เมนู

อตฺถวสปกรณวณฺณนา

[334] ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจาติ เอตฺถ ตสฺส ตสฺส สิกฺขาปทสฺส ปญฺญาปเน คุณวิเสสทีปนโต, อปญฺญาปเน อาทีนวทสฺสนโต จ สงฺฆสุฏฺฐุตา โหติฯ ตตฺถ ยถาสมฺภวํ โลกวชฺชสฺส อปณฺณตฺติสมฺภวสฺส ปญฺญาปเน ปโยควิสุทฺธิ คุโณฯ ปณฺณตฺติสมฺภวสฺส ปน เสขิยสฺส โลกวชฺชสฺส ปญฺญาปเน ปฏิปตฺติวิสุทฺธิ คุโณ, ปณฺณตฺติวชฺชสฺส อาสยวิสุทฺธิ คุโณ อปฺปิจฺฉาทิคุณาวหนโต, เตเนวาห ‘‘สุภรตาย สุโปสตาย อปฺปิจฺฉตาย อปฺปิจฺฉสฺส วณฺณํ ภาสิตฺวา’’ติฯ สมณาจารวิสุทฺธิ จสฺส คุโณติ เวทิตพฺพํฯ อถ วา โลกวชฺชสฺส ปญฺญาปเน สงฺฆสุฏฺฐุตา โหติ ปากฏาทีนวโต, ปณฺณตฺติวชฺชสฺส ปญฺญาปเน สงฺฆผาสุตา โหติ ปากฏานิสํสตฺตาฯ ตถา ปฐเมน ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคโห, ทุติเยน เปสลานํ ผาสุวิหาโร, ปฐเมน สมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาโต, ทุติเยน ทิฏฺฐธมฺมิกานํ, ตถา ปฐเมน อปฺปสนฺนานํ ปสาโท, ทุติเยน ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาโว, ตถา ปฐเมน สทฺธมฺมฏฺฐิติ, ทุติเยน วินยานุคฺคโห โหตีติ เวทิตพฺโพฯ ปริวารนเยน วา ปฐเมน ปาปิจฺฉานํ ภิกฺขูนํ ปกฺขุปจฺเฉโท, ทุติเยน คิหีนํ อนุกมฺปา โหติฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ทฺเว อตฺถวเส ปฏิจฺจ ตถาคเตน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ คิหีนํ อนุกมฺปาย ปาปิจฺฉานํ ปกฺขุปจฺเฉทายา’’ติ (ปริ. 498)ฯ ตถา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกานํ เวรานํ วชฺชานํ อกุสลานํ วเสนปิ โยชนา กาตพฺพาฯ วุตฺตญฺเหตํ ‘‘ทฺเว อตฺถวเส…เป.… ปญฺญตฺตํ ทิฏฺฐธมฺมิกานํ เวรานํ สมฺปรายิกานํ เวรานํ ปฏิฆาตายา’’ติอาทิ (ปริ. 498)ฯ อปิเจตฺถ สพฺพมฺปิ อกตวิญฺญตฺติปฏิสํยุตฺตํ, คิหีนํ ปีฬาปฏิสํยุตฺตํ, เตสํ ปสาทโภคกฺขยรกฺขาปฏิสํยุตฺตญฺจ คิหีนํ อนุกมฺปาย ปญฺญตฺตํ นาม, กุลทูสกคณโภชนานิ ปาปิจฺฉานํ ปกฺขุปจฺเฉทาย ปญฺญตฺตํฯ สพฺพํ โลกวชฺชํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกเวราทิปฏิฆาตาย , มาตุคาเมน สํวิธานํ ทิฏฺฐธมฺมิกเวราทิสํวราย ปญฺญตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อปิเจตฺถ อาทิโต ปฏฺฐาย ทสอตฺถวสปกรณเมว นิสฺสาย วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

วตฺถุวีติกฺกเมน ยํ, เอกนฺตากุสลํ ภเว;

ตํ สงฺฆสุฏฺฐุภาวาย, ปญฺญตฺตํ โลกวชฺชโตฯ

ปาราชิกาทิํ,

ปญฺญตฺติชานเนเนว, ยตฺถาปตฺติ น อญฺญถา;

ตํ ธมฺมฏฺฐิติยา วาปิ, ปสาทุปฺปาทพุทฺธิยาฯ

ธมฺมเทสนาปฏิสํยุตฺตํ อิตรญฺจ เสขิยํ, อิทํ ปณฺณตฺติสมฺภวํ โลกวชฺชํ นามฯ วตฺถุโน, ปญฺญตฺติยา วา วีติกฺกมเจตนายาภาเวปิ ปฏิกฺขิตฺตสฺส กรเณ, กตฺตพฺพสฺส อกรเณ วา สติ ยตฺถ อาปตฺติ ปโหติ, ตํ สพฺพํ ฐเปตฺวา สุราปานํ ปณฺณตฺติวชฺชนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ตตฺถ อุกฺโกฏนเก ปาจิตฺติยํ, ‘‘โย ปน ภิกฺขุ ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺเชยฺย, ปาจิตฺติยํ (ปาจิ. 475), โย ปน ภิกฺขุ สงฺเฆ วินิจฺฉยกถาย วตฺตมานาย ฉนฺทํ อทตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกเมยฺย, ปาจิตฺติยํ (ปาจิ. 480), โย ปน ภิกฺขุ สมคฺเคน สงฺเฆน จีวรํ ทตฺวา ปจฺฉา ขียนธมฺมํ อาปชฺเชยฺย…เป.… ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 485) เอวมาทิ สงฺฆผาสุตาย ปญฺญตฺตํฯ ‘‘อญฺญวาทเก วิเหสเก ปาจิตฺติยํ (ปาจิ. 101), ปาราชิกาทีหิ อนุทฺธํสเน สงฺฆาทิเสสาทิ จ ทุมฺมงฺกูนํ นิคฺคหาย, อนุปขชฺชนิกฺกฑฺฒนอุปสฺสูติสิกฺขาปทาทิ เปสลานํ ผาสุวิหาราย, สพฺพํ โลกวชฺชํ ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกานํ อาสวานํ ปฏิฆาตาย, สพฺพํ ปณฺณตฺติวชฺชํ ทิฏฺฐธมฺมิกานเมว สํวรายฯ สพฺพํ คิหิปฏิสํยุตฺตํ อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย ปสนฺนานํ วา ภิยฺโยภาวาย จฯ วิเสเสน อริฏฺฐสมณุทฺเทสสิกฺขาปทํ, สามญฺเญน ปจฺจเยสุ มริยาทปฏิสํยุตฺตญฺจ สทฺธมฺมฏฺฐิติยา, ‘‘อปฺปิจฺฉสฺสายํ ธมฺโม, นายํ ธมฺโม มหิจฺฉสฺสา’’ติ (ที. นิ. 3.358; อ. นิ. 8.30) อาทิสุตฺตเมตฺถ สาธกํฯ ‘‘สิกฺขาปทวิวณฺณเก (ปาจิ. 439) โมหนเก ปาจิตฺติย’’นฺติอาทิ (ปาจิ. 444) วินยานุคฺคหาย ปญฺญตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘ภูตคามปาตพฺยตาย ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 90) อิทํ กิมตฺถนฺติ เจ? อปฺปสนฺนานํ ปสาทาย, ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาวาย จฯ กถํ?

‘‘ภูตคาโม สชีโวติ, อวิปลฺลตฺตทิฏฺฐิโน;

ตสฺส โกปนสญฺญาย, ปสาโท พุทฺธสาวเกฯ

‘‘นิชฺชีวสญฺญิตํเปตํ, อโกเปนฺโต กถํ มุนิ;

ชีวํ โกเปยฺย นิทฺโทโส, มจฺฉมํสานุชานเนฯ

เอวมฺปิ –

‘‘ตสฺส โกปนสญฺญาย, ปสาโท พุทฺธสาวเก;

ยโต ติตฺถกราวิเม, วิรตา ภูตคามโต;

โลกสฺส จิตฺตรกฺขตฺถํ, ตโตปิ วิรโต มุนี’’ติฯ –

ปสนฺนานํ ภิยฺโยภาโว โหติฯ

วิวิตฺตเสนาสนโภคตณฺหาวเสนนิชฺชีวมิตารกฺขํ;

พุทฺโธภินินฺนญฺจ วิวชฺชยนฺโต;

สิกฺขาปทํ ตตฺถ จ ปญฺญเปสิฯ

นิชฺชีวสฺสาปิ มํสสฺส, ขาทนกํ ยติํ ปติ;

นินฺทมานํ ชนํ ทิสฺวา, ภูตคามํ ปริจฺจชิฯ

ติโกฏิปริสุทฺธตฺตา, มจฺฉมํสานุชานเน;

ปฏิจฺจ มํสานุชานนํ, กมฺเม ทิฏฺฐิปฺปสงฺคภยาฯ

อปริกฺขกสฺส โลกสฺส, ปรานุทฺทยตาย จ;

ภูตคามปาตพฺยตาย, ปาณาติปาตปฺปสงฺคภยาฯ

ตตฺถ ปริยายวจนํ อนุชานิ ภควา, อุทฺทิสฺส กตํ ปฏิกฺขิปิ ปรสฺส วา ปาปปฺปสงฺคภเยนฯ อิธ ปน ภูตคามปาตพฺยตาย ปาปาภาวญาปนตฺถํ อตฺตุทฺเทสิกํ วิหารํ, กุฏิญฺจ อนุชานีติ เวทิตพฺพํฯ ปกิริยนฺติ เอตฺถ เต เต ปโยชนวิเสสสงฺขาตา อตฺถวสาติ อตฺถวสปกรณนฺติฯ

มหาวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมคาถาสงฺคณิกวณฺณนา