[457] อิธาติ อิมสฺมิํ ปาเฐฯ ‘‘‘กาเล กปฺปติ, วิกาเล น กปฺปตี’ติ (มหาว. 305) วุตฺตวจนมตฺเตน ‘วิกาเล กปฺปตี’ติ วิกาลโภชนปาจิตฺติยํ อาวหํ โหตีติ อตฺโถ, ‘น กปฺปตี’ติ สนฺนิธิโภชนปาจิตฺติยํ อาวหํ โหตีติ อตฺโถ, ยทิ สมฺภินฺนรสํ อชฺชปฏิคฺคหิตมฺปิ ยาวชีวิกนฺติ อตฺโถ’’ติ ลิขิตํฯ สุตฺตวิภงฺเคติ มาติกาสงฺขาเต สุตฺเต จ ตสฺส ปทภาชนียสงฺขาเต วิภงฺเค จาติ อตฺโถฯ อิทํ อาคตเมวฯ กตรนฺติ? ‘‘อติกฺกามยโต เฉทนก’’นฺติ อิทํฯ

ติวิทตฺถิปมาณญฺเจ, อทสํ ตํ นิสีทนํ;

นิสีทนํ กถํ โหติ, สทสํ ตญฺหิ ลกฺขณํฯ

ติวิทตฺถิปมาณํ ตํ, ทสา ตตฺถ วิทตฺถิ เจ;

ตํนิสีทนนามตฺตา, ตสฺมิํ เฉทนกํ สิยาฯ

อนิสีทนนามมฺหิ, กถํ เฉทนกํ ภเว;

อิติ เจ เนว วตฺตพฺพํ, นิสีทนวิทตฺถิโตฯ

กปฺปเต สทสามตฺตํ, นิสีทนมิติ การณํ;

กถํ ยุชฺชติ โน เจตํ, นิสีทนสฺส นามกํฯ

นิสีทนนฺติ วุตฺตตฺตา, ปมาณสมติกฺกมา;

ตสฺสานุมติเหตุตฺตา, ตตฺถ เฉทนกํ ภเวฯ

ชาตรูปกปฺเป –

ชาตรูปํ ปฏิกฺขิตฺตํ, ปุคฺคลสฺเสว ปาฬิยํ;

น สงฺฆสฺสาติ สงฺฆสฺส, ตญฺเจ กปฺปติ สพฺพโสฯ

วิกาลโภชนญฺจาปิ, ปุคฺคลสฺเสว วาริตํ;

น สงฺฆสฺสาติ สงฺฆสฺส, กปฺปตีติ กถํ สมํฯ

สตฺตสติกกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จูฬวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

ปริวารวณฺณนา

โสฬสมหาวารวณฺณนา

ปญฺญตฺติวารวณฺณนา

[1-2] สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสงฺขาตสฺส ธมฺมกฺขนฺธสรีรสฺส สาสเนติ อตฺโถฯ ปริวาโรติ สงฺคหํ โย สมารุฬฺโห, ตสฺส ปริวารสฺสฯ วินยภูตา ปญฺญตฺติ วินยปญฺญตฺติฯ ‘‘ปญฺญตฺติกาลํ ชานตา’’ติ ทุกนยวเสน วตฺวา ปุน สุตฺตนฺตนเยน วตฺตุํ ‘‘อปิจ ปุพฺเพนิวาสาทีหี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปสฺสนํ นาม ทสฺสนตฺตา ทิพฺพจกฺขุนา โยชิตํ ปฏิเวธญาณทสฺสนํฯ เทสนาปญฺญาย ปสฺสตาติ อาสยานุสยาทิเกฯ ปุจฺฉายาติ สตฺตมีฯ ปุนปิ เอตฺถาติ ปุจฺฉาวิสฺสชฺชเนฯ มิจฺฉาทิฏฺฐีติ นตฺถิกทิฏฺฐิ อนฺตคฺคาหิกทิฏฺฐิฯ ‘‘อาชีวเหตุ ปญฺญตฺตานี’’ติ วจนโต อิมานิ ฉ สิกฺขาปทานิ ฐเปตฺวา เสสา อาจารวิปตฺติ นามาติ เวทิตพฺพํฯ กาเยน ปน อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ เอตฺถ ‘‘ปุพฺพภาเค เสวนจิตฺตมงฺคํ กตฺวา กายทฺวารสงฺขาตํ วิญฺญตฺติํ ชนยิตฺวา ปวตฺตจิตฺตุปฺปาทสงฺขาตํ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, กิญฺจาปิ จิตฺเตน สมุฏฺฐาปิตา วิญฺญตฺติ, ตถาปิ จิตฺเตน อธิปฺเปตสฺส อตฺถสฺส วิญฺญตฺติยา สาธิตตฺตา ‘กายทฺวาเรน อาปชฺชตี’ติ วุตฺต’’นฺติ อิมมตฺถํ สนฺธาย วุตฺตํ, น ภณฺฑนาทิตฺตยวูปสมํฯ อาปาณโกฏิกนฺติ ชีวิตปริยนฺตํ กตฺวาฯ โปราณเกหิ มหาเถเรหีติ สีหฬทีเป มหาเถเรหิ โปตฺถกํ อาโรปิตกาเล ฐปิตาติ อตฺโถฯ ‘‘จตุตฺถสงฺคีติสทิสา โปตฺถการุฬฺหสงฺคีติ อโหสี’’ติ วุตฺตํฯ

มหาวิภงฺเค ปญฺญตฺติวารวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ