ปาโฐ ฯ ‘‘กุเลสุ จาริตฺตาปตฺตี’’ติ ปาโฐ น คเหตพฺโพ สาธารณตฺตา ตสฺส สิกฺขาปทสฺสฯ ฉจตฺตารีสา จิเมติ ฉจตฺตารีส อิเมฯ ‘‘ปาราชิกานิ สงฺฆาทิเสโส’’ติ เอวํ วุตฺตสิกฺขาปเท เอว วิภชิตฺวา วุตฺตตฺตา วิภตฺติโย นามฯ สาธารณนฺติ อฏฺฐนฺนมฺปิ สาธารณํฯ ปาราชิกภูตา วิภตฺติโย ปาราชิกวิภตฺติโยฯ สาธารเณ สตฺตวชฺโช สงฺฆาทิเสโสฯ อญฺญตรสฺมิํ คณฺฐิปเท ‘‘อถ วา ‘ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณา จตฺตาริ กมฺมานิ ปญฺเจว อุทฺเทสา จตุโร ภวนฺติ, นญฺญถา’ติ ปาฬิํ อุทฺธรนฺติฯ ตตฺถ ‘จตฺตาริ กมฺมานี’ติ วิเสสาภาวา อุทฺธริตโปตฺถกเมว สุนฺทรํ, ปุพฺเพปิ วิภตฺติมตฺตทสฺสนวเสเนว เจตํ วุตฺตํฯ ‘น สมเถหิ วูปสมนวเสนา’ติ วตฺวา จตฺตาริ กมฺมวิภชเน ‘สมเถหิ วูปสมฺมตี’ติ น วิเสสิตํ อุโปสถปฺปวารณานํเยว วิภาคตฺตาฯ กสฺมา? เอตฺถาปิ ‘อุโปสถปฺปวารณานํเยว วิเสเสตฺวา นยํ เทถา’ติ วุตฺตตฺตา, อธมฺเมน วคฺคาทิกมฺเมน อาปตฺติโยปิ วูปสมฺมนฺตีติ อาปชฺชนโตติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, วิจาเรตพฺพํฯ ทฺวีหิ จตูหิ ตีหิ กิจฺจํ เอเกนาติ ทฺวีหิ วิวาทาธิกรณํ, จตูหิ อนุวาทาธิกรณํ, ตีหิ อาปตฺตาธิกรณํ, เอเกน กิจฺจาธิกรณํ สมฺมตีติ อตฺโถฯ

ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา

[339] นิพฺพจนมตฺตนฺติ เววจนมตฺตํฯ เสเสติ อาทิโต เสสา มชฺฌนฺตาฯ ปทนฺติ สิกฺขาปทํฯ สทฺธาจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตนฺติ อตฺโถ, ‘‘สนฺตาจิตฺต’’นฺติ วา ปาโฐฯ อนาฬิยนฺติ ทลิทฺทํฯ กิญฺจาปิ อิทํ นิพฺพจนํ ‘‘ครุกํ ลหุกญฺจา’’ติอาทิปญฺเห นตฺถิ, ‘‘หนฺท วากฺยํ สุโณม เต’’ติ อิมินา ปน วจเนน สงฺคหิตสฺสตฺถสฺส ทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘อากาโส ปกฺขินํ คตี’’ติ จ ปาโฐ อตฺถิ, โส ชาติวเสน ยุชฺชติฯ ปกฺขีนนฺติ อุชุกเมวฯ

ปฐมคาถาสงฺคณิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อธิกรณเภทวณฺณนา

อุกฺโกฏนเภทาทิวณฺณนา

[340] อธิกรณอุกฺโกเฏน สมถานํ อุกฺโกฏํ ทสฺเสตุนฺติ อธิกรณานิ สตฺตหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ, ตานิ อุกฺโกเฏนฺโต สตฺต สมเถ อุกฺโกเฏติ นามาติ อธิปฺปาโยฯ ปสวตีติ สมฺภวติฯ ‘‘อนุวาทาธิกรเณ ลพฺภนฺตี’ติอาทีนิ ‘ธมฺโม อธมฺโม’ติอาทีนํ สมานตฺตา เตสุ วิเสสโต ลพฺภนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อนิหตนฺติ สุตฺตาทินาฯ อวินิจฺฉิตนฺติ ‘‘อาปตฺติอนาปตฺตี’’ติอาทินาฯ ‘‘ตตฺถ ชาตกํ อธิกรณํ อุกฺโกเฏติ…เป.… ติณวตฺถารกํ อุกฺโกเฏตี’’ติ ทเสว วุตฺตาฯ ‘‘สมฺมุขาวินยปฏิญฺญาตกรณเยภุยฺยสิกา อวุตฺตตฺตา อุกฺโกเฏตุํ น สกฺกา, กมฺมวาจาปิ เตสํ นตฺถิฯ ตสฺมา เต อุกฺโกเฏตุํ น สกฺกาติ วทนฺตี’’ติ ลิขิตํฯ ปาฬิมุตฺตกวินิจฺฉเยเนวาติ วินยลกฺขณํ วินา เกวลํ ธมฺมเทสนามตฺตวเสเนวาติ อตฺโถฯ ขนฺธกโต วา ปริวารโต วา อานีตสุตฺเตนฯ นิชฺฌาเปนฺติ ทสฺเสนฺติฯ ปุพฺเพ ธมฺมวินเยน วินิจฺฉิตํ อธิกรณํ อุปชฺฌายาทีนํ อตฺถาย ‘‘อธมฺมํ ธมฺโม’’ติอาทีนิ ทีเปตฺวาติ อตฺโถฯ วิสมานิ กายกมฺมาทีนิ นิสฺสิตตฺตา วิสมนิสฺสิโตฯ เอวํ เสเสสุฯ

อธิกรณนิทานาทิวณฺณนา

[342-3] กิํสมฺภารนฺติ กิํปริกฺขารํ, เอตฺถ กินฺติ ลิงฺคสามญฺญมพฺยยํฯ ปุพฺเพ อุปฺปนฺนวิวาทํ นิสฺสาย ปจฺฉา อุปฺปชฺชนกวิวาโท วิวาทนิทานํ นามฯ อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา จตสฺโส อาปตฺติโย อาปชฺชตีติ ภิกฺขุนี ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ ปฏิจฺฉาเทติ ปาราชิกํ, เวมติกา ปฏิจฺฉาเทติ ถุลฺลจฺจยํ, ภิกฺขุ สงฺฆาทิเสสํ ปฏิจฺฉาเทติ ปาจิตฺติยํ, อาจารวิปตฺติํ ปฏิจฺฉาเทติ ทุกฺกฏํฯ ปุพฺเพ กตอุกฺเขปนิยาทิกิจฺจํ นิสฺสาย อุปฺปชฺชนกกิจฺจานํฯ กีทิสานํ? สมนุภาสนาทีนํ วเสนฯ ตํ หีติ อธิกรณํฯ