อธิกรณปริยายวาราทิวณฺณนา

[293-4] โลภการณา วิวาทนโต ‘‘โลโภ ปุพฺพงฺคโม’’ติ วุตฺตํฯ เอวํ เสเสสุฯ ฐานานีติอาทีนิ การณเววจนานิฯ การณญฺหิ ติฏฺฐนฺติ เอตฺถาติ ฐานํ, วสนฺติ เอตฺถาติ วตฺถุ, ภวนฺติ เอตฺถาติ ภูมีติ วุจฺจติฯ เก ติฏฺฐนฺติ วสนฺติ ภวนฺติ จาติ? วิวาทาธิกรณาทโยฯ กุสลากุสลาพฺยากตจิตฺโต หุตฺวา วิวทนโต ‘‘นว เหตู’’ติ วุตฺตํฯ โกธโน โหติ อุปนาหีติอาทีนิ ทฺวาทส มูลานิฯ อกฺโกสนฺเตน หิ จตูสุ วิปตฺตีสุ เอเกน อนุวทนโต ‘‘จตสฺโส วิปตฺติโย ฐานานี’’ติ วุตฺตํฯ จุทฺทส มูลานีติ วิวาทาธิกรเณ วุตฺตา ทฺวาทส, กาโย, วาจา จฯ

[295-6] สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา ฐานานีติ เอตฺถ ‘‘อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวา ปฏิจฺฉาเทนฺตสฺส ยา อาปตฺติ โหติ, ตสฺสา อาปตฺติยา ปุพฺเพ อาปนฺนา อาปตฺติ ฐานํ โหตี’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘นตฺถิ อาปตฺตาธิกรณํ กุสลนฺติ วจนโต นตฺถิ อาปตฺตาธิกรณสฺส กุสลเหตุ, กุสลจิตฺตํ ปน องฺคํ โหตี’’ติ ลิขิตํฯ จตฺตาริ กมฺมานิ ฐานานีติ เอตฺถ ‘‘เอวํ กตฺตพฺพนฺติ ฐิตปาฬิ กมฺมํ นามฯ ‘ยถาฐิตปาฬิวเสน กโรนฺตานํ กิริยา กิจฺจาธิกรณํ นามา’’’ติ วุตฺตํ, ‘‘ปาฬิอนุสาเรน ปฏิกาตพฺพลกฺขณํ วา กมฺมํฯ ตเถว กรณํ กิจฺจาธิกรณ’’นฺติ จฯ ญตฺติญตฺติทุติยญตฺติจตุตฺถกมฺมานิ ญตฺติโต ชายนฺติ, อปโลกนกมฺมํ อปโลกนโต, ‘‘กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติ สมฺปชฺชตีติ อตฺโถ’’ติ ลิขิตํฯ สิยุนฺติ โหนฺติฯ กถญฺจ สิยาติ กถํ โหติฯ วิวาทาธิกรณสฺส ทฺเวติ เต ทฺเว ฐเปตฺวา อญฺเญหิ น สมฺมติฯ

[297] สาธารณาติ ตํ สเมตพฺพาฯ

[298] ตพฺภาคิยาติ ตํโกฏฺฐาสาฯ

[299] เอกาธิกรณํ สพฺเพ สมถา สมคฺคา หุตฺวา สเมตุํ ภพฺพาติ ปุจฺฉนฺโต ‘‘สมถา สมถสฺส สาธารณา’’ติ อาหฯ สมถา สมถสฺสา สิยา สาธารณา สิยา อสาธารณาฯ

[300] สมถา สมถสฺส ตพฺภาคิยวาเรปิ เอเสว นโยฯ

[301] อิเม สมถา สมถา, น สมฺมุขาวินโยติ อตฺโถฯ

[302] ‘‘สมถา วินโย’’ติปิ วุจฺจติ, ตสฺมา วินโย สมฺมุขาวินโยติ วินยวาโร อุทฺธโฏ สิยาฯ น สมฺมุขาวินโยติ สมฺมุขาวินยํ ฐเปตฺวา สติวินยาทโย เสสสมถาฯ

[303] สงฺฆสฺส สมฺมุขา ปฏิญฺญาเต ตํ ปฏิชานนํ สงฺฆสฺส สมฺมุขตา นาม โหตีติ ‘‘ตสฺส ปฏิชานนจิตฺตํ สนฺธาย ‘สมฺมุขาวินโย กุสโล’ติอาทิ วุตฺต’’นฺติ วทนฺติฯ นตฺถิ สมฺมุขาวินโย อกุสโลติ ‘‘ธมฺมวินยปุคฺคลสมฺมุขตาหิ ติวงฺคิโก สมฺมุขาวินโย เอเตหิ วินา นตฺถิฯ ตตฺถ กุสลจิตฺเตหิ กรณกาเล กุสโล, อรหนฺตานํ กรณกาเล อพฺยากโต, เอเตสํ อกุสลปฏิปกฺขตฺตา อกุสลสฺส สมฺภโว นตฺถิ, ตสฺมา ‘นตฺถิ สมฺมุขาวินโย อกุสโล’ติ วุตฺต’’นฺติ ลิขิตํฯ ‘‘เยภุยฺยสิกา อธมฺมวาทีหิ วูปสมนกาเล สลากคฺคาหาปเก ธมฺมวาทิมฺหิ กุสลา, ธมฺมวาทีนมฺปิ อธมฺมวาทิมฺหิ สลากคฺคาหาปเก ชาเต อกุสลา, สพฺพตฺถ อรหโต วเสเนว อพฺยากตตา, อนรหโต สญฺจิจฺจ สติวินยทาเน สติวินโย อกุสโล, อมูฬฺหวินโย อนุมฺมตฺตกสฺส ทาเน, ปฏิญฺญาตกรณํ มูฬฺหสฺส อชานนโต ปฏิญฺญายกรเณ, ตสฺสปาปิยสิกา สุทฺธสฺส กรเณ, ติณวตฺถารกํ มหากลเห, สญฺจิจฺจ กรเณ จ อกุสล’’นฺติ ลิขิตํฯ

ยตฺถวารปุจฺฉาวารวณฺณนา

[304] ลพฺภตีติ ปุจฺฉาฯ