เมนู

ปลิโพธปญฺหาพฺยากรณกถาวณฺณนา

[415-6] สนฺนิฏฺฐานนฺติโก กถํ พหิสีมาย อุทฺธรียติ? ภิกฺขุ อกตจีวรํ สมาทาย ปกฺกมติ ‘‘น ปจฺเจสฺส’’นฺติ, ตสฺส พหิสีมาคตสฺส เอวํ โหติ ‘‘เนวิมํ จีวรํ กาเรสฺส’’นฺติ, เอวเมตสฺส พหิสีมาคตสฺส อุทฺธรียติฯ กถํ อนฺโตสีมาย? อกตจีวรํ สมาทาย ปกฺกมติ ‘‘น ปจฺเจสฺส’’นฺติ, ตโต ตตฺถ ผาสุวิหารํ อลภนฺโต ตเมว วิหารํ อาคจฺฉติ, ตสฺส จีวรปลิโพโธเยว ฐิโต, โส จ ‘‘เนวิมํ จีวรํ กาเรสฺส’’นฺติ จิตฺเต อุปฺปนฺเน ฉิชฺชติ, ตสฺมา ‘‘อนฺโตสีมาย อุทฺธรียตี’’ติ วุตฺตํฯ สนฺนิฏฺฐานนฺติกํ ทุวิธํ ‘‘น ปจฺเจสฺส’’นฺติ อาวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา ตโต ปุนปิ ตเมว วิหารํ อาคนฺตฺวา ‘‘เนวิมํ จีวรํ กาเรสฺส’’นฺติ สนฺนิฏฺฐานํ กโรติ, พหิสีมาย ฐตฺวา ‘‘เนวิมํ จีวรํ กาเรสฺสํ น ปจฺเจสฺส’’นฺติ จิตฺตุปฺปาเทน สนฺนิฏฺฐานนฺติกํ โหติฯ คาถายมฺปิ ‘‘ทฺเว ปลิโพธา อปุพฺพํ อจริม’’นฺติ อิทํ อิมเมว สนฺธายฯ ‘‘อาสาวจฺเฉทิโก กถํ อนฺโตสีมาย ? อาสีสิเตน ‘ตุมฺเห วิหารเมว ปตฺเถถ, อหํ ปหิณิสฺสามี’ติ วุตฺโต ปุพฺเพ ‘น ปจฺเจสฺส’นฺติ อาวาสปลิโพธํ ฉินฺทิตฺวา คโต ปุน ตํ วิหารํ คนฺตฺวา เตน ‘นาหํ สกฺโกมิ ทาตุ’นฺติ ปหิโต โหตี’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘อตฺถาเร หิ สติ อุทฺธาโร นามา’’ติ อตฺถารํ วินา อุทฺธารํ น ลภนฺติ, ตสฺมา วุตฺตํฯ ปุริมา ทฺเวติ ‘‘ทฺเว กถินุทฺธารา เอกุปฺปาทา เอกนิโรธา’’ติ วุตฺตาธิกาเร ปฐมํ วุตฺตา อนฺตรพฺภารสหุพฺภาราฯ น ปกฺกมนนฺติกาทโย ทฺเวฯ เอกโต นิรุชฺฌนฺตีติ อุทฺธารภาวํ ปาปุณนฺตีติ อตฺโถฯ

กถินเภทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปญฺญตฺติวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อุปาลิปญฺจกวณฺณนา

อนิสฺสิตวคฺควณฺณนา

[419] กายิกอุปฆาติกา นาม กาเยน วีติกฺกโมฯ

นปฺปฏิปฺปสฺสมฺภนวคฺควณฺณนา

[420] โอมทฺทการโกติ โอมทฺทิตฺวา อภิภวิตฺวา การโกฯ

โวหารวคฺควณฺณนา

[424] เภทกรวตฺถูนิ นิสฺสาย วิวาทาธิกรณํ สมุฏฺฐาติ, เอวํ ยถาสงฺขฺยํ คจฺฉติฯ โกโธปนาหาทิทฺวาทสมูลปโยคํ วิวาทาธิกรณํ, ตถา เสเสสุฯ โอสารณาทีสุ นวสุ ฐาเนสุ กมฺมญตฺติยา กรณํฯ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถกมฺเมสุฯ ยสฺมา มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว อุภโตวิภงฺคา อสงฺคหิตา, ตสฺมา ยํ กุรุนฺทิยํ วุตฺตํ, ตํ คเหตพฺพนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ทิฏฺฐาวิกมฺมวคฺควณฺณนา

[425] ติณฺณนฺนํ อุปริ สห อาปตฺติํ เทเสตุํ น ลพฺภนฺติฯ กมฺมนานาสํวาสกานํ ลทฺธิคฺคหิตโกว ลทฺธินานาสํวาสโก‘‘อวิปฺปวาสสีมาย ฐิตสฺสา’’ติ มหาสีมํ กิร สนฺธาย วุตฺตํฯ

[433] ‘‘อุมฺมาทา จิตฺตกฺเขปา’’ติ ปาโฐฯ

มุสาวาทวคฺควณฺณนา

[444] ปริยาเยน ชานนฺตสฺสาติ ยสฺส กสฺสจิ ชานนฺตสฺส ปริยาเยน วุตฺตมุสาวาโทติ อตฺโถฯ

[446] อนุโยโค น ทาตพฺโพติ เตน วุตฺตํ อนาทิยิตฺวา ตุณฺหี ภวิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ