คุฬาทิอนุชานนกถาวณฺณนา

[274] สามํ ปกฺกํ สมปกฺกนฺติ ทุวิธํ วิย ทีเปติ, ตสฺมา ขีราทีสุ อุณฺหมตฺตเมว ปาโกฯ เตน อุตฺตณฺฑุลาทิสมานา โหนฺติฯ

[276-8] ‘‘พุทฺธปฺปมุข’นฺติ อาคตฏฺฐาเน ‘ภิกฺขุสงฺโฆ’ติ อวตฺวา ‘สงฺโฆ’ติ วุจฺจติ ภควนฺตมฺปิ สงฺคเหตุ’’นฺติ วทนฺติฯ นาโคติ หตฺถีฯ

[279] สมฺพาเธติ วจฺจมคฺเค ภิกฺขุสฺส ภิกฺขุนิยา จ ปสฺสาวมคฺเคปิ อนุโลมโตฯ ทหนํ ปฏิกฺเขปาภาวา วฏฺฏติฯ สตฺถวตฺติกมฺมานุโลมโต น วฏฺฏตีติ เจ? น, ปฏิกฺขิตฺตปฏิกฺเขปา, ปฏิกฺขิปิตพฺพสฺส ตปฺปรมตาทีปนโต, กิํ วุตฺตํ โหติ? ปุพฺเพ ปฏิกฺขิตฺตมฺปิ สตฺถกมฺมํ สมฺปิณฺเฑตฺวา ปจฺฉา ‘‘น, ภิกฺขเว…เป.… ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ ทฺวิกฺขตฺตุํ สตฺถกมฺมสฺส ปฏิกฺเขโป กโตฯ เตน สมฺพาธสฺส สามนฺตา ทฺวงฺคุลํ ปฏิกฺขิปิตพฺพํ นามฯ สตฺถวตฺติกมฺมโต อุทฺธํ นตฺถีติ ทีเปติฯ กิญฺจ ภิยฺโย ปุพฺเพ สมฺพาเธเยว สตฺถกมฺมํ ปฏิกฺขิตฺตํ, ปจฺฉา สมฺพาธสฺส สามนฺตา ทฺวงฺคุลมฺปิ ปฏิกฺขิตฺตํ, ตสฺมา ตสฺเสว ปฏิกฺเขโป, เนตรสฺสาติ สิทฺธํฯ เอตฺถ ‘‘สตฺถํ นาม สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺยา’’ติอาทีสุ วิย เยน ฉินฺทติ, ตํ สพฺพํฯ เตน วุตฺตํ ‘‘กณฺฏเกน วา’’ติอาทิฯ ขารทานํ ปเนตฺถ ภิกฺขุนิวิภงฺเค ปสาเข เลปมุเขน อนุญฺญาตนฺติ เวทิตพฺพํฯ เอเก ปน ‘‘สตฺถกมฺมํ วา’’ติ ปาฐํ วิกปฺเปตฺวา วตฺถิกมฺมํ กโรนฺติฯ ‘‘วตฺถี’’ติ กิร อคฺฆิกา วุจฺจติฯ ตาย ฉินฺทนํ วตฺถิกมฺมํ นามาติ จ อตฺถํ วณฺณยนฺติ, เต ‘‘สตฺถหารกํ วาสฺส ปริเยเสยฺยา’’ติ อิมสฺส ปทภาชนียํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺขิปิตพฺพาฯ อณฺฑวุฑฺฒีติ วาตณฺฑโกฯ อาทานวตฺตีติ อานหวตฺติฯ

มนุสฺสมํสปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[280] ‘‘น, ภิกฺขเว, มนุสฺสมํสํ…เป.… ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา, ‘‘น จ, ภิกฺขเว, อปฺปฏิ…เป.… ทุกฺกฏสฺสา’’ติ จ วุตฺตตฺตา อปฺปฏิเวกฺขณทุกฺกฏญฺจ ถุลฺลจฺจยญฺจาติ ทฺเว อาปชฺชติ, ตสฺมา กปฺปิยมํเสปิ อปฺปฏิเวกฺขณปจฺจยา ทุกฺกฏเมวฯ เกจิ ‘‘มํสภาวํ ชานนฺโตว อาปชฺชติฯ ปูวาทีสุ อชานนฺตสฺส กา ปจฺจเวกฺขณา’’ติ วทนฺติฯ อชานนฺโตปิ อาปชฺชติ สามญฺเญน วุตฺตตฺตาติ เกจิฯ

หตฺถิมํสาทิปฏิกฺเขปกถาวณฺณนา

[281] อิเมสํ …เป.… สพฺพํ น วฏฺฏตีติ อิทํ ทสนฺนมฺปิ มนุสฺสมํสาทีนํ อกปฺปิยภาวมตฺตปริทีปนวจนํ, นาปตฺติวิภาคทสฺสนวจนํฯ ยํ กิญฺจิ ญตฺวา วา อญตฺวา วา ขาทนฺตสฺส อาปตฺติเยวาติ อิทมฺปิ อนิยมิตวจนเมว ‘‘อยํ นาม อาปตฺตี’’ติ อวุตฺตตฺตา ฯ ตทุภยมฺปิ เหฏฺฐา มนุสฺสาทีนํ มํสาทีสุ ถุลฺลจฺจยทุกฺกฏาปตฺติโย โหนฺตีติ คหิตนเยหิ อธิปฺปาโย ชานิตุํ สกฺกาติ เอวํ วุตฺตํฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – ยสฺมา เอเตสํ มนุสฺสาทีนํ มํสาทีนิ อกปฺปิยานิ, ตสฺมา มนุสฺสานํ มํสาทีสุ ถุลฺลจฺจยาปตฺติฯ เสสานํ สพฺพตฺถ ทุกฺกฏาปตฺตีติฯ ปาเฐเยว หิ โลหิตาทิํ มํสคติกํ กตฺวา ‘‘น, ภิกฺขเว, มนุสฺสมํสํ…เป.… ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺเถว หตฺถาทีนํ มํสาทีสุปิ ทุกฺกฏาปตฺติ ปญฺญตฺตาฯ เตน วุตฺตํ สีหฬฏฺฐกถายํ ‘‘มนุสฺสมํเส วา เกเส วา นเข วา อฏฺฐิมฺหิ วา โลหิเต วา ถุลฺลจฺจยเมวา’’ติ วุตฺตํฯ อิมินา เอว –

‘‘อฏฺฐิปิ โลหิตํ จมฺมํ, โลมเมสํ น กปฺปตี’’ติฯ –

ขุทฺทสิกฺขาคาถาปทสฺส อตฺโถ จ อธิปฺปาโย จ สุวิญฺเญยฺโยติฯ ปฏิคฺคหเณติ เอตฺถ อนาทริยทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ ‘‘อุทกมนุสฺสาทิมํสมฺปิ น วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติฯ นาคราเชน วุตฺตาทีนเว สติปิ อุชฺฌายนาธิการเมว คเหตฺวา ‘‘ปฏิกูลตายา’’ติ วุตฺตํฯ