[310] ฉพฺพคฺคิยานํ ภิกฺขูนํ อนฺเตวาสิกาติ เอตฺถ วีสติวสฺสํ อติกฺกมิตฺวา ฉพฺพคฺคิยา อุปฺปนฺนาฯ ‘‘อาราธยิํสุ เม ภิกฺขู จิตฺต’’นฺติ (ม. นิ. 1.225) วุตฺตตฺตา อญฺญสฺมิํ กาเล สาวตฺถิคมเน อุปฺปนฺนํ วตฺถุํ อิธ อาปตฺติทสฺสนตฺถํ อาหริตฺวา วุตฺตนฺติ ยุตฺตํ วิย, วิจาเรตฺวา คเหตพฺพํฯ วุทฺธนฺติ วุทฺธตรํฯ

[313] สนฺถเรติ ติณสนฺถราทโยฯ

เสนาสนคฺคาหกถาวณฺณนา

[318] ‘‘เสยฺยคฺเคนาติ มญฺจฏฺฐานปริจฺเฉเทนฯ วิหารคฺเคนาติ โอวรกคฺเคนา’’ติ ลิขิตํฯ ถาวราติ นิยตาฯ ปจฺจเยเนว หิ ตนฺติ ตสฺมิํ เสนาสเน มหาเถรา ตสฺส ปจฺจยสฺส การณา อญฺญตฺถ อคนฺตฺวา วสนฺตาเยว นํ ปฏิชคฺคิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อฆฏฺฏนกมฺมํ ทสฺเสตุํ ‘‘น ตตฺถ มนุสฺสา’’ติอาทิมาหฯ ‘‘วิตกฺกํ ฉินฺทิตฺวา สุทฺธจิตฺเตน คมนวตฺเตเนว คนฺตพฺพ’’นฺติ ปาโฐฯ มุทฺทเวทิกา นาม เจติยสฺส หมฺมิยเวทิกาฯ ปฏิกฺกมฺมาติ อปสกฺกิตฺวาฯ สมานลาภกติกา มูลาวาเส สติ สิยา, มูลาวาสวินาเสน กติกาปิ วินสฺสติฯ สมานลาภ-วจนํ สติ ทฺวีสุ, พหูสุ วา ยุชฺชติ, เตเนว เอกสฺมิํ อวสิฏฺเฐติ โน มติฯ ตาวกาลิกํ กาเลน มูลจฺเฉทนวเสน วา อญฺเญสํ วา กมฺมํ อญฺญสฺส สิยา นาวายํ สงฺคโมติ อาจริโยฯ ปุคฺคลวเสเนว กาตพฺพนฺติ อปโลกนกาเล สงฺโฆ วสฺสํวุตฺถภิกฺขูนํ ปาเฏกฺกํ ‘‘เอตฺตกํ วสฺสาวาสิกํ วตฺถํ เทติ, รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติ ปุคฺคลเมว ปรามสิตฺวา ทาตพฺพํ, น สงฺฆวเสน กาตพฺพํฯ น สงฺโฆ สงฺฆสฺส เอตฺตกํ เทตีติฯ ‘‘เอกสฺมิํ อาวาเส สงฺฆสฺส กมฺมํ กโรตี’ติ วจนโต สงฺฆวเสน กาตพฺพ’’นฺติ ลิขิตํฯ น หิ ตถา วุตฺเต สงฺฆสฺส กิญฺจิ กมฺมํ กตํ นาม โหติฯ ‘‘สมฺมตเสนาสนคฺคาหาปกโต อญฺเญน คาหิเตปิ คาโห รุหติ อคฺคหิตุปชฺฌายสฺส อุปสมฺปทา วิยา’’ติ ลิขิตํฯ ‘‘กมฺมวาจายปิ สมฺมุติ วฏฺฏตี’’ติ ลิขิตํฯ

อฏฺฐปิ โสฬสปิ ชเนติ เอตฺถ กิํ วิสุํ วิสุํ, อุทาหุ เอกโตติ? เอกโตปิ วฏฺฏติฯ

น หิ เต ตถา สมฺมตา สงฺเฆน กมฺมกตา นาม โหนฺติ , เตเนว สตฺตสติกกฺขนฺธเก เอกโต อฏฺฐ ชนา สมฺมตาติฯ เตสํ สมฺมุติ กมฺมวาจายปีติ ญตฺติทุติยกมฺมวาจายปิฯ อปโลกนกมฺมสฺส วตฺถูหิ สา เอว กมฺมวาจา ลพฺภมานา ลพฺภติ, ตสฺสา จ วตฺถูหิ อปโลกนกมฺมเมว ลพฺภมานํ ลพฺภติ, น อญฺญนฺติ เวทิตพฺพํฯ อิมํ นยํ มิจฺฉา คณฺหนฺโต ‘‘อปโลกนกมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํ กาตุํ, ญตฺติทุติยกมฺมญฺจ อปโลกนกมฺมํ กาตุํ วฏฺฏตี’’ติ คณฺหาติ, เอวญฺจ สติ กมฺมสงฺกรโทโส อาปชฺชติฯ มคฺโค โปกฺขรณีติ เอตฺถ มคฺโค นาม มคฺเค กตทีฆสาลา, โปกฺขรณีติ นหายิตุํ กตโปกฺขรณีฯ เอตานิ หิ อเสนาสนานีติ เอตฺถ ภตฺตสาลา น อาคตา, ตสฺมา ตํ เสนาสนนฺติ เจ? สาปิ เอตฺเถว ปวิฏฺฐา วาสตฺถาย อกตตฺตาฯ โภชนสาลา ปน อุภยตฺถ นาคตาฯ กิญฺจาปิ นาคตา, อุปริ ‘‘โภชนสาลา ปน เสนาสนเมวา’’ติ (จูฬว. อฏฺฐ. 318) วุตฺตตฺตา เสนาสนํฯ ‘‘กปฺปิยกุฏิ จ เอตฺถ กาตพฺพา’’ติ วทนฺติ, ตํ เนติ เอเกฯ รุกฺขมูลเวฬุคุมฺพา ฉนฺนา กวาฏพทฺธาว เสนาสนํฯ ‘‘อลาภเกสุ อาวาเสสูติ อลาภเกสุ เสนาสเนสู’’ติ ลิขิตํ, ตํ ยุตฺตํฯ น หิ ปาเฏกฺกํ เสนาสนํ โหติฯ ตํ สญฺญาเปตฺวาติ เอตฺถ ปญฺญตฺติํ อคจฺฉนฺเต พลกฺกาเรนปิ วฏฺฏติฯ อยมฺปีติ ปจฺจโยปิฯ

อุปนิพนฺธิตฺวาติ ตสฺส สมีเป รุกฺขมูลาทีสุ วสิตฺวา ตตฺถ วตฺตํ กตฺวาติ อธิปฺปาโยฯ ปริยตฺติปฏิปตฺติปฏิเวธวเสน ติวิธมฺปิฯ ‘‘ทสกถาวตฺถุกํ ทสอสุภํ ทสอนุสฺสติ’’นฺติ ปาโฐฯ ‘‘ปฐมภาคํ มุญฺจิตฺวาติ อิทํ เจ ปฐมคาหิตวตฺถุโต มหคฺฆํ โหตี’’ติ ลิขิตํฯ ฉินฺนวสฺสานํ วสฺสาวาสิกํ นาม ปุพฺเพ คหิตวสฺสาวาสิกานํ ปจฺฉา ฉินฺนวสฺสานํฯ ภตินิวิฏฺฐนฺติ ภติํ กตฺวา วิย นิวิฏฺฐํ ปริยิฏฺฐํฯ ‘‘สงฺฆิกํ ปน…เป.… วิพฺภนฺโตปิ ลภเตวา’’ติ อิทํ ตตฺรุปฺปาทํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อิมินา อปโลกนเมว ปมาณํ, น คาหาปนนฺติ เกจิฯ วินยธรา ปน ‘‘อมฺหากํ วิหาเร วสฺสํ อุปคตานํ เอเกกสฺส ติจีวรํ สงฺโฆ ทสฺสตี’ติอาทินา อปโลกิเตปิ อภาชิตํ วิพฺภนฺตโก น ลภติฯ ‘อปโลกนกมฺมํ กตฺวา คาหิต’นฺติ วุตฺตตฺตา, ‘อภาชิเต วิพฺภมตี’ติ เอวํ ปุพฺเพ วุตฺตตฺตา จา’’ติ วทนฺติฯ ‘‘ปจฺจยวเสนาติ คหปติกํ วา อญฺญํ วา วสฺสาวาสิกํ ปจฺจยวเสน คาหิต’’นฺติ ลิขิตํฯ

‘‘เอกเมว วตฺถํ ทาตพฺพนฺติ ตตฺถ นิสินฺนานํ เอกเมกํ วตฺถํ ปาปุณาตี’’ติ ลิขิตํฯ ทุติโย เถราสเนติ อนุภาโคฯ ปฐมภาโค อญฺญถา เถเรน คหิโตติ ชานิตพฺพํฯ

อุปนนฺทวตฺถุกถาวณฺณนา

[320] ติวสฺสนฺตเรนาติ ติณฺณํ วสฺสานํ อนฺโต ฐิเตนฯ หตฺถิมฺหิ นโข อสฺสาติ หตฺถินโขฯ ปาสาทสฺส นโข นาม เหฏฺฐิมปริจฺเฉโทฯ คิหิวิกฏนีหาเรนาติ คิหีหิ กตนีหาเรเนวฯ ‘‘เตหิ อตฺถริตฺวา ทินฺนาเนว นิสีทิตุํ ลพฺภนฺติ, น ภิกฺขุนา สยํ อตฺถริตฺวา วิสฺสชฺชิตพฺพํ สงฺเฆน อตฺถราเปตฺวา วา’’ติ ลิขิตํฯ

อวิสฺสชฺชิยวตฺถุกถาวณฺณนา

[321] ‘‘น วิสฺสชฺเชตพฺพํ สงฺเฆน วา คเณน วา ปุคฺคเลน วา’’ติ วจนํ ‘‘ยํ อครุภณฺฑํ วิสฺสชฺชิยํ เวภงฺคิยํ สงฺฆิกํ, ตํ คโณ เจ ตสฺมิํ อาวาเส วสติ ปุคฺคโลปิ วา, คเณน วา ปุคฺคเลน วา วิสฺสชฺชิตํ สงฺเฆน วิสฺสชฺชิตสทิสเมว โหตี’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตวจนํ สาเธติ, อญฺญถา เอตฺถ คณปุคฺคลคฺคหณํ นิรตฺถกํฯ อรญฺชโร อุทกจาฏิ, อลญฺชโล, พหุอุทกคณฺหนโกติ อตฺโถฯ ‘‘วฏฺฏจาฏิ วิย หุตฺวา โถกํ ทีฆมุโข มชฺเฌ ปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา กโต’’ติ ลิขิตํฯ มํสทิพฺพธมฺมพุทฺธสมนฺตจกฺขุวเสน ปญฺจฯ

ครุภณฺเฑน จ ครุภณฺฑนฺติ สํหาริมํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตุนฺติ อฏฺฏกจฺฉนฺเนน กเต มญฺเจฯ วฏฺฏโลหํ นาม ปีตวณฺณํฯ ปาริหาริยํ น วฏฺฏตีติ อาคนฺตุกสฺส อทตฺวา ปริจาริกหตฺถโต อตฺตโน นามํ ลิขาเปตฺวา คเหตฺวา ยถาสุขํ ปริหริตุํ น วฏฺฏติฯ ‘‘คิหิวิกฏนีหาเรเนวาติ ยาว อตฺตโน กมฺมนิพฺพตฺติ, ตาว คเหตฺวา เทตี’’ติ ลิขิตํฯ สิขรํ นาม เยน ปริพฺภมนฺตา ฉินฺทนฺติฯ ปตฺตพนฺธโก นาม ปตฺตสฺส คณฺฐิอาทิการโกฯ ‘‘ปฏิมานํ สุวณฺณาทิปตฺตการโก’’ติปิ วทนฺติฯ ‘‘อฑฺฒพาหูติ กปฺปรโต ปฏฺฐาย ยาว อํสกูฏ’’นฺติ ลิขิตํฯ อิโต ปฏฺฐายาติ อิมํ ปาฬิํ อาทิํ กตฺวาฯ ทณฺฑมุคฺคโร นาม เยน รชิตจีวรํ โปเถนฺติฯ ‘ปจฺจตฺถรณคติก’นฺติ วุตฺตตฺตา, ‘‘ตมฺปิ ครุภณฺฑเมวาติ วุตฺตตฺตา จ อปิ-สทฺเทน ปาวาราทิปจฺจตฺถรณํ สพฺพํ ครุภณฺฑเมวา’’ติ วทนฺติฯ