จตุวิปตฺติวณฺณนา
[336] เอกติํสา เย ครุกาติ อุภโต อฏฺฐ ปาราชิกา, ภิกฺขูนํ เตรส, ภิกฺขุนีนํ ทส จ สงฺฆาทิเสสาฯ สาธารณาสาธารณวเสน อฏฺฐ อนวเสสา นาม ปาราชิกานิฯ ตเทวาติ สีลวิปตฺติํเยวฯ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘ปาราชิก’’นฺติอาทินา อปุจฺฉิตเมว วิสฺสชฺชิตํฯ ‘‘ตตฺถ โย จายํ, อกฺโกสติ หสาธิปฺปาโย’’ติ ปาโฐฯ ทุฏฺฐุลฺลวิภาวนวเสนาคตวิปตฺติํ ฐเปตฺวา ปุจฺฉาปฏิปาฏิยา ยาวตติยกปญฺหํ วิสฺสชฺชิตุมารภิฯ อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา ภิกฺขุนี อฏฺฐ ยาวตติยกสงฺฆาทิเสสา อิธ ปุจฺฉิตตฺตา อนนฺตรปญฺหา นาม ชาตาฯ
เฉทนกาทิวณฺณนา
[337] ปมาณาติกฺกนฺตมญฺจนิสีทนกณฺฑุปฏิจฺฉาทิวสฺสิกสาฏิกาสุคตจีวรปฺปมาณํ ภิกฺขุนีนํ อุทกสาฏิกาติ ฉ เฉทนกานิฯ จีวรวิปฺปวาสสมฺมุติอาทโย จตสฺโส สมฺมุติโยฯ ‘‘อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ เอวํ อาคตา สตฺต สามีจิโยฯ
อสาธารณาทิวณฺณนา
[338] ปุพฺเพ วุตฺตจุทฺทสปรมาเนว อนฺตรปญฺเห นิฏฺฐเปตฺวา ปุริมปญฺหํ วิสฺสชฺเชนฺโตฯ โธวนญฺจ ปฏิคฺคโหติ คาถา อฏฺฐกถาจริยานํฯ ทฺเว โลมานิ เอฬกโลมติโยชนปรมานิฯ
ทฺเววีสติ ขุทฺทกาติ –
‘‘สกโล ภิกฺขุนิวคฺโค, ปรมฺปรญฺจ โภชนํ;
อนติริตฺตํ อภิหฏํ, ปณีตญฺจ อเจลกํ;
ชานํ ทุฏฺฐุลฺลฉาทนํฯ
‘‘อูนํ มาตุคาเมน สทฺธิํ, ยา จ อนิกฺขนฺตราชเก;
สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา, วิกาเล คามปฺปเวสนํฯ
‘‘นิสีทเน จ ยา สิกฺขา, วสฺสิกาย จ สาฏิกา;
ทฺวาวีสติ อิมา สิกฺขา, ขุทฺทเกสุ ปกาสิตา’’ติฯ –
ปาโฐ ฯ ‘‘กุเลสุ จาริตฺตาปตฺตี’’ติ ปาโฐ น คเหตพฺโพ สาธารณตฺตา ตสฺส สิกฺขาปทสฺสฯ ฉจตฺตารีสา จิเมติ ฉจตฺตารีส อิเมฯ ‘‘ปาราชิกานิ สงฺฆาทิเสโส’’ติ เอวํ วุตฺตสิกฺขาปเท เอว วิภชิตฺวา วุตฺตตฺตา วิภตฺติโย นามฯ สาธารณนฺติ อฏฺฐนฺนมฺปิ สาธารณํฯ ปาราชิกภูตา วิภตฺติโย ปาราชิกวิภตฺติโยฯ สาธารเณ สตฺตวชฺโช สงฺฆาทิเสโสฯ อญฺญตรสฺมิํ คณฺฐิปเท ‘‘อถ วา ‘ทฺเว อุโปสถา ทฺเว ปวารณา จตฺตาริ กมฺมานิ ปญฺเจว อุทฺเทสา จตุโร ภวนฺติ, นญฺญถา’ติ ปาฬิํ อุทฺธรนฺติฯ ตตฺถ ‘จตฺตาริ กมฺมานี’ติ วิเสสาภาวา อุทฺธริตโปตฺถกเมว สุนฺทรํ, ปุพฺเพปิ วิภตฺติมตฺตทสฺสนวเสเนว เจตํ วุตฺตํฯ ‘น สมเถหิ วูปสมนวเสนา’ติ วตฺวา จตฺตาริ กมฺมวิภชเน ‘สมเถหิ วูปสมฺมตี’ติ น วิเสสิตํ อุโปสถปฺปวารณานํเยว วิภาคตฺตาฯ กสฺมา? เอตฺถาปิ ‘อุโปสถปฺปวารณานํเยว วิเสเสตฺวา นยํ เทถา’ติ วุตฺตตฺตา, อธมฺเมน วคฺคาทิกมฺเมน อาปตฺติโยปิ วูปสมฺมนฺตีติ อาปชฺชนโตติ เวทิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํ, วิจาเรตพฺพํฯ ทฺวีหิ จตูหิ ตีหิ กิจฺจํ เอเกนาติ ทฺวีหิ วิวาทาธิกรณํ, จตูหิ อนุวาทาธิกรณํ, ตีหิ อาปตฺตาธิกรณํ, เอเกน กิจฺจาธิกรณํ สมฺมตีติ อตฺโถฯ
ปาราชิกาทิอาปตฺติวณฺณนา
[339] นิพฺพจนมตฺตนฺติ เววจนมตฺตํฯ เสเสติ อาทิโต เสสา มชฺฌนฺตาฯ ปทนฺติ สิกฺขาปทํฯ สทฺธาจิตฺตํ ปสนฺนจิตฺตนฺติ อตฺโถ, ‘‘สนฺตาจิตฺต’’นฺติ วา ปาโฐฯ อนาฬิยนฺติ ทลิทฺทํฯ กิญฺจาปิ อิทํ นิพฺพจนํ ‘‘ครุกํ ลหุกญฺจา’’ติอาทิปญฺเห นตฺถิ, ‘‘หนฺท วากฺยํ สุโณม เต’’ติ อิมินา ปน วจเนน สงฺคหิตสฺสตฺถสฺส ทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘อากาโส ปกฺขินํ คตี’’ติ จ ปาโฐ อตฺถิ, โส ชาติวเสน ยุชฺชติฯ ปกฺขีนนฺติ อุชุกเมวฯ
ปฐมคาถาสงฺคณิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ
อธิกรณเภทวณฺณนา
