อนุปญฺญตฺติวณฺณนา

ปาราชิกวตฺถุภูตาติ เยสํ ตีสุ มคฺเคสุ ติลพีชมตฺตมฺปิ นิมิตฺตสฺส ปเวโสกาโส โหติ, เต อิตฺถิปุริสาทิเภทา สพฺเพ สงฺคยฺหนฺติ, น อิตเรฯ อิธ ปน ติรจฺฉานคตายาติ-ปาฬิปทานุรูปโต น สพฺพาติอาทินา อิตฺถิลิงฺควเสน วุตฺตํฯ โคนสาติ สปฺปวิเสสา, เยสํ ปิฏฺฐีสุ มหนฺตมหนฺตานิ มณฺฑลานิ โหนฺติฯ กจฺฉปมณฺฑูกานํ จตุปฺปทตฺเตปิ โอทกตาสามญฺเญน อปเทหิ สห คหณํฯ มุขสณฺฐานนฺติ โอฏฺฐจมฺมสณฺฐานํฯ วณสงฺเขปนฺติ วณสงฺคหํฯ วเณ ถุลฺลจฺจยญฺจ ‘‘อมคฺเคน อมคฺคํ ปเวเสติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ (ปารา. 66) อิมสฺส สุตฺตสฺส วเสน เวทิตพฺพํฯ มงฺคุสาติ นกุลาฯ เอตเมว หิ อตฺถนฺติ โย นํ อชฺฌาปชฺชติ, ตํ ปราเชตีติ อิมมตฺถํ วุตฺตานํเยว ปาราชิกาทิสทฺทานํ นิพฺพจนปฺปสงฺเค อิมิสฺสา ปริวารคาถาย ปวตฺตตฺตาฯ ภฏฺโฐติ สาสนโต ปริหีโนฯ นิรงฺกโตติ นิรากโตฯ เอตนฺติ อาปตฺติรูปํ ปาราชิกํฯ ฉินฺโนติ อนฺตราขณฺฑิโตฯ

ปกตตฺเตหิ ภิกฺขูหีติ เอตฺถ ปกตตฺตา นาม ปาราชิกํ อนาปนฺนา อนุกฺขิตฺตา จฯ เกจิ ปน ‘‘ปกตตฺเตหิ ภิกฺขูหิ เอกโต กตฺตพฺพตฺตาติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตตฺตา ปกตตฺตภูเตหิ อลชฺชีหิปิ สทฺธิํ อุโปสถาทิสงฺฆกมฺมกรเณ โทโส นตฺถี’’ติ วทนฺติ, ตํ น ยุตฺตํ, อิมินา วจเนน ตสฺส อตฺถสฺส อสิชฺฌนโตฯ ยทิ หิ สงฺฆกมฺมํ กรียติ, ปกตตฺเตเหว กรียติ, น อปกตตฺเตหีติ เอวํ อปกตตฺเตหิ สหสํวาสปฏิกฺเขปปรํ อิทํ วจนํ, น ปน ปกตตฺเตหิ สพฺเพหิ อลชฺชีอาทีหิ เอกโต สงฺฆกมฺมํ กตฺตพฺพเมวาติฯ เอวํ สํวาสวิธานปรํ ปกตตฺเตสุปิ สภาคาปตฺติํ อาปนฺเนหิ อญฺญมญฺญญฺจ อลชฺชีหิ จ สทฺธิํ เอกโต กมฺมกรณสฺส ปฏิกฺขิตฺตตฺตาฯ วุตฺตญฺหิ ‘‘สเจ สพฺโพ สงฺโฆ สภาคาปตฺติยา สติ วุตฺตวิธิํ อกตฺวา อุโปสถํ กโรติ, วุตฺตนเยเนว สพฺโพ สงฺโฆ อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติอาทิ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา)ฯ ‘‘ยตฺถ อามิสปริโภโค วฏฺฏติ, ธมฺมปริโภโคปิ ตตฺถ วฏฺฏตี’’ติ อลชฺชีหิ สห ปริโภโค จ อฏฺฐกถายํ ปฏิกฺขิตฺโต เอกโต กมฺมกรณสฺสาปิ ธมฺมปริโภคตฺตาฯ

ตสฺมา ยถา หิ ปาฬิยํ ปาราชิกาปตฺติอาปชฺชนกปุคฺคลนิยมตฺถํ ยฺวายํ ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน…เป.… อุปสมฺปนฺโน, อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ อิมสฺมิํ วจเน สพฺเพปิ ญตฺติจตุตฺถกมฺเมน อุปสมฺปนฺนา ปาราชิกาปชฺชนกปุคฺคลาเยวาติ นิยโม น สิชฺฌติ ปาราชิกานาปชฺชนกานมฺปิ เสกฺขาทีนํ สมฺภวา, อถ โข ญตฺติจตุตฺถกมฺเมน อุปสมฺปนฺเนสุเยว ปาราชิกาปตฺติอาปชฺชนกา อลชฺชี พาลปุถุชฺชนา ลพฺภนฺติ, น ปน เอหิภิกฺขุอาทีสูติ เอวํ นิยโม สิชฺฌติ, เอวมิธาปิ ปกตตฺเตสุเยว เอกโต กมฺมกรณารหา อนาปตฺติกา ลชฺชี กุกฺกุจฺจกา สิกฺขากามา อุปลพฺภนฺติ , น อปกตตฺเตสูติ เอวเมว นิยโม สิชฺฌติ อปกตตฺตานํ คณปูรณตฺตาภาเวน อสํวาสิกตฺตนิยมโตฯ อลชฺชิโน ปน คณปูรกา หุตฺวา กมฺมสฺส สาธนโต อสํวาสิเกสุ น คหิตา กตฺตพฺพวิธิํ อกตฺวา เตหิ สห มทฺทิตฺวา กมฺมํ กโรนฺตานํ อาปตฺติ อลชฺชิตา จ น วิคจฺฉตีติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘เอโก อลชฺชี อลชฺชีสตมฺปิ กโรตี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.585) หิ วุตฺตํ, เตเนว วกฺขติ ‘‘สพฺเพปิ ลชฺชิโน เอเตสุ กมฺมาทีสุ สห วสนฺตี’’ติอาทิฯ อยญฺจตฺโถ อุปริ วิตฺถารโต อาวิ ภวิสฺสติฯ

ตถาติ สีมาปริจฺฉินฺเนหีติอาทิํ ปรามสติฯ เอกโต วนฺทนภุญฺชนคามปฺปเวสนวตฺตาปฏิวตฺตกรณอุคฺคหปริปุจฺฉาสชฺฌายกรณาทิสามคฺคิกิริยาวเสน ภควตา ปญฺญตฺตสิกฺขาปทสิกฺขนํ สมสิกฺขตา นาม, ตญฺจ ลชฺชีเหว สมํ สิกฺขิตพฺพํ, น อลชฺชีหีติ ทสฺเสตุํ ‘‘ปญฺญตฺตํ ปน…เป.… สมสิกฺขตา นามา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อนติกฺกมนวเสน อุคฺคหปริปุจฺฉาทิวเสน จ ลชฺชีปุคฺคเลหิ สมํ เอกโต สิกฺขิตพฺพา สมสิกฺขาติ สิกฺขาปทานิ วุตฺตานิ, ตาสํ สมสิกฺขนํ ยถาวุตฺตนเยน ลชฺชีหิ สิกฺขิตพฺพภาโว สมสิกฺขตา นามาติ อธิปฺปาโยฯ ยถาวุตฺเตสุ เอกกมฺมาทีสุ อลชฺชีนํ ลชฺชิธมฺเม อโนกฺกนฺเต ลชฺชีหิ สห สํวาโส นตฺถิ, ตโต พหิเยว เต สนฺทิสฺสนฺตีติ อาห สพฺเพปิ ลชฺชิโนติอาทิฯ

[56] ยํ ตํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ วตฺถุเมว น โหตีติ สุวณฺณาทีหิ กตอิตฺถิรูปานํ องฺคชาเตสุปิ นิมิตฺตโวหารทสฺสนโต ตตฺถ ปาราชิกาสงฺกานิวตฺตนตฺถํ วุตฺตํฯ เตเนว วินีตวตฺถูสุ เลปจิตฺตาทิวตฺถูสุ สญฺชาตกุกฺกุจฺจสฺส ปาราชิเกน อนาปตฺติ วุตฺตาฯ

ปฐมจตุกฺกวณฺณนา

[57] อสฺสาติ อาขฺยาตปทนฺติ ตสฺส อตฺถํ ทสฺเสนฺโต ‘‘โหตี’’ติ อาห, ภเวยฺยาติ อตฺโถ, โหตีติ วุตฺตํ โหติฯ ทุติเย อตฺถวิกปฺเป ‘‘โหตี’’ติ อิทํ วจนเสโสฯ

[58] สาทิยนฺตสฺเสวาติ เอตฺถ สาทิยนํ นาม เสเวตุกามตาจิตฺตสฺส อุปฺปาทนเมวาติ อาห ‘‘ปฏิเสวนจิตฺตสมงฺคิสฺสา’’ติฯ