติ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ยสฺส ปน ปิตฺตํ จลิตฺวา ปิตฺตโกเสเยว ฐิตํ โหติ, กทาจิ วา นิกฺขนฺตํ ปุน นิกฺขมติ, โสปิ อนฺตรนฺตรา สญฺญํ ปฏิลภติ เภสชฺเชน จ ปกติอาโรคฺยํ ปฏิลภตีติ เวทิตพฺพํฯ

ปทภาชนียวณฺณนานโย นิฏฺฐิโตฯ

ปกิณฺณกกถาวณฺณนา

ปกิณฺณกนฺติ โวมิสฺสกนยํฯ สมุฏฺฐานนฺติ อุปฺปตฺติการณํฯ กิริยาติอาทิ นิทสฺสนมตฺตํ อกิริยาทีนมฺปิ สงฺคหโตฯ เวทนาย สห กุสลญฺจ เวทิตพฺพนฺติ โยเชตพฺพํฯ สพฺพสงฺคาหกวเสนาติ สพฺเพสํ สิกฺขาปทานํ สงฺคาหกวเสน ‘‘กาโย วาจา กายวาจา กายจิตฺตํ วาจาจิตฺตํ กายวาจาจิตฺต’’นฺติ เอวํ วุตฺตานิ ฉ อาปตฺติสมุฏฺฐานานิฯ สมุฏฺฐานาทโย หิ อาปตฺติยา เอว โหนฺติ, น สิกฺขาปทสฺสฯ ตํตํสิกฺขาปทสฺส นิยตอาปตฺติยา เอว คหณตฺถํ ปน สิกฺขาปทสีเสน สมุฏฺฐานาทีนํ กถนํฯ เอวญฺหิ อาปตฺติวิเสโส ปญฺญายติ อาปตฺติ-สทฺทสฺส สพฺพาปตฺติสาธารณตฺตา, อิเมสุ ปน ฉสุ สมุฏฺฐาเนสุ ปุริมานิ ตีณิ อจิตฺตกานิ, ปจฺฉิมานิ สจิตฺตกานิฯ สมาสโต ตํ อิมํ ปกิณฺณกํ วิทิตฺวา เวทิตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ ฉ สมุฏฺฐานานิ เอตสฺสาติ ฉสมุฏฺฐานํฯ เอวํ เสเสสุปิฯ

อตฺถิ กถินสมุฏฺฐานนฺติอาทิ สมุฏฺฐานสีสวเสน ทฺวิสมุฏฺฐานเอกสมุฏฺฐานานํ ทสฺสนํฯ เตรส หิ สมุฏฺฐานสีสานิ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํ อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํ สญฺจริตฺตสมุฏฺฐานํ สมนุภาสนสมุฏฺฐานํ กถินสมุฏฺฐานํ เอฬกโลมสมุฏฺฐานํ ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานํ อทฺธานสมุฏฺฐานํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานํ ภูตาโรจนสมุฏฺฐานํ โจรีวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานํ อนนุญฺญาตสมอุฏฺฐานนฺติฯ ตตฺถ อตฺถิ ฉสมุฏฺฐานนฺติ อิมินา สญฺจริตฺตสมุฏฺฐานํ วุตฺตํ, ปญฺจสมุฏฺฐานสฺส อภาวโต ‘‘อตฺถิ ปญฺจสมุฏฺฐาน’’นฺติ อวตฺวา ‘‘อตฺถิ จตุสมุฏฺฐาน’’นฺติ วุตฺตํ, อิมินา จ อทฺธานสมุฏฺฐานํ อนนุญฺญาตสมุฏฺฐานญฺจ สงฺคหิตํฯ