อยญฺหิ อเสนาสนิกวสฺสูปคมนาปตฺติ ‘‘เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อเสนาสนิกา วสฺสํ อุปคจฺฉนฺติ, สีเตนปิ อุณฺเหนปิ กิลมนฺตี’’ติ อิมสฺมิํ นิทาเน ปญฺญตฺตา, ตสฺมา สีตาทิปฏิกฺเขปเมว อิธ เสนาสนนฺติ อธิปฺเปตพฺพนฺติ สิทฺธํฯ เอวํ สนฺเต สิทฺธํ ปุพฺพปกฺขนิทสฺสนนฺติ เจ? น, ปุพฺเพ อปรตฺถปวตฺติสูจนโตฯ ทุติยชฺฌานนิทฺเทเส ‘‘วิตกฺกวิจารานํ วูปสมา อวิตกฺกํ อวิจาร’’นฺติ (ที. นิ. 1.228; ม. นิ. 1.271) วจนานิ นิทสฺสนํฯ อชฺโฌกาสปฏิกฺเขปนิทาเนน พหิอชฺโฌกาโสว ปฏิกฺขิตฺโต, น จตุสาลาทิมชฺฌคโต อชฺโฌกาโสติ อาปชฺชติ, ตสฺมา น นิทานํ ปมาณนฺติ เจ? น, นิยมโตฯ กิญฺจิ หิ สิกฺขาปทํ นิทานาเปกฺขํ โหตีติ สาธิตเมตํฯ อิทํ สาเปกฺขํ, อิทํ อนเปกฺขนฺติ กถํ ปญฺญายติ, น หิ เอตฺถ อุภโตวิภงฺเค วิย สิกฺขาปทานํ ปทภาชนํ, อนาปตฺติวาโร วา อตฺถีติ? อิธาปิ เทสนาวิธานโต ปญฺญายติฯ ‘‘เทเว วสฺสนฺเต รุกฺขมูลมฺปิ นิพฺพโกสมฺปิ อุปธาวนฺตี’’ติ หิ อิเมหิ ทฺวีหิ นิทานวจเนหิ พหิ วา อนฺโต วา สพฺพํ โอวสฺสกฏฺฐานํ อิธ อชฺโฌกาโส นามฯ อโนวสฺสกฏฺฐานมฺปิ อนิพฺพโกสเมว อิธ อิจฺฉิตพฺพนฺติ สิทฺธํ โหติฯ เตน น อุปคนฺตพฺพนฺติ น อาลยกรณปฏิกฺเขโป, ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ วจนปฏิกฺเขโปฯ ฉวสรีรํ ทหิตฺวา ฉาริกาย, อฏฺฐิกานญฺจ อตฺถาย กุฏิกา กรียตีติ อนฺธกฏฺฐกถาวจนํฯ ‘‘ฏงฺกิตมญฺโจติ กสิกุฏิกาปาสาณฆร’’นฺติ ลิขิตํฯ ‘‘อกวาฏพทฺธเสนาสเน อตฺตโน ปาปิเต สภาคฏฺฐาเน สกวาฏพทฺเธ วสติ เจ, วฏฺฏตี’’ติ วุตฺตํฯ ปโยโคปิ อตฺถิ, ‘‘อเสนาสนิเกน วสฺสํ น อุปคนฺตพฺพ’’นฺติ ปาฬิ จ อฏฺฐกถา จ, ตสฺมา อุปปริกฺขิตพฺพํฯ

อธมฺมิกกติกาทิกถาวณฺณนา

[205] มหาวิภงฺเค วุตฺตนฺติ เอตฺถ อยํ อนฺธกฏฺฐกถาวจนํ อูนปนฺนรสวสฺเสน สามเณเรน อิธ วิหาเร น วตฺถพฺพา, น ปํสุกูลํ อาหิณฺฑิตพฺพํ, น โจฬภิกฺขา คเหตพฺพา, น อญฺญวิหาเร ภุญฺชิตพฺพํ, น อญฺญสฺส ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา สนฺตกํ ภุญฺชิตพฺพํ, อญฺญมญฺญํ เนว อาลเปยฺยาม น สลฺลเปยฺยาม, น สชฺฌายิตพฺพํ, มตฺติกาปตฺเตน วฏฺฏติ, น อปริปุณฺณปริกฺขารสฺส วาโสติฯ

[206] มุสาวาโทติ วิสํวาโท อธิปฺเปโตฯ เกจิ ‘‘วิสํวาทนวเสน ปฏิสฺสุณิตฺวาติ วุตฺต’’นฺติ จ, ‘‘รญฺโญ วุตฺตวจนานุรูปโต มุสาวาโทติ คหฏฺฐา คณฺหนฺตีติ วุตฺต’’นฺติ จ วทนฺติฯ