เมนู

ยาคุมธุโคฬกาทิกถาวณฺณนา

[283] ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพติ อิทํ สงฺคีติการกวจนํฯ น หิ ภควา ตเมว สิกฺขาปทํ ทฺวิกฺขตฺตุํ ปญฺญเปสิ, เอวํ เอวรูเปสูติ เอเกฯ ปฐมปญฺญตฺตเมว สนฺธาย วุตฺตํ, ตถาปิ น จ เต ภิกฺขู สาปตฺติกา ชาตาฯ กถํ? ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทสฺส อฏฺฐุปฺปตฺติยาฯ ‘‘อปิจ มยํ กาลสฺเสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุญฺชิมฺหา’’ติ วุตฺตํฯ มาติกาวิภงฺเค (ปาจิ. 227) จ ‘‘ปรมฺปรโภชนํ นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติโต, ตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชติ, เอตํ ปรมฺปรโภชนํ นามา’’ติ วุตฺตํ, ตสฺมา อญฺญํ โภชนํ นาม นิมนฺตนโต ลทฺธํ ยํ กิญฺจีติ สิทฺธํฯ ยสฺมา น โภชฺชยาคุนิมนฺตนโต ลทฺธโภชนํ, ตสฺมา ‘‘เอตฺถ อนาปตฺตี’’ติ เต ภิกฺขู ปริภุญฺชิํสูติฯ เอตฺถ ‘‘ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ วุตฺตตฺตา ปน อญฺญนิมนฺตนโต ลทฺธโภชนเมว ภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺติ, เนตรนฺติ อนุญฺญาตํฯ ตโต ปฏฺฐาย ตสฺส อนาปตฺติวาเร ‘‘นิจฺจภตฺเต สลากภตฺเต ปกฺขิเก อุโปสถิเก ปาฏิปทิเก’’ติ วุตฺตํฯ ปุพฺเพ เวสาลิยา ปญฺญตฺตกาเล นตฺถิ, ยทิ อตฺถิ, อฏฺฐุปฺปตฺติมาติกาวิภงฺควิโรโธ, ตสฺมา ‘‘อปิจ มยํ กาลสฺเสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุญฺชิมฺหา’’ติ อฏฺฐุปฺปตฺติยํ วุตฺตตฺตา, ปทภาชเนปิ ‘‘อญฺญํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชตี’’ติ อวิเสเสน วุตฺตตฺตา จ ปฐมํ วา ปจฺฉา วา นิมนฺติตํ โภชนํ ฐเปตฺวา อนิมนฺติตเมว ภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺติ, เนตรนฺติ กิญฺจาปิ อาปนฺนํ, ‘‘น, ภิกฺขเว, อญฺญตฺร นิมนฺติเตน อญฺญสฺส โภชฺชยาคุ ปริภุญฺชิตพฺพา’’ติ วุตฺตตฺตา ปน ปฐมนิมนฺติตโภชนโต อญฺญํ ปจฺฉา ลทฺธํ นิมนฺติตโภชนํ, นิจฺจภตฺตาทีนิ จ ภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺตีติ อาปชฺชมานํ วิย ชาตนฺติ อนุปญฺญตฺติปฺปสงฺคนิวารณํ, อนิมนฺตนโภชเน อาปตฺติปฺปสงฺคนิวารณญฺจ กโรนฺโต, ปฐมปญฺญตฺติสิกฺขาปทเมว อิมินา อตฺเถน ปริณาเมนฺโต จ ‘‘ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ ภควา อาห, ตสฺมา ตโต ปฏฺฐาย ปจฺฉา นิมนฺตนโภชนํ ภุญฺชนฺตสฺเสว อาปตฺติฯ เตสุ น นิจฺจภตฺตาทีนีติ อาปนฺนํฯ เตเนวายสฺมา อุปาลิตฺเถโร ตสฺส อนาปตฺติวาเร ‘‘นิจฺจภตฺเต’’ติอาทีนิ ปญฺจ ปทานิ ปกฺขิปิตฺวา สงฺคายิฯ อธิปฺปายญฺญู หิ เต มหานาคา, ตสฺมา ปฐมเมว ยํ ภควตา วุตฺตํ ‘‘ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺตี’’ติ วจนํ, ปจฺฉาปิ ตํ อนุรกฺขนฺเตน อโภชนํ มธุโคฬกํ อปรามสิตฺวา โภชฺชยาคุ เอว วุตฺตาติ เอวํ อาจริโยฯ

เอตฺถาห – ยถา ปจฺฉาลทฺธเลเสน เถเรน นิจฺจภตฺตาทิปกฺเขโป กโต, เอวํ กถินกฺขนฺธเก ปรมฺปรโภชนํ ปกฺขิปิตฺวา ‘‘อตฺถตกถินานํ โว, ภิกฺขเว, ฉ กปฺปิสฺสนฺตี’’ติ กิมตฺถํ น วุจฺจนฺติ? วุจฺจเต – ยถาวุตฺตเลสนิทสฺสนตฺถํฯ อญฺญถา อิทํ สิกฺขาปทํ เวสาลิยํ, อนฺธกวินฺเท จาติ อุภยตฺถ อุปฑฺฒุปฑฺเฒน ปญฺญตฺตํ สิยาฯ โน เจ, สาปตฺติกา ภิกฺขู สิยุํ, น จ เต สาปตฺติกา อปฺปฏิกฺขิตฺเตปิ เตสํ กุกฺกุจฺจทสฺสนโตฯ ‘‘เตน หิ, พฺราหฺมณ, ภิกฺขูนํ เทหีติฯ ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺตี’’ติ หิ วุตฺตํฯ