เมนู

อยญฺหิ อเสนาสนิกวสฺสูปคมนาปตฺติ ‘‘เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อเสนาสนิกา วสฺสํ อุปคจฺฉนฺติ, สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺตี’’ติ อิมสฺมิํ นิทาเน ปญฺญตฺตา, ตสฺมา สีตาทิปฏิกฺเขปเมว อิธ เสนาสนนฺติ อธิปฺเปตพฺพนฺติ สิทฺธํฯ เอวํ สนฺเต สิทฺธํ ปุพฺพปกฺขนิทสฺสนนฺติ เจ? น, ปุพฺเพ อปรตฺถปวตฺติสูจนโตฯ ทุติยชฺฌานนิทฺเทเส ‘‘วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อวิตกฺกํ อวิจาร’’นฺติ (ที. นิ. 1.228; ม. นิ. 1.271) วจนานิ นิทสฺสนํฯ อชฺโฌกาสปฏิกฺเขปนิทาเนน พหิอชฺโฌกาโสว ปฏิกฺขิตฺโต, น จตุสาลาทิมชฺฌคโต อชฺโฌกาโสติ อาปชฺชติ, ตสฺมา น นิทานํ ปมาณนฺติ เจ? น, นิยมโตฯ กิญฺจิ หิ สิกฺขาปทํ นิทานาเปกฺขํ โหตีติ สาธิตเมตํฯ อิทํ สาเปกฺขํ, อิทํ อนเปกฺขนฺติ กถํ ปญฺญายติ, น หิ เอตฺถ อุภโตวิภงฺเค วิย สิกฺขาปทานํ ปทภาชนํ, อนาปตฺติวาโร วา อตฺถีติ? อิธาปิ เทสนาวิธานโต ปญฺญายติฯ ‘‘เทเว วสฺสนฺเต รุกฺขมูลมฺปิ นิพฺพโกสมฺปิ อุปธาวนฺตี’’ติ หิ อิเมหิ ทฺวีหิ นิทานวจเนหิ พหิ วา อนฺโต วา สพฺพํ โอวสฺสกฏฺฐานํ อิธ อชฺโฌกาโส นามฯ อโนวสฺสกฏฺฐานมฺปิ อนิพฺพโกสเมว อิธ อิจฺฉิตพฺพนฺติ สิทฺธํ โหติฯ เตน น อุปคนฺตพฺพนฺติ น อาลยกรณปฏิกฺเขโป, ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ วจนปฏิกฺเขโปฯ ฉวสรีรํ ทหิตฺวา ฉาริกาย, อฏฺฐิกานญฺจ อตฺถาย กุฏิกา กรียตีติ อนฺธกฏฺฐกถาวจนํฯ ‘‘ฏงฺกิตมญฺโจติ กสิกุฏิกาปาสาณฆร’’นฺติ ลิขิตํฯ ‘‘อกวาฏพทฺธเสนาสเน อตฺตโน ปาปิเต สภาคฏฺฐาเน สกวาฏพทฺเธ วสติ เจ, วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ปโยโคปิ อตฺถิ, ‘‘อเสนาสนิเกน วสฺสํ น อุปคนฺตพฺพ’’นฺติ ปาฬิอฏฺฐกถา จ, ตสฺมา อุปปริกฺขิตพฺพํฯ

อธมฺมิกกติกาทิกถาวณฺณนา

[205] มหาวิภงฺเค วุตฺตนฺติ เอตฺถ อยํ อนฺธกฏฺฐกถาวจนํ อูนปนฺนรสวสฺเสน สามเณเรน อิธ วิหาเร น วตฺถพฺพา, น ปํสุกูลํ อาหิณฺฑิตพฺพํ, น โจฬภิกฺขา คเหตพฺพา, น อญฺญวิหาเร ภุญฺชิตพฺพํ, น อญฺญสฺส ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา สนฺตกํ ภุญฺชิตพฺพํ, อญฺญมญฺญํ เนว อาลเปยฺยาม น สลฺลเปยฺยาม, น สชฺฌายิตพฺพํ, มตฺติกาปตฺเตน วฏฺฏติ, น อปริปุณฺณปริกฺขารสฺส วาโสติฯ

[206] มุสาวาโทติ วิสํวาโท อธิปฺเปโตฯ เกจิ ‘‘วิสํวาทนวเสน ปฏิสฺสุณิตฺวาติ วุตฺต’’นฺติ จ, ‘‘รญฺโญ วุตฺตวจนานุรูปโต มุสาวาโทติ คหฏฺฐา คณฺหนฺตีติ วุตฺต’’นฺติ จ วทนฺติฯ

[207] ‘‘ปุริมิกา จ น ปญฺญายติฯ กสฺมา? ‘ทุติเย วสามี’ติ จิตฺเต อุปฺปนฺเน ปฐมเสนาสนคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ ปุน ‘ปฐเม เอว วสามี’ติ จิตฺเต อุปฺปนฺเน ทุติโย ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ อุภยาวาเส วิธานํ นตฺถี’’ติ ลิขิตํฯ โปราณคณฺฐิปเท ปน ‘‘ปฐมํ คหิตฏฺฐาเน อวสิตฺวา อญฺญสฺมิํ วิหาเร เสนาสนํ คเหตฺวา ทฺวีหตีหํ วสติ, ตโต ปฐมคฺคาโห ปฏิปฺปสฺสมฺภตีติ ปุริมิกา จ น ปญฺญายติฯ ปจฺฉิมคฺคาโห น ปฏิปฺปสฺสมฺภติฯ อิทญฺหิ ทิวสวเสน ปฏิปฺปสฺสมฺภนํ นาม โหติฯ อถ ปจฺฉิมํ เตมาสํ อญฺญสฺมิํ วสติ, ปุริมิกา จ น ปญฺญายติ, อิทํ เสนาสนคฺคาหานํ วเสน ปฏิปฺปสฺสมฺภนํ นามา’’ติ วุตฺตํฯ อุโภเปเต อตฺถวิกปฺปา อิธ นาธิปฺเปตาฯ ยตฺถายํ ปฏิสฺสุโต, ตตฺถ ปุริมิกา จ น ปญฺญายติ, ปฏิสฺสเว จ อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ กตฺถ ปน ปุริมิกา ปญฺญายตีติ? อนฺตรามคฺเค ทฺวีสุ อาวาเสสุ ยตฺถ ตทเหว ปจฺฉิมคฺคาโห, ตตฺถ ปฐมํ คหิตฏฺฐาเน สตฺตาหกรณีเยน คจฺฉโต น วสฺสจฺเฉโท, โส ตทเหว อกรณีโย ปกฺกมตีติอาทิมฺหิ ‘‘กรณียํ นาม สตฺตาหกรณีย’’นฺติ ลิขิตํฯ

ปาฬิมุตฺตกรตฺติจฺเฉทวินิจฺฉเย ‘‘ธมฺมสฺสวนาที’’ติ วุตฺตํฯ อาทิมฺหิ จตูสุ วาเรสุ นิรเปกฺขปกฺกมนสฺสาธิปฺเปตตฺตา ‘‘สตฺตาหกรณีเยนา’’ติ น วุตฺตํ ตสฺมิํ สติ นิรเปกฺขคมนาภาวโตฯ ตตฺถ ปุริมา ทฺเว วารา วสฺสํ อนุปคตสฺส วเสน วุตฺตา, ตสฺมา อุปคตสฺส ตทเหว สตฺตาหกรณีเยน คนฺตฺวา อนฺโตสตฺตาหํ อาคจฺฉโต น วสฺสจฺเฉโทติ สิทฺธํฯ ปจฺฉิมา ทฺเว วารา อุปคตสฺส นิรเปกฺขคมนวเสน วุตฺตา, ‘‘สตฺตาหํ อนาคตาย ปวารณาย สกรณีโย ปกฺกมตี’’ติ ตโต พหิทฺธา สตฺตาหํ วีตินาเมนฺตสฺส วสฺสจฺเฉโทติ ทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘อกรณีโย ปกฺกมตี’’ติ วจนาภาวา วินา รตฺติจฺเฉทการเณน คนฺตุํ น วฏฺฏตีติ สิทฺธํฯ ปวาเรตฺวา ปน คนฺตุํ วฏฺฏติ ปวารณาย ตํทิวสสนฺนิสฺสิตตฺตาฯ ตตฺถ น วา อาคจฺเฉยฺยาติ อนฺตราเยนฯ อาจริโย ปน ‘‘น ปุน อิธาคจฺฉามี’ติ นิรเปกฺโขปิ สกรณีโยว คนฺตุํ ลภตีติ ทสฺสนตฺถํ อกรณีโย’ติ น วุตฺต’’นฺติ วทติฯ ‘‘สีหฬทีเป กิร จูฬปวารณา นาม อตฺถิ, ตํ ปวารณํ กตฺวา ยถาสุขํ สกรณียา คจฺฉนฺติ, ปโยคญฺจ ทสฺเสนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

‘‘ตตฺถ ฉ อรุณา อนฺโตวสฺเส โหนฺติ , เอโก พหิ, ตสฺมา โส เตมาสํ วุตฺโถ โหตีติ อปเร’’ติ จ, ‘‘อาจริโย เอวํ น วทตี’’ติ จ วุตฺตํฯ สพฺพตฺถ วิหารํ อุเปตีติ อตฺตโน วสฺสคฺเคน ปตฺตคพฺภํ อุเปตีติ โปราณาอสติยา ปน วสฺสํ น อุเปตีติ เอตฺถ ‘‘อิมสฺมิํ วิหาเร อิมํ เตมาส’’นฺติ อวจเนนฯ ‘‘อฏฺฐกถายํ วุตฺตรตฺติจฺเฉทการณํ วินา ติโรวิหาเร วสิตฺวา อาคจฺฉิสฺสามีติ คจฺฉโตปิ วสฺสจฺเฉท’’นฺติ ลิขิตํฯ

[208] ปฏิสฺสุโต โหติ ปจฺฉิมิกายาติ อนฺตรา ปพฺพชิตภิกฺขุนา, ฉินฺนวสฺเสน วา ปฏิสฺสุโต, อญฺเญน ปน ปุริมํ อนุปคนฺตฺวา ปจฺฉิมิกายํ ปฏิสฺสโว น กาตพฺโพฯ รตฺติจฺเฉเท สพฺพตฺถ วสฺสจฺเฉโทติ สนฺนิฏฺฐานํ กตฺวา วทนฺติฯ เกจิ ปน น อิจฺฉนฺติฯ ตํ สาเธตุํ อเนกธา ปปญฺเจนฺติฯ กิํ เตนฯ

วสฺสูปนายิกกฺขนฺธกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปวารณากฺขนฺธกวณฺณนา