คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา

อิทานิ อสฺสารมฺโภ – ตตฺถ โยติ อนิยมนิทฺเทโส, เตน วิสุทฺธชาติกุลโคตฺตาทีนํ กิเลสมลวิสุทฺธิยา, ปูชารหตาย วา อการณตํ ทสฺเสตฺวา โย โกจิ อิมิสฺสา สมนฺตปาสาทิกาย อาทิคาถาย นิทฺทิฏฺฐโลกนาถตฺตเหตุํ ยถาวุตฺตเหตุมูเลน ถิรตรํ อจลํ กตฺวา ยถาวุตฺตเหตุกาลํ อจฺจนฺตเมว ปูเรนฺโต อวสาเน ยถาวุตฺตเหตุผลํ สมฺปาเทตฺวา ยถาวุตฺตเหตุผลปฺปโยชนํ สาเธติ, โสว ปรมปูชารโหติ นิยเมติฯ

เอตฺตาวตา –

ภยสมฺโมหทุทฺทิฏฺฐิ-ปณาโม เนส สพฺพถา;

ปญฺญาปุพฺพงฺคโม เอโส, ปณาโมติ นิทสฺสิโตฯ

ตตฺร เหตูติ อติทุกฺกรานิ ติํสปารมิตาสงฺขาตานิ ปุญฺญกมฺมานิฯ ตานิ หิ อจฺจนฺตทุกฺเขน กสิเรน วจนปถาตีตานุภาเวน มหตา อุสฺสาเหน กรียนฺตีติ อติทุกฺกรานิ นามฯ อติทุกฺกรตฺตา เอว หิ เตสํ อติทุลฺลภํ โลเก อนญฺญสาธารณํ นาถตฺตสงฺขาตํ ผลํ ผลนฺติ, ตํ ตตฺถ เหตุผลํ; เหตุมูลํ นาม ยถาวุตฺตสฺส เหตุโน นิปฺผาทนสมตฺถา มหากรุณา, สา อาทิปณิธานโต ปฏฺฐาย ‘‘มุตฺโต โมเจสฺสามี’’ติอาทินา นเยน ยาว เหตุผลปฺปโยชนา, ตาว อพฺโพจฺฉินฺนํ ปวตฺตติฯ ยํ สนฺธาย วุตฺตํ –

‘‘สกานนา สคฺริวรา สสาครา,

คตา วินาสํ พหุโส วสุนฺธรา;

ยุคนฺตกาเล สลิลานลานิเล,

น โพธิสตฺตสฺส มหาตปา กุโต’’ติฯ

ยาย สมนฺนาคตตฺตา ‘‘นโม มหาการุณิกสฺส ตสฺสา’’ติ อาหฯ เหตุกาลํ นาม จตุอฏฺฐโสฬสอสงฺเขฺยยฺยาทิปฺปเภโท กาโล, ยํ สนฺธายาห ‘‘กปฺปโกฏีหิปิ อปฺปเมยฺยํ กาล’’นฺติฯ ตตฺถ อจฺจนฺตสํโยคตฺเถ อุปโยควจนํ เวทิตพฺพํ ‘‘มาสํ อธีเต, ทิวสํ จรตี’’ติอาทีสุ วิยฯ กามญฺจ โส กาโล อสงฺเขฺยยฺยวเสน ปเมยฺโย วิญฺเญยฺโย, ตถาปิ กปฺปโกฏิวเสน อวิญฺเญยฺยตํ สนฺธาย ‘‘กปฺปโกฏีหิปิ อปฺปเมยฺยํ กาล’’นฺติ อาหฯ ตตฺถ กาลยตีติ กาโล, ขิปติ วิทฺธํสยติ สตฺตานํ ชีวิตมิติ อตฺโถฯ กล วิกฺเขเปฯ ตตฺถ กปฺปียติ สํกปฺปียติ สาสปปพฺพตาทีหิ อุปมาหิ เกวลํ สํกปฺปียติ, น มนุสฺสทิวสมาสสํวจฺฉราทิคณนาย คณียตีติ กปฺโปฯ