จตุกฺกวารวณฺณนา

[324] จตูหากาเรหิ อาปตฺติํ อาปชฺชติ…เป.… กมฺมวาจาย อาปชฺชตีติ เอตฺถ ยญฺหิ อาปตฺติํ กมฺมวาจาย อาปชฺชติ, น ตตฺถ กายาทโยติ อาปนฺนํ, ตโต กมฺมวาจาย สทฺธิํ อาปตฺติกรา ธมฺมา สตฺตาติ อาปชฺชติ, เอวํ สติ ‘‘ฉ อาปตฺติสมุฏฺฐานานี’’ติ วจนวิโรโธ, ตานิ เอว อาปตฺติกรา ธมฺมา นามฯ อถ ตตฺถาปิ กายาทโย เอกโต วา นานาโต วา ลพฺภนฺติ, จตูหากาเรหีติ น ยุชฺชตีติ ‘‘ฉหากาเรหิ อาปตฺติํ อาปชฺชตี’’ติ วตฺตพฺพํ สิยาติ เอวํ เอตานิ สุตฺตปทานิ วิโรธิตานิ โหนฺติฯ กถํ อวิโรธิตานิ? สวิญฺญตฺติกาวิญฺญตฺติกเภทภินฺนตฺตาฯ กายาทีนํ ยา กิริยา อาปตฺติ, นํ เอกจฺจํ กาเยน สวิญฺญตฺติเกน อาปชฺชติ, เอกจฺจํ สวิญฺญตฺติกาย วาจาย, เอกจฺจํ สวิญฺญตฺติกาหิ กายวาจาหิ อาปชฺชติ, ยา ปน อกิริยา อาปตฺติ, ตํ เอกจฺจํ กมฺมวาจาย อาปชฺชติ, ตญฺจ โข อวสิฏฺฐาหิ อวิญฺญตฺติกาหิ กายวาจาหิเยว, น วินา ‘‘โน เจ กาเยน วาจาย ปฏินิสฺสชฺชติ, กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ (ปารา. 414) วจนโต, อวิเสเสน วา เอกจฺจํ อาปตฺติํ กาเยน อาปชฺชติ, เอกจฺจํ วาจาย , เอกจฺจํ กายวาจาหิ ฯ ยํ ปเนตฺถ กายวาจาหิ, ตํ เอกจฺจํ เกวลาหิ กายวาจาหิ อาปชฺชติ, เอกจฺจํ กมฺมวาจาย อาปชฺชตีติ อยมตฺโถ เวทิตพฺโพติ เอวํ อวิโรธิตานิ โหนฺติฯ

ตตฺรายํ สมาสโต อตฺถวิภาวนา – กาเยน อาปชฺชตีติ กาเยน สวิญฺญตฺติเกน อกตฺตพฺพํ กตฺวา เอกจฺจํ อาปชฺชติ, อวิญฺญตฺติเกน กตฺตพฺพํ อกตฺวา อาปชฺชติ, ตทุภยมฺปิ กายกมฺมํ นามฯ อกตมฺปิ หิ โลเก ‘‘กต’’นฺติ วุจฺจติ ‘‘ทุกฺกฏํ มยา, ยํ มยา ปุญฺญํ น กต’’นฺติ เอวมาทีสุ, สาสเน จ ‘‘อิทํ เต, อาวุโส อานนฺท, ทุกฺกฏํ, ยํ ตฺวํ ภควนฺตํ น ปุจฺฉี’’ติ (จูฬว. 443) เอวมาทีสุ, เอวมิธ วินยปริยาเยน กาเยน อกรณมฺปิ ‘‘กายกมฺม’’นฺติ วุจฺจติฯ อยเมว นโย ‘‘วาจาย อาปชฺชตี’’ติอาทีสุฯ ปุรตีติ ปุริโส, ปุร อคฺคคมเนฯ ปุรตีติ ปุรโต คจฺฉติ สพฺพกมฺเมสุ ปุพฺพงฺคโม โหติฯ ปฐมุปฺปนฺนวเสนาติ ปฐมกปฺปิเยสุ หิ ปฐมํ ปุริสลิงฺคํ อุปฺปชฺชติ, ‘‘ปุริม’’นฺติ สงฺขํ คตํ ปุริสลิงฺคํ ชายตีติ อตฺโถฯ สตํ ติํส จาติ เอตฺถ อสาธารณาปิ ปาราชิกา โน อนฺโตคธาเยว ชาตา ปาราชิกาปนฺนานํ ภิกฺขุภาวาย อภพฺพตฺตาฯ ‘‘อสาธารณวจเนน ปน สามญฺเญน อุทฺธฏานี’’ติ วทนฺติฯ ‘‘สตญฺเจว ติํสญฺจ สิกฺขาปทานีติ ปาโฐ’’ติ จ วทนฺติฯ ภิกฺขุสฺส จ ภิกฺขุนิยา จ จตูสุ ปาราชิเกสูติ สาธารเณสุ เอวฯ อตฺถิ วตฺถุนานตฺตตา โน อาปตฺตินานตฺตตาติ ปฐมปญฺโห อิธ ทุติโย นามฯ อตฺถิ อาปตฺติสภาคตา โน วตฺถุสภาคตาติ เอเตน วิเสโส นตฺถิฯ มนฺตาภาสาติ มติยา ภาสาฯ ‘‘อภิวาทนารหาติ ยถานิสินฺนาว สีสํ อุกฺขิปิตฺวา วนฺทนฺติฯ นวมภิกฺขุนิโต ปฏฺฐาย อนุฏฺฐิตพฺพโต อาสนา น ปจฺจุฏฺเฐนฺติฯ อวิเสเสนาติ อุปชฺฌายสฺส, อิตรสฺส วา วิปฺปกตโภชนสฺส, สมีปคโต โย โกจิ วุฑฺฒตโรติ อตฺโถฯ วิปฺปกตโภชเนนาปิ หิ อุฏฺฐหิตฺวา อาสนํ ทาตพฺพํฯ อิธ น กปฺปนฺตีติ วทนฺโตปีติ ปจฺจนฺติมชนปเทสุ ฐตฺวา ‘‘อิธ น กปฺปนฺตี’’ติ วทนฺโต วินยาติสารทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ กปฺปิยญฺหิ ‘‘น กปฺปตี’’ติ วทนฺโต ปญฺญตฺตํ สมุจฺฉินฺทติ นามฯ ตถา อิธ กปฺปนฺตีติอาทีสุปิ ฐตฺวา ‘‘อิธ กปฺปนฺตี’’ติ วทนฺโต วินยาคตภิกฺขุ วินโย ปุจฺฉิตพฺโพติ อตฺโถฯ