มูลปญฺญตฺติวณฺณนา

[55] อิโต ปฏฺฐายาติ ทุฏฺฐุลฺลปทโต ปฏฺฐายฯ เมถุนธมฺโม ยถา สรูเปเนว ทุฏฺฐุลฺลํ, เอวํ ทสฺสนาทิทุฏฺฐุลฺลธมฺมปริวารตฺตาปิ ทุฏฺฐุลฺลนฺติ ทสฺเสตุํ ยสฺมาติอาทิ วุตฺตํฯ อวสฺสุตานนฺติ เมถุนราเคน ตินฺตานํฯ ปริยุฏฺฐิตานนฺติ เมถุนราเคน อภิภูตจิตฺตานํฯ เมถุน-สทฺทสฺส สทิสสทฺทปอยายตฺตา วุตฺตํ ‘‘สทิสาน’’นฺติ, รตฺตตาทีหิ สทิสานนฺติ อตฺโถฯ อิทญฺจ เยภุยฺยโต วุตฺตํ อุโภสุ อญฺญตรสฺส ราคาภาเวปิ อิตรสฺส เมถุนเสวนสํสิทฺธิโตฯ เมถุน-สทฺโท วา อุภยสทฺทปอยาโย, เมถุนํ ยุคฬํ ยมกํ อุภยนฺติ หิ อตฺถโต เอกํ, เตนาห ‘‘อุภินฺนํ รตฺตาน’’นฺติฯ ‘‘ทฺวยํทฺวยสมาปตฺตี’’ติ หิ ปาฬิยมฺปิ วุตฺตํฯ นิมิตฺเตนาติ ภุมฺมตฺเถ กรณวจนํ, อิตฺถินิมิตฺเต อตฺตโน นิมิตฺตํ ปเวเสตีติ อตฺโถฯ นิมิตฺตํ องฺคชาตนฺติ อตฺถโต เอกํฯ ติลผลนฺติ สาสปมตฺตํ ติลพีชํ อธิปฺเปตํ, น โกสสหิตํ ผลนฺติ อาห ‘‘ติลพีชมตฺตมฺปี’’ติฯ อลฺโลกาเสติ สภาเวน ปิหิตสฺส นิมิตฺตสฺส ปกติวาเตน อสมฺผุฏฺเฐ ตินฺตปฺปเทเสฯ ตาทิโส ปเทโส สเจปิ เกนจิ วาตาทิวิกาเรน สุกฺขติ, ตถาปิ อนลฺโลกาโสติ อุปกฺกมโต ปาราชิกเมวฯ

เวมชฺฌนฺติ ยถา จตฺตาริ ปสฺสานิ อผุสนฺโต ปเวเสติ, เอวํ กตวิวรสฺส อิตฺถินิมิตฺตสฺส อพฺภนฺตรตลํ วุจฺจติฯ ปุริสนิมิตฺเต ปน มชฺฌนฺติ อคฺคโกฏิํ สนฺธาย วทติฯ อุปรีติ มชฺฌิมปพฺเพน สมิญฺชิตฺวา ปเวสิยมานสฺส องฺคชาตสฺส สมิญฺชิตงฺคุลิยา มชฺฌิมปพฺพปิฏฺฐิสทิสอคฺคโกฏิเยวฯ เหฏฺฐา ปเวเสนฺโตติ อิตฺถินิมิตฺตสฺส เหฏฺฐาภาเคน ฉุปิยมานํ ปเวเสนฺโต, ยถา อิตฺถินิมิตฺตสฺส อลฺโลกาสํ เหฏฺฐิมตลํ ติลพีชมตฺตมฺปิ อตฺตโน นิมิตฺเตน ฉุปติ, เอวํ ปเวเสนฺโตติ อตฺโถฯ ฉุปนเมว เหตฺถ ปเวสนํ, เอวํ เสเสสุปิฯ มชฺเฌน ปเวเสนฺโตติ อพฺภนฺตรตเลน ฉุปิยมานํ ปเวเสนฺโต, ยถา อพฺภนฺตรตลํ ฉุปติ, เอวํ ปเวเสนฺโตติ อตฺโถฯ กตฺถจิ อจฺฉุปนฺตํ ปเวเสตฺวา อากาสคตเมว นีหรนฺตสฺส นตฺถิ ปาราชิกํ, ทุกฺกฏํ ปน โหติ ฉินฺนสีสวตฺถุสฺมิํ (ปารา. 73) วิยฯ มชฺเฌเนว ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตติ อคฺคโกฏิยา ฉุปนฺตํ ปเวเสนฺโตฯ